حدیث رضوی:
فرمول امام رضا(ع) برای قبولی اعمال دینی
به گزارش خبرگزاری رضوی، نماز از مهم‌ترین واجبات الهی است که در روایات از آن به ستون اسلام، معراج مؤمن، مرز ایمان و کفر، مقرب انسان و مانند آن‌ها تعبیر شده است. شرح حدیثی از امام رضا(ع) را در گفت‌وگو با پژوهشگر علوم قرآنی و استاد حوزه، حجت‌الاسلام والمسلمین حسین شم‌آبادی با هم می‌خوانیم:
امام رضا(ع) نماز را مایه تقرب هر پرهیزکاری به خداوند دانسته است. توضیحی درباره این روایت بفرمایید.
نماز در قرآن و روایات اهل‌بیت(ع) از جایگاه بسیار ویژه‌ای برخوردار است. در جلد یک عیون اخبارالرضا(ع) از آن حضرت در فضیلت نماز آمده: الصَّلاةُ قُربانُ کلِّ تَقِی؛ نماز وسیله تقرب هر پرهیزکاری به خداوند است. حضرت در این کلام نورانی، نماز را به عنوان مهم‌ترین عامل تقرب بندگان به خداوند متعال معرفی می‌کند. هر شخصی خدای خود را دوست دارد و درصدد نزدیک شدن به پروردگار است، تنها راه رسیدن به تقرب الهی، نماز خواندن است. بیان امام رضا(ع) نشان از فضیلت و برتری نماز نسبت به سایر واجبات الهی دارد. کلمه صلاة در قرآن بیش از ۸۰ بار ذکر شده است. خداوند متعال در این کتاب بزرگ، با بیانات مختلفی فضیلت نماز را مطرح کرده است. در برخی آیات، نماز باخشوع را علامت ایمان مطرح و به عنوان یک هشدار در برخی آیات کسانی را که در اقامه نماز کوتاهی می‌کنند توبیخ و عقوبت آن را بیان می‌کند. این نشان از جایگاه ویژه این فریضه الهی دارد. امام رضا(ع) در بیان دیگری، مطالبی را یادآور می‌شوند که ما را با عمق این فریضه الهی و جایگاه والای این عمل عبادی آشنا می‌کند: «انَّ عِلَّةَ الصَّلاةِ أَنَّهَا إِقْرَارٌ بِالرُّبُوبِیَّةِ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ خَلْعُ الْأَنْدَاد؛ علت تشریع نماز این است بنده با انجام آن به ربوبیت پروردگار اقرار و هرگونه شریکی را نفی می‌کند». حضرت رسول(ص) هم می‌فرمایند: نماز همچون ستون خیمه است که اگر باشد، بقیه موارد فایده دارد اما اگر عمود و ستون نباشد، بقیه موارد سودی نخواهد داشت.
در اهمیت اقامه نماز همین بس که در روایتی می‌خوانیم نماز، معیار قبولی و پذیرش اعمال دیگر انسان است. اگر نماز قبول شد، دیگر اعمال هم مورد پذیرش قرار می‌گیرد اما اگر نماز قبول نشد، دیگر اعمال نیز پذیرفته نخواهد شد. اصلاح امور ما به واسطه نماز رقم می‌خورد و برعکس، بی‌توجهی به نماز مشکلاتی را به همراه دارد و محبوب‌ترین اعمال نزد خداوند متعال نماز است.
نماز چه نقشی در سیر و سلوک به سوی خدا دارد؟
بر اساس بیانات اهل‌بیت(ع) نماز تنها رفع تکلیف شرعی نیست و آثار و برکات فراوانی به همراه دارد. یکی از آثار نماز، فاصله گرفتن از گناه است. کسی که می‌خواهد به سوی خدا تقرب پیدا کند، بر اساس روایت امام رضا(ع) نماز به عنوان بهترین عامل سیر و سلوک الی الله معرفی شده است. چون شخص نمازگزار با اقامه نماز، بینی شیطان را به خاک می‌مالد و با فاصله گرفتن از شیطان و گناه، نخستین مرحله و گام‌های سلوک الی الله آغاز می‌شود.
نماز صحبت با خداوند متعال و همچون حوضی است که شخص نمازگزار در شبانه‌روز خود را پنج مرتبه در آن شست‌وشو می‌دهد و چنین شخصی قطعاً از آلودگی پاک خواهد شد. از این رو در قرآن می‌خوانیم «ان الصلوة تنهی عن الفحشا و المنکر» به این معنا که نمازگزار از آلوده شدن به گناهان واکسینه شده و به محرمات الهی نزدیک نمی‌شود.
نقش تربیتی نماز در حرکت جامعه به سوی سعادت و خوشبختی را چطور تبیین می‌کنید؟
بسیاری از افراد می‌پندارند نماز فقط یک موضوع فردی است؛ در حالی که چنین نیست. نماز علاوه بر اینکه برقراری ارتباط میان خدا و هر یک از بندگان بوده و آثار معنوی زیادی برای تک تک افراد دارد، دارای آثار اجتماعی زیادی نیز است. بالاترین سلوک، سلوک اجتماعی است که همه افراد جامعه از خیر و برکات نماز بهره‌مند شوند. اگر به عبارات موجود در نماز توجه کنیم، می‌بینیم اصل این است نماز به جماعت خوانده شود.
در نماز می‌خوانیم «نعبد»، «نستعین»، «غیر المغضوب علیهم» که همه این کلمات به صورت جمع آمده است. شخص نمازگزار در نماز، به‌خصوص نمازی که به جماعت خوانده می‌شود، از خداوند طلب می‌کند «ایاک نعبد» یعنی نمازگزار تنها خود را نمی‌بیند و تنها خود را اصلاح نمی‌کند بلکه اصلاح و سعادت همه جامعه را می‌خواهد. پس در بیان امام که نماز مایه تقرب معرفی شد، در حقیقت سعادت و تقرب همه جامعه به سوی خداوند متعال را از پروردگار طلب می‌کند.
بی‌شک نماز مسلمانان به صورت جمعی، نمایشی از قدرت اسلام در جوامع بشری است. تأکید معصومین(ع) بر اقامه نماز به صورت جماعت حکایتگر تأثیر غیرقابل انکار این عمل عبادی در تحولات اجتماعی بشر است.
میزان تأثیر نماز بر تربیت جوانان برای آینده جامعه چقدر است؟
با توجه به روایات اهل‌بیت(ع) معلوم می‌شود نماز آثار و برکات فراوانی برای همه جامعه به‌ویژه قشر جوان دارد. سنین جوانی یکی از مراحلی است که حالات و شرایط ویژه‌ای برای جوان حاصل می‌شود. جوانی با حالات روحی و انفعالات فراوانی همراه است. گاه انسان هدف خلقت که عبودیت است را فراموش می‌کند و در دام شیطان گرفتار می‌شود. گناه، عامل فراموشی یاد خدا بوده و سرچشمه گناهان، حب دنیا و هواپرستی است.
شیطان در اطراف قلب جوان طواف می‌کند و همین که جوان با نماز یاد خدا می‌کند، شیطان از او می‌گریزد. ایجاد آرامش روحی و روانی و افزایش قدرت تمرکز را می‌توان به عنوان برخی از آثار نماز در تربیت جوانان برشمرد. علاوه بر این نماز در ثبات شخصیت جوان، رعایت نظم و ادب و کرامت انسانی نقش‌آفرین و اثرگذار است.
چه کنیم جوانان با نماز انس بیشتری پیدا کنند؟
برای اینکه نسل جوان دستورات الهی ازجمله نماز را بپذیرد، باید زمینه آن را فراهم کرد. ازجمله عوامل سوق‌دهنده نوجوانان و جوانان به نماز، بیان ارزش عبادات آنان در دوره جوانی است که همانند یک دُر گرانبها در اختیار آنان نهاده شده است. روشن است هنگامی که انسان از جایگاه و منزلت خود نزد حضرت حق مطلع باشد، عمر گرانمایه‌اش را در همان راهی صرف می‌کند که محبوبش می‌پسندد و به هیچ وجه حاضر نیست ارزش وجود خود را با گناه، تیره و تار کند. رسول خدا(ص) فرمود: «خداوند جوانی را دوست دارد که در اطاعت از خدا، جوانی خود را سپری کند».
فرهنگ‌سازی صحيح و مناسب در امر توسعه نماز مؤثر است. برای تشويق و ترغيب جوانان به نماز، باید اول خانواده‌ها را با فرهنگ نماز آشنا كنيم. اوليای جوانان و نوجوانان در خانه به نماز اهميت بدهند تا فرهنگ نماز در خانه و خانواده نهادينه شود. مدارس و دانشگاه‌ها نیز در ایجاد علاقه و گرایش جوانان به نماز اثرگذار هستند. روحانيون به‌ويژه طلبه‌های جوان بايد ارتباط عاطفی و صميمی بيشتری با جوانان ايجاد كنند. باید روحانيون جوان، خوش‌ذوق، مجرب، با نشاط و صبور، اهميت و تأثير نماز در زندگی و موفقيت‌های اجتماعی را تبیین و در این راه، از تبليغات و روش‌های مناسب اطلاع‌رسانی و مورد پسند جوانان استفاده کنند.
امام رضا(ع) نماز را مایه تقرب هر پرهیزکاری به خداوند دانسته است. توضیحی درباره این روایت بفرمایید.
نماز در قرآن و روایات اهل‌بیت(ع) از جایگاه بسیار ویژه‌ای برخوردار است. در جلد یک عیون اخبارالرضا(ع) از آن حضرت در فضیلت نماز آمده: الصَّلاةُ قُربانُ کلِّ تَقِی؛ نماز وسیله تقرب هر پرهیزکاری به خداوند است. حضرت در این کلام نورانی، نماز را به عنوان مهم‌ترین عامل تقرب بندگان به خداوند متعال معرفی می‌کند. هر شخصی خدای خود را دوست دارد و درصدد نزدیک شدن به پروردگار است، تنها راه رسیدن به تقرب الهی، نماز خواندن است. بیان امام رضا(ع) نشان از فضیلت و برتری نماز نسبت به سایر واجبات الهی دارد. کلمه صلاة در قرآن بیش از ۸۰ بار ذکر شده است. خداوند متعال در این کتاب بزرگ، با بیانات مختلفی فضیلت نماز را مطرح کرده است. در برخی آیات، نماز باخشوع را علامت ایمان مطرح و به عنوان یک هشدار در برخی آیات کسانی را که در اقامه نماز کوتاهی می‌کنند توبیخ و عقوبت آن را بیان می‌کند. این نشان از جایگاه ویژه این فریضه الهی دارد. امام رضا(ع) در بیان دیگری، مطالبی را یادآور می‌شوند که ما را با عمق این فریضه الهی و جایگاه والای این عمل عبادی آشنا می‌کند: «انَّ عِلَّةَ الصَّلاةِ أَنَّهَا إِقْرَارٌ بِالرُّبُوبِیَّةِ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ خَلْعُ الْأَنْدَاد؛ علت تشریع نماز این است بنده با انجام آن به ربوبیت پروردگار اقرار و هرگونه شریکی را نفی می‌کند». حضرت رسول(ص) هم می‌فرمایند: نماز همچون ستون خیمه است که اگر باشد، بقیه موارد فایده دارد اما اگر عمود و ستون نباشد، بقیه موارد سودی نخواهد داشت.
در اهمیت اقامه نماز همین بس که در روایتی می‌خوانیم نماز، معیار قبولی و پذیرش اعمال دیگر انسان است. اگر نماز قبول شد، دیگر اعمال هم مورد پذیرش قرار می‌گیرد اما اگر نماز قبول نشد، دیگر اعمال نیز پذیرفته نخواهد شد. اصلاح امور ما به واسطه نماز رقم می‌خورد و برعکس، بی‌توجهی به نماز مشکلاتی را به همراه دارد و محبوب‌ترین اعمال نزد خداوند متعال نماز است.
نماز چه نقشی در سیر و سلوک به سوی خدا دارد؟
بر اساس بیانات اهل‌بیت(ع) نماز تنها رفع تکلیف شرعی نیست و آثار و برکات فراوانی به همراه دارد. یکی از آثار نماز، فاصله گرفتن از گناه است. کسی که می‌خواهد به سوی خدا تقرب پیدا کند، بر اساس روایت امام رضا(ع) نماز به عنوان بهترین عامل سیر و سلوک الی الله معرفی شده است. چون شخص نمازگزار با اقامه نماز، بینی شیطان را به خاک می‌مالد و با فاصله گرفتن از شیطان و گناه، نخستین مرحله و گام‌های سلوک الی الله آغاز می‌شود.
نماز صحبت با خداوند متعال و همچون حوضی است که شخص نمازگزار در شبانه‌روز خود را پنج مرتبه در آن شست‌وشو می‌دهد و چنین شخصی قطعاً از آلودگی پاک خواهد شد. از این رو در قرآن می‌خوانیم «ان الصلوة تنهی عن الفحشا و المنکر» به این معنا که نمازگزار از آلوده شدن به گناهان واکسینه شده و به محرمات الهی نزدیک نمی‌شود.
نقش تربیتی نماز در حرکت جامعه به سوی سعادت و خوشبختی را چطور تبیین می‌کنید؟
بسیاری از افراد می‌پندارند نماز فقط یک موضوع فردی است؛ در حالی که چنین نیست. نماز علاوه بر اینکه برقراری ارتباط میان خدا و هر یک از بندگان بوده و آثار معنوی زیادی برای تک تک افراد دارد، دارای آثار اجتماعی زیادی نیز است. بالاترین سلوک، سلوک اجتماعی است که همه افراد جامعه از خیر و برکات نماز بهره‌مند شوند. اگر به عبارات موجود در نماز توجه کنیم، می‌بینیم اصل این است نماز به جماعت خوانده شود.
در نماز می‌خوانیم «نعبد»، «نستعین»، «غیر المغضوب علیهم» که همه این کلمات به صورت جمع آمده است. شخص نمازگزار در نماز، به‌خصوص نمازی که به جماعت خوانده می‌شود، از خداوند طلب می‌کند «ایاک نعبد» یعنی نمازگزار تنها خود را نمی‌بیند و تنها خود را اصلاح نمی‌کند بلکه اصلاح و سعادت همه جامعه را می‌خواهد. پس در بیان امام که نماز مایه تقرب معرفی شد، در حقیقت سعادت و تقرب همه جامعه به سوی خداوند متعال را از پروردگار طلب می‌کند.
بی‌شک نماز مسلمانان به صورت جمعی، نمایشی از قدرت اسلام در جوامع بشری است. تأکید معصومین(ع) بر اقامه نماز به صورت جماعت حکایتگر تأثیر غیرقابل انکار این عمل عبادی در تحولات اجتماعی بشر است.
میزان تأثیر نماز بر تربیت جوانان برای آینده جامعه چقدر است؟
با توجه به روایات اهل‌بیت(ع) معلوم می‌شود نماز آثار و برکات فراوانی برای همه جامعه به‌ویژه قشر جوان دارد. سنین جوانی یکی از مراحلی است که حالات و شرایط ویژه‌ای برای جوان حاصل می‌شود. جوانی با حالات روحی و انفعالات فراوانی همراه است. گاه انسان هدف خلقت که عبودیت است را فراموش می‌کند و در دام شیطان گرفتار می‌شود. گناه، عامل فراموشی یاد خدا بوده و سرچشمه گناهان، حب دنیا و هواپرستی است.
شیطان در اطراف قلب جوان طواف می‌کند و همین که جوان با نماز یاد خدا می‌کند، شیطان از او می‌گریزد. ایجاد آرامش روحی و روانی و افزایش قدرت تمرکز را می‌توان به عنوان برخی از آثار نماز در تربیت جوانان برشمرد. علاوه بر این نماز در ثبات شخصیت جوان، رعایت نظم و ادب و کرامت انسانی نقش‌آفرین و اثرگذار است.
چه کنیم جوانان با نماز انس بیشتری پیدا کنند؟
برای اینکه نسل جوان دستورات الهی ازجمله نماز را بپذیرد، باید زمینه آن را فراهم کرد. ازجمله عوامل سوق‌دهنده نوجوانان و جوانان به نماز، بیان ارزش عبادات آنان در دوره جوانی است که همانند یک دُر گرانبها در اختیار آنان نهاده شده است. روشن است هنگامی که انسان از جایگاه و منزلت خود نزد حضرت حق مطلع باشد، عمر گرانمایه‌اش را در همان راهی صرف می‌کند که محبوبش می‌پسندد و به هیچ وجه حاضر نیست ارزش وجود خود را با گناه، تیره و تار کند. رسول خدا(ص) فرمود: «خداوند جوانی را دوست دارد که در اطاعت از خدا، جوانی خود را سپری کند».
فرهنگ‌سازی صحيح و مناسب در امر توسعه نماز مؤثر است. برای تشويق و ترغيب جوانان به نماز، باید اول خانواده‌ها را با فرهنگ نماز آشنا كنيم. اوليای جوانان و نوجوانان در خانه به نماز اهميت بدهند تا فرهنگ نماز در خانه و خانواده نهادينه شود. مدارس و دانشگاه‌ها نیز در ایجاد علاقه و گرایش جوانان به نماز اثرگذار هستند. روحانيون به‌ويژه طلبه‌های جوان بايد ارتباط عاطفی و صميمی بيشتری با جوانان ايجاد كنند. باید روحانيون جوان، خوش‌ذوق، مجرب، با نشاط و صبور، اهميت و تأثير نماز در زندگی و موفقيت‌های اجتماعی را تبیین و در این راه، از تبليغات و روش‌های مناسب اطلاع‌رسانی و مورد پسند جوانان استفاده کنند.
