بررسي تأثيرات مثبت عزاداري در روح و روان انسان از ديدگاه روانشناسي/ عزاداري براي رشد معنوي
نویسنده: زينب رئوفي (كارشناس روانشناسي باليني)
به‌طور معمول افراد در جامعه به دو منظور عزاداري مي‌كنند. يك عزاداري در اثر داغديدگي و براي غم از دست دادن يكي از عزيزان و نزديكان كه اجباري است و معمولا فرد با از دست دادن عزيز غافلگير مي‌شود. اما عزاداري براي بزرگان دين و اهل بيت اختياري است و هر ساله پيروان و رهروان براي رسيدن به رشد معنوي آن را انجام مي‌دهند.افرادي كه يكي از نزديكان و عزيزان‌شان را از دست مي‌دهند از مدار زندگي عادي خارج مي‌شود و چون در بيشتر موارد شدت غم و ناراحتي وارد شده به شخص از ميزان ظرفيت رواني او بيشتر است فرد دچار يك شوك ناگهاني مي‌شوند، از مدار زندگي طبيعي خارج مي‌شود و براي كاستن غم و ناراحتي و هيجانات منفي و آزاردهنده گريه و شيون و زاري مي‌كند. اما عزاداری برای بزرگان دین اختیاری، داوطلبانه و با برنامه‌ريزي و از پيش تعيين‌شده است. بخشی از زندگی عادی و روزمره عزاداران در ايام عزاداري محسوب می‌شود.
گريه‌اي براي داشتن زندگي باعزت
گريه يكي از راه‌هاي تخليه هيجان‌هاي منفي مثل غم و خشم است اما اشك ريختن و گريه كرن براي اهل بيت بسيار بيشتر از يك تخليه هيجاني ساده است. غمی که در مراسم عزاداری برای بزرگان دین بر انسان وارد می‌شود، غمی است معنوي که می‌تواند منشاء يك حرکت مثبت در نوع بينش و زندگي شخص باشد. از اين رو این غم و اندوه نه‌تنها روان فرد را رنجيده و آزرده نمي‌كند بلكه شواهد و گزارش‌ها نشان داده است نقش درمانی مثبت هم داشت و بعد از عزاداري آرامش خاصي را براي فرد عزادار به همراه دارد.
عزاداری مسلمانان براي امام حسين و اهل بيت بيشتر از اينكه ناشي از غم باشد براساس شناختی است که عزاداران از امام حسين و اهداف و حرکت منتهی به شهادت آن حضرت دارند. اين نوع عزاداري و مرثيه‌سرايي نوعي سوگواری روشنگرانه است نه شیون و زاري بی‌هدف. درواقع عزاداران حسيني با سوگواري و عزاداري به زندگی خود هدف می‌بخشند و به سوي زندگي با عزت و فرار از مرگ ذلت‌آفرين است.
درواقع اشک ریختن و عزاداری برای امام حسین نوعي غمگینی و ماتم ناهنجار و بیمارگونه نیست بلکه از نظر ديني و فرهنگي بهنجار و معنادار است و اگر آگاهانه باشد و آداب آن رعايت شود سبب رشد معنوي و افزايش سلامت رواني مي‌شود و اثرات مثبت زیادی بر روی روح و روان انسان بر جای می‌گذارد.
عزاداري شناخت و آگاهي را افزايش مي‌دهد
كساني كه براي امام حسين عزاداري مي‌كنند به نوعي نگرش و شناخت مي‌رسند و آگاهي‌شان افزايش پيدا مي‌كند. اين افزايش شناخت و آگاهي از اهل بيت در كنار علاقه و ارادتي به اين بزرگان دارند سبب مي‌شود آنها با ائمه و بزرگان دين خود همانندسازي كنند. اين همانندسازي سبب مي‌شود عزاداران رفتارهاي حسنه و ويژگي‌هاي شخصيتي ارزشمند اهل بيت مثل شهادت، گذشت، فداكاري و... را سرلوحه خود در زندگاني قرار دهند.
افزايش رضايت دروني به جاي غم و افسردگي
در تمام جوامع و اديان در مراسم‌هاي عزاداري اختياري براي بزرگان دين فعاليتهاي فرد افزايش پيدا مي‌كند، روابط اجتماعي‌اي در مراسم شكل مي‌گيرد و روابط بين فردي گسترش پيدا مي‌كند، با تخليه هيجان مثل گريه كردن اضطراب، استرس و نگراني در افراد كم مي‌شود و از بين مي‌رود. نكاتي كه از صبر، استقامت، گذشت، ايمان و... در سخنراني‌ها توسط مداحان و عالمان گفته مي‌شود سطح انتظارات، توقعات و آرزوهاي دست‌نيافتني و پوچ و مادي را در افراد كاهش مي‌دهد و به‌طور غيرمستقيم رضايت آنها را از زندگي افزايش مي‌دهد و درنتيجه از ميزان افسردگي و اضطراب آنها مي‌كاهد. از طرفي نشانه‌هاي افسردگي در روانشناسي مي‌توان به كاهش علاقه و لذت نسبت به فعاليت، اختلال در خواب و اشتها، احساس بي‌ارزشي و درماندگي، نداشتن تمركز و توانايي براي تصميم‌گيري افراد و تمايل به انزوا و تنهايي اشاره كرد كه عزاداري اختياري براي بزرگان و اهل بيت نه‌تنها هيچ‌كدام از اين علائم را ايجاد و تشديد نمي‌كند بلكه در جهت عكس آن عمل كرده و پس از عزاداري به‌طور غيرمستقيم يك لذت و رضايت دروني را در عزاداران ايجاد مي‌كند كه ميزان سلامت، نشاط و اميد را در زندگي افراد افزايش مي‌دهد.
افزايش عزت نفس با عزاداري اهل بيت
هنگامي كه افراد حس مي‌كنند كه توسط ديگران پذيرفته مي‌شوند و در موقعيت‌هاي مختلف چه به صورت فردي و چه به صورت اجتماعي دستاوردها و موفقيت‌هايي را كسب مي‌كنند عزت نفس و اعتمادبه‌نفس‌شان پيدا مي‌كند. عزاداران با شركت در مراسم عزاداري در كنار ديگر شركت‌كنندگان مورد پذيرش قرار مي‌گيرند و حتي افرادي كه وجهه اجتماعي خوب و پسنديده‌اي هم در نظر نزديكان و آشنايان خود ندارند هنگامي كه در اين مراسم شركت مي‌كنند تكريم مي‌شوند و ميزان عزت نفس، خودكارآمدي و رضايت در آنها افزايش پيدا مي‌كند. افرادي كه در عزاداري‌هاي اختياري شركت مي‌كنند از اينكه به جاي پرداختن به ديگر فعاليتهاي روزمره و يك لذت و شادي حقيقي و دروني را حس مي‌كنند.
تجربه اين حس‌هاي مثبت در يك لحظه در كنار هم سبب افزايش ميزان آرامش و شادي افراد مي‌شود. درنتيجه عزاداري اختياري براي بزرگان دين نه‌تنها اثرات منفي در روحيه عزاداران نمي‌گذارد بلكه بسيار مفيد و مثبت بوده و سبب افزايش سلامت رواني، رضايت، شادي و آرامش رواني آنان مي‌شود.
تأثير عزاداري بر نوجوانان
اشك و ماتم عزاداران اهل بيت و امام حسين عليه‌السلام موجب رشد نفرت از پلیدی ها ،و متقابلا موجب تقویت احساسات و عواطف انسان دوستانه است .حضور در فضای عزاخانه ها برای نوجوانان که از حساسیت روحی بالاتری برخوردارند،بسیار ارزشمنداست.
اصلاح و ویرایش عاطفه ی نوجوانان در این مجالس یکی از دستاوردهای عزادرای نوجوانان است.
اشتباه ترین و کوته بینانه ترین نگاه به عزاداری نوجوانان این است که آن را موجب افسردگی و غمگینی نوجوانان بدانیم .در حالیکه شرکت در این عزاداری ها بستری برای رفع افسردگی ها و غم های خفته ی قلبی را فراهم می آورد. علاوه براین ظرفیت روحی او را نیز افزایش می دهد.
.البته سخن گفتنی که با اندوه و بغض و ماتم همراه است ؛یعنی علاوه براینکه جلوی عادی شدن و بی اهمیت جلوه کردن جنایت را می گیرد ،تحمل و ظرفیت نوجوان را نیز برای درک سختی های زندگی افزایش می دهد.
نوجوانان احتیاج دارند که جذب جریانات اجتماعی پرشور شوند و در این اجتماعات به تصفیه ی روانی ، همکاری های اجتماعی ،و آموزش و پرورش صفات لازم برای فعالیت های اجتماعی برسند. اگر از شرکت در این گونه اجتماعات بازشان دارید ؛ممکن است جذب اجتماعاتی آسیب زا شده ، یا دچار عقب ماندگی در مهارت های رفتاری اجتماعی شوند.
نوجوان شما ،چه وقتی با دوستانش در آشپزخانه ی مسجد فعالیت می کند و چه وقتی که در گوشه ای از عزاخانه سر به زیر انداخته و به مصائب امام حسین می اندیشد ،حالت ها و احساساتی را تجربه می کند که تفاوت زیادی با احساسات و مشغولیتهای قبلی او دارند.
همین تفاوت زیاد ،فرصت و زمان مناسبی را ایجاد می کند تا بعد از محرم شروعی با انگیزه تر شکل بگیرد.لذا گذشته از آثار مثبت دینی عزاداری بر امام حسین علیه السلام ،آثار فوق العاده ی اجتماعی و روانی این عزاداری ها را نباید نادیده گرفت.
نوجوان را برای عزاداری آزاد بگذارید
نوجوانتان را اجبار نکنید تا حتما در همان جایی که شما انتخاب کرده اید ، در عزاداری شرکت کند . .نوجوانان در انتخاب این گونه اماکن سلیقه های خاص و دلایل خودشان را دارند . آنها اغلب جاهای شلوغ تر و پرشور تر را دوست دارند. اگر نوجوانی شرکت در یک مسجد کوچک را ترجیح می دهد احتمالا به خاطر علاقه به واعظ مسجد یا جذابیت گفته های او و یا چیزی از این قبیل است.هیچ اشکالی ندارد که شما در یک جا و نوجوانتان در جای دیگری عزاداری کند . شما باید مناسب وقت و حال خودتان و او هم مناسب وقت و حال و سلیقه ی خودش محل عزاداری را انتخاب کند.
نوجوان بی توجه به محرم!
اگر نوجوان شما نسبت به محرم بی توجه است،کمی فضای خانه را محرمی کنید. بدون اینکه او بفهمد که اقدامات شما به خاطر جلب توجه اوست ،کارهایی انجام دهید که موجب هل دادن او در فضای محرم شود.گاهی یک سی دی سینه زنی بگذارید و علی رغم میل همیشگی تان که مثلا دوست ندارید با صدای بلند گوش دهید ، صدای آن را زیاد کنید .بعد از چند دقیقه جو خانواده تغییر خواهد کرد.
گريه‌اي براي داشتن زندگي باعزت
گريه يكي از راه‌هاي تخليه هيجان‌هاي منفي مثل غم و خشم است اما اشك ريختن و گريه كرن براي اهل بيت بسيار بيشتر از يك تخليه هيجاني ساده است. غمی که در مراسم عزاداری برای بزرگان دین بر انسان وارد می‌شود، غمی است معنوي که می‌تواند منشاء يك حرکت مثبت در نوع بينش و زندگي شخص باشد. از اين رو این غم و اندوه نه‌تنها روان فرد را رنجيده و آزرده نمي‌كند بلكه شواهد و گزارش‌ها نشان داده است نقش درمانی مثبت هم داشت و بعد از عزاداري آرامش خاصي را براي فرد عزادار به همراه دارد.
عزاداری مسلمانان براي امام حسين و اهل بيت بيشتر از اينكه ناشي از غم باشد براساس شناختی است که عزاداران از امام حسين و اهداف و حرکت منتهی به شهادت آن حضرت دارند. اين نوع عزاداري و مرثيه‌سرايي نوعي سوگواری روشنگرانه است نه شیون و زاري بی‌هدف. درواقع عزاداران حسيني با سوگواري و عزاداري به زندگی خود هدف می‌بخشند و به سوي زندگي با عزت و فرار از مرگ ذلت‌آفرين است.
درواقع اشک ریختن و عزاداری برای امام حسین نوعي غمگینی و ماتم ناهنجار و بیمارگونه نیست بلکه از نظر ديني و فرهنگي بهنجار و معنادار است و اگر آگاهانه باشد و آداب آن رعايت شود سبب رشد معنوي و افزايش سلامت رواني مي‌شود و اثرات مثبت زیادی بر روی روح و روان انسان بر جای می‌گذارد.
عزاداري شناخت و آگاهي را افزايش مي‌دهد
كساني كه براي امام حسين عزاداري مي‌كنند به نوعي نگرش و شناخت مي‌رسند و آگاهي‌شان افزايش پيدا مي‌كند. اين افزايش شناخت و آگاهي از اهل بيت در كنار علاقه و ارادتي به اين بزرگان دارند سبب مي‌شود آنها با ائمه و بزرگان دين خود همانندسازي كنند. اين همانندسازي سبب مي‌شود عزاداران رفتارهاي حسنه و ويژگي‌هاي شخصيتي ارزشمند اهل بيت مثل شهادت، گذشت، فداكاري و... را سرلوحه خود در زندگاني قرار دهند.
افزايش رضايت دروني به جاي غم و افسردگي
در تمام جوامع و اديان در مراسم‌هاي عزاداري اختياري براي بزرگان دين فعاليتهاي فرد افزايش پيدا مي‌كند، روابط اجتماعي‌اي در مراسم شكل مي‌گيرد و روابط بين فردي گسترش پيدا مي‌كند، با تخليه هيجان مثل گريه كردن اضطراب، استرس و نگراني در افراد كم مي‌شود و از بين مي‌رود. نكاتي كه از صبر، استقامت، گذشت، ايمان و... در سخنراني‌ها توسط مداحان و عالمان گفته مي‌شود سطح انتظارات، توقعات و آرزوهاي دست‌نيافتني و پوچ و مادي را در افراد كاهش مي‌دهد و به‌طور غيرمستقيم رضايت آنها را از زندگي افزايش مي‌دهد و درنتيجه از ميزان افسردگي و اضطراب آنها مي‌كاهد. از طرفي نشانه‌هاي افسردگي در روانشناسي مي‌توان به كاهش علاقه و لذت نسبت به فعاليت، اختلال در خواب و اشتها، احساس بي‌ارزشي و درماندگي، نداشتن تمركز و توانايي براي تصميم‌گيري افراد و تمايل به انزوا و تنهايي اشاره كرد كه عزاداري اختياري براي بزرگان و اهل بيت نه‌تنها هيچ‌كدام از اين علائم را ايجاد و تشديد نمي‌كند بلكه در جهت عكس آن عمل كرده و پس از عزاداري به‌طور غيرمستقيم يك لذت و رضايت دروني را در عزاداران ايجاد مي‌كند كه ميزان سلامت، نشاط و اميد را در زندگي افراد افزايش مي‌دهد.
افزايش عزت نفس با عزاداري اهل بيت
هنگامي كه افراد حس مي‌كنند كه توسط ديگران پذيرفته مي‌شوند و در موقعيت‌هاي مختلف چه به صورت فردي و چه به صورت اجتماعي دستاوردها و موفقيت‌هايي را كسب مي‌كنند عزت نفس و اعتمادبه‌نفس‌شان پيدا مي‌كند. عزاداران با شركت در مراسم عزاداري در كنار ديگر شركت‌كنندگان مورد پذيرش قرار مي‌گيرند و حتي افرادي كه وجهه اجتماعي خوب و پسنديده‌اي هم در نظر نزديكان و آشنايان خود ندارند هنگامي كه در اين مراسم شركت مي‌كنند تكريم مي‌شوند و ميزان عزت نفس، خودكارآمدي و رضايت در آنها افزايش پيدا مي‌كند. افرادي كه در عزاداري‌هاي اختياري شركت مي‌كنند از اينكه به جاي پرداختن به ديگر فعاليتهاي روزمره و يك لذت و شادي حقيقي و دروني را حس مي‌كنند.
تجربه اين حس‌هاي مثبت در يك لحظه در كنار هم سبب افزايش ميزان آرامش و شادي افراد مي‌شود. درنتيجه عزاداري اختياري براي بزرگان دين نه‌تنها اثرات منفي در روحيه عزاداران نمي‌گذارد بلكه بسيار مفيد و مثبت بوده و سبب افزايش سلامت رواني، رضايت، شادي و آرامش رواني آنان مي‌شود.
تأثير عزاداري بر نوجوانان
اشك و ماتم عزاداران اهل بيت و امام حسين عليه‌السلام موجب رشد نفرت از پلیدی ها ،و متقابلا موجب تقویت احساسات و عواطف انسان دوستانه است .حضور در فضای عزاخانه ها برای نوجوانان که از حساسیت روحی بالاتری برخوردارند،بسیار ارزشمنداست.
اصلاح و ویرایش عاطفه ی نوجوانان در این مجالس یکی از دستاوردهای عزادرای نوجوانان است.
اشتباه ترین و کوته بینانه ترین نگاه به عزاداری نوجوانان این است که آن را موجب افسردگی و غمگینی نوجوانان بدانیم .در حالیکه شرکت در این عزاداری ها بستری برای رفع افسردگی ها و غم های خفته ی قلبی را فراهم می آورد. علاوه براین ظرفیت روحی او را نیز افزایش می دهد.
.البته سخن گفتنی که با اندوه و بغض و ماتم همراه است ؛یعنی علاوه براینکه جلوی عادی شدن و بی اهمیت جلوه کردن جنایت را می گیرد ،تحمل و ظرفیت نوجوان را نیز برای درک سختی های زندگی افزایش می دهد.
نوجوانان احتیاج دارند که جذب جریانات اجتماعی پرشور شوند و در این اجتماعات به تصفیه ی روانی ، همکاری های اجتماعی ،و آموزش و پرورش صفات لازم برای فعالیت های اجتماعی برسند. اگر از شرکت در این گونه اجتماعات بازشان دارید ؛ممکن است جذب اجتماعاتی آسیب زا شده ، یا دچار عقب ماندگی در مهارت های رفتاری اجتماعی شوند.
نوجوان شما ،چه وقتی با دوستانش در آشپزخانه ی مسجد فعالیت می کند و چه وقتی که در گوشه ای از عزاخانه سر به زیر انداخته و به مصائب امام حسین می اندیشد ،حالت ها و احساساتی را تجربه می کند که تفاوت زیادی با احساسات و مشغولیتهای قبلی او دارند.
همین تفاوت زیاد ،فرصت و زمان مناسبی را ایجاد می کند تا بعد از محرم شروعی با انگیزه تر شکل بگیرد.لذا گذشته از آثار مثبت دینی عزاداری بر امام حسین علیه السلام ،آثار فوق العاده ی اجتماعی و روانی این عزاداری ها را نباید نادیده گرفت.
نوجوان را برای عزاداری آزاد بگذارید
نوجوانتان را اجبار نکنید تا حتما در همان جایی که شما انتخاب کرده اید ، در عزاداری شرکت کند . .نوجوانان در انتخاب این گونه اماکن سلیقه های خاص و دلایل خودشان را دارند . آنها اغلب جاهای شلوغ تر و پرشور تر را دوست دارند. اگر نوجوانی شرکت در یک مسجد کوچک را ترجیح می دهد احتمالا به خاطر علاقه به واعظ مسجد یا جذابیت گفته های او و یا چیزی از این قبیل است.هیچ اشکالی ندارد که شما در یک جا و نوجوانتان در جای دیگری عزاداری کند . شما باید مناسب وقت و حال خودتان و او هم مناسب وقت و حال و سلیقه ی خودش محل عزاداری را انتخاب کند.
نوجوان بی توجه به محرم!
اگر نوجوان شما نسبت به محرم بی توجه است،کمی فضای خانه را محرمی کنید. بدون اینکه او بفهمد که اقدامات شما به خاطر جلب توجه اوست ،کارهایی انجام دهید که موجب هل دادن او در فضای محرم شود.گاهی یک سی دی سینه زنی بگذارید و علی رغم میل همیشگی تان که مثلا دوست ندارید با صدای بلند گوش دهید ، صدای آن را زیاد کنید .بعد از چند دقیقه جو خانواده تغییر خواهد کرد.
