نقش زیارت و حرم رضوی در ایجاد وحدت میان جوامع اسلامی

خبرگزاری رضوی. بهمن دهستانی. در معارف اسلامی و آموزه های اهل بیت(ع) تأکید فراوانی نسبت به زیارت مزار ائمه دین و اولیاء الهی به چشم می خورد و از قبور مطهر و بقاع متبرکه به عنوان ملجاء و پناهگاه مؤمنین و ارکان بلاد اسلامی یاد شده است. مفهوم گرانقدر زیارت در کارکرد اجتماعی و تمدنی خود دارای خاصیت ایجاد تمرکز و مدنیت است و در ادوار تاریخ از اصلی ترین عناصر تشکیل دهنده محوریت برای اجتماعات انسانی تا به امروز بوده است. بنا بر اذعان جامعه شناسان و تمدن پژوهان، نمی توان کارکرد دین را در هیچ جامعه ای نادیده گرفت و مطالعات متنوع در این حوزه ها به روشنی بر ملموس بودن نقش دین و مذهب در ایجاد کانون های تمدن ساز و فرهنگ پرور بر گرد بقاع و زیارتگاه ها تأکید می کند. برجسته ترین مراکز دینی در جهان اسلام متکی بر زیارت و حضور زائران از کشورهای مختلف اسلامی هستند از این رو مرکزیت یافتن کلان شهرهای بزرگ اسلامی بر این اساس قابل ارزیابی است که توانسته آن ها را به شاخص های زیست مسلمانی در دنیا تبدیل کند.
این زمینه به رقابت میان شهرهای اسلامی نیز انجامیده است و بطور مثال بخشی از شهرهای برگزیده توسط سازمان علمی فرهنگی همکاری های اسلامی، آیسسکو جهت میزبانی از ابتکار پایتخت فرهنگی جهان اسلام، شهرهای زیارتی بودند که در سطح محلی، ملی یا جهان اسلام از عناصر برآمده از زیارت بقاع و مزارات بزرگان دینی به شهرت رسیده اند.
در این رابطه تولیت آستان قدس رضوی در دیدار اعضای شورای عالی مجمع جهانی اهل‌بیت(ع) که در حرم مطهر رضوی انجام شد گفته است: «حرم مطهر امام رضا(ع) می‌تواند کانون همدلی، تفاهم، همگرایی و وحدت مسلمانان و نیز مرکز ایجاد روحیه توسل و استعانت به آموزه‌های اهل‌بیت عصمت و طهارت(ع) باشد».
تردیدی نیست که حرم رضوی یکی از مراکز برجسته جهان تشیع و مهم ترین کانون زیارتی در ایران اسلامی است و مطابق آنچه تولیت معزز در دیدار اعضای شورای عالی مجمع جهان اهل بیت(ع) بیان کرده اند، سالانه حدود 30 میلیون زائر از ایران و کشورهای مختلف به زیارت امام رضا(ع) مشرف می‌شوند و حرم مطهر همه‌ساله پذیرای جمعیت قابل‌توجهی زائران از اقصی نقاط دنیاست از این رو خدمات فرهنگی متنوعی را در ابعاد مختلف به زائران عرب‌زبان، اردوزبان، آذری‌زبان و انگلیسی‌زبان ارائه می شود. به گفته حجت الاسلام و المسلمین مروی، عمده زائران غیر ایرانی حرم رضوی، زائران عراقی هستند و پس ‌از آن زائران پاکستانی، افغانستانی، هندی و سایر کشورها قرار دارند که در حرم مطهر رواق‌ها و صحن‌هایی ویژه زائران عرب‌زبان، اردوزبان و غیره در نظر گرفته شده است که در آن‌ها برنامه‌های فرهنگی از جمله سخنرانی و مداحی به زبان خودشان برگزار می‌شود.
اندیشه ایجاد محوریت برای حرم رضوی و مشهدالرضا در سطح بین المللی سال ها است به اشکال مختلف دنبال می شود و برای این هدف، تلاش های ارزنده ای در ادوار بعد از انقلاب صورت پذیرفته است. این اقدامات را می توان در سه بخش فرهنگی، عمرانی و اقتصادی مشاهده کرد که موجب ارتقای محسوس شاخص ها و استانداردهای مرسوم بین المللی در حرم رضوی و مجموعه فعالیت های آستان قدس رضوی شده است اما این پیشرفت ها با نقاط ایده آل فاصله دارد از این رو تولیت حرم رضوی اذعان داشته است: « ظرفیت زیارت بسیار ظرفیت بالایی است، البته هم‌‎اکنون تا نقطه ایده آل و تحقق زیارت متعالی فاصله است و باید اقدامات فرهنگی و خدمت‌رسانی مؤثر و مطلوب‌تری انجام پذیرد».
از دیگر سو مقایسه وضعیت و جایگاه بین المللی حرم مطهر رضوی با دیگر اعتاب مقدسه جهان تشیع نشان می دهد با وجود امتیازات منحصر به فرد حرم حضرت ثامن الحجج(ع) در کیفیت خدمات و تجارب و امکانات اما عتبات عراق در برخی حوزه های بین المللی پیشگام هستند و از ارتباطات منطقه ای و جهانی متنوع تر و پایدارتری برخوردارند. این در حالی است که حرم رضوی با آنکه خود پیشنهاد دهنده و مبتکر تشکیل اتحادیه اعتاب مقدسه جهان اسلام بوده و به این منظور چند اجلاس بین المللی هم با حضور مقامات و نمایندگان اعتاب و حرم های اهل بیت(ع) از عراق و سوریه و ... برگزار شده است اما در استفاده حداکثری از این ظرفیت گام های نپیموده زیادی به چشم می خورد. این ارتباطات باید منجر به ارتباط پایدار و مستمر میان مراکز علمی و فرهنگی و تحقیقاتی وابسته به حرم های اهل بیت(ع) در کشورهای مختلف می شد اما بطور مثال هنوز بصورت موردی میان دانشگاه های دو طرف برنامه ها و توافق هایی برقرار می شود.
بدیهی است ایجاد محوریت برای حرم رضوی در جهان اسلام ابتدا نیازمند ایجاد مرجعیت در میان مؤسسات شیعی وابسته به حرم های کشورها است. البته وضع همکاری ها در میان اعتاب و بقاع متبرکه داخل ایران متفاوت به نظر می رسد و سازمان علمی فرهنگی آستان قدس برنامه های متعددی را برای پیشبرد آن به اجرا درآورده است. تجربه نشان داده است فعالیت های حرم رضوی عموما برای دیگر مراکز شیعی حالتی از الهام بخشی را دارد و این فرصتی برای آستان قدس رضوی در جهت ایجاد یک کانون تفاهم و همگرایی است که می تواند به ارتقای نشر و عمل به آموزه های اهل بیت(ع) در سطح منطقه و جهان بیانجامد.