معرفی یکی از علمای دینی مدفون در حرم مطهر امام رضا(ع)؛
علامه «عزیزالله عطاردی»، اولین مُسند نویس قرن آرمیده در بارگاه منور رضوی
به گزارش خبرگزاری رضوی ـ آزیتا ذکاء؛ علامه عزیزالله عطاردی‌قوچانی یکی از بزرگ‌مردان خطّه خراسان و نمونه بارز یک انسان باهمّت و تلاشگر بود. ایشان سال‌های متمادی عمر خویش را صرف تحقیق، پژوهش، مطالعه و قلم‌فرسایی کرد تا فرهنگ غنی ایرانی ـ اسلامی را کامل و جامع و بدون تحریف به جهانیان و همچنین آیندگان معرفی کند.
در نخستین روز مردادماه و در آستانه هشتمین سالروز رحلت این عالم برجسته مدفون در حرم مطهر امام رضا(ع) به گوشه‌ای از زندگی ایشان می‌پردازیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
اهل روستای «بگلر»
عزیزالله عطاردی در پنجم آذرماه سال 1307 شمسى در روستاى آقا بگلر( بیگلر) از توابع قوچان دیده به جهان گشود. این روستا در زمان نادرشاه افشار امیرنشین بوده و جنوب خبوشان( قوچان) و در دامنه کوه محمدبَگ از سلسله جبال شاه‌جهان ارغیان در یکى از سرچشمه‌هاى رود اترک بنا گردیده و محل اسکان طایفه حمزکانلو، اجداد پدرى علامه عطاردى بوده است. پدر علامه، محمد عطاردی از طایفه حمزکی و مادرشان بانو شیرین از طایفه بادلی بودند و هر دو به زبان کرمانجی سخن می‌گفتند.
کسب علم از پنج‌سالگی
علامه عطاردى در سن پنج‌سالگى به مکتب‌خانه واقع در محل زادگاهش رفته و نزد روحانى محل قرآن مجید، خطاطى و خوشنویسى و ادبیات فارسى را فراگرفت و تا هفت‌سالگى به انواع متون ادبیات فارسى تسلط یافت بطوری که کتاب‌های درسى دوره‌هاى دبستان را تهیه و بدون معلم مطالعه مى‌کرد. پدرش فردی دانش‌دوست بود و به تحصیل فرزندش اهمیت می‌داد. برای همین زمانی که متوجه علاقه فرزندش به علم شد کتاب‌های ارزشمندی همچون معراج‌السعاده، ناسخ‌التواریخ، شاهنامه فردوسى، قرآن چاپ سنگی و کتابی در منقبت اهل‌بیت(ع) را تهیه کرد و به فرزندش هدیه داد. در سن 14 سالگی کتاب «جامع‌المقدمات» را نزد یکی از روحانیان زادگاهش آموخت. 18 سالش تمام نشده بود که برای فراگیری علوم دینی با حمایت پدر وارد حوزه علمیه «عوضیه» قوچان شد.
.jpg)
مهاجرت برای ادامه تحصیل
سال ۱۳۲۷ به مشهد سفر کرد و در مدرسه بالاسر ساکن شد. بعد چهار سال تحصیل در جوار امام رئوف در سال 1331 به تهران رفت و یک‌سال در مدرسه عبدالعظیم شهر ری و سپس در مدرسه شیخ عبدالحسین بازار حجره گرفت. از ۱۳۳۴ تا ۱۳۴۰ به پیشنهاد علی‌اکبر غفاری به تصحیح متون و همکاری با ناشران و محققان مشغول شد. نخستين كار ایشان استخراج غلط نامه فروع كافى است که مرحوم استاد على‌اكبر غفارى در اين‌باره چنين نگاشته است: «هذا و أشكر جميل مساعى شقيقى الفاضل الشيخ عزيزاللَّه العطاردى حيث عاضدنى فى تصحيحه المطبعى فشكر له ثمّ شكر».
و در شش سال كار تصحيح متون به قم نیز رفت و آمد داشت و از محضر اساتید قم بهره‌مند شد. سال ۱۳۴۳ به عتبات‌عالیات رفت اما پس از یک‌سال، به دلیل گرما و ضعف مزاج به ایران بازگشت. وی در یک سال اقامتی که در نجف‌اشرف داشت، از همنشینی با عالمان و نویسندگان و بازدید از کتابخانه‌ها، تجربیات جدیدی را به دست آورد. در همین زمان بود که موفق شد تا از علما و مراجع عالی‌مقام همچون آقابزرگ تهرانی، سید محمدهادی میلانی، سیدابوالقاسم خویی، سیدمحسن حکیم و... اجازه‌نامه دریافت کند.
آغاز سفرهای علمی از مکه و مدینه
علامه عطاردی برای تکمیل تحقیقات خود از کتابخانه‌های بسیاری در ایران و کشورهای مختلف بازدید کرد. نخستین سفر عطاردی در سال 1344 به مکه و مدینه و اقامت طولانی در آنجا آغاز شد. پس از آن با هزینه شخصی به قصد مطالعه و تحقیق سفرهای متعددی به هندوستان، افغانستان، پاکستان، مصر، یمن، لبنان، سوریه، انگلستان، ایتالیا، هلند، فرانسه، آلمان، بلژیک، روسیه، ترکیه، ازبکستان، تاجیکستان و ترکمنستان داشت و در مدارس و مراکز اسلامی سکونت می‌کرد. وی اطلاعات وسیعی در این سفرها جمع‌آوری کرد.
آثار علمی علامه
آثار علامه عطاردی حاصل تلاش‌های شخصی اوست و یادداشت‌برداری، نگارش و نمونه‌خوانی را خود ایشان انجام می‌داد. آثار وی بیش از پنجاه عنوان و بیش از صد جلد در سه عرصه تألیف، ترجمه و تصحیح بوده که در موضوعات تاریخ، جغرافیا، حدیث، لغت و فهرست‌نگاری قلم زده است. اهتمام او بیشتر معطوف به سرزمین خراسان در موضوع تاریخ و جغرافیا و مسانید امامان شیعه در موضوع حدیث است.
ازدواج با برادرزاده شهید رجایی
سال 1351 علامه عطاردی با فاطمه رجایی برادرزاده شهید محمدعلی رجایی همزمان با سالروز ولادت امام رضا(ع) ازدواج کرد و مجلس عقد آنها در منزل شهید رجایی با حضور شهید مرتضی مطهری و مرحوم علامه محمدتقی جعفری برگزار شد و صیغه عقد را نیز سیدمحمدکاظم گلپایگانی از علمای سرشناس آن زمان خواندند. در آن ایام کتاب «مسند الامام الرضای» علامه نیز به چاپ رسیده بود که سیدمحمدباقر سبزواری یکی از وعاظ معروف و سرشناس رادیو ایران در برنامه‌ای به مناسبت ولادت امام رضا(ع) از علامه و کتابش نام برد و تقدیر کرد.
خانه‌ای که کتابخانه شد
وی همیشه دغدغه و نگرانی حفظ آثارش را داشت. بنابراین سال 1370 به فکر تأسیس مرکز فرهنگی افتاد. بنابراین منزلی در خیابان دربند تهیه کرد و کتابخانه خود را که در خانه بود به این محل منتقل و این منزل و کتابخانه را نیز وقف کرد. کتابخانه ایشان از نظر کتاب‌های حدیثی و رجالی بسیار قوی و معتبر است. تصمیم ایشان بر این بود تا خودشان در قید حیات هستند متولی مرکز فرهنگی خراسان باشند و بعد از ایشان، اداره آن به هیأتی متشکل از هفت نفر از نویسندگان و علمایی که همگی خراسانی هستند سپرده شود و اگر روزی به هر دلیل این هیأت قادر به فعالیت و اداره مرکز نبود، این مرکز با تمام دارایی‌های منقول و غیرمنقول آن زیر نظر آستان قدس رضوی اداره شود.
.jpg)
مدفون در جوار شیخ طبرسی
علامه عزیزالله عطاردی سرانجام پس از تحمّل چند سال بیماری کلیوی در سوم مردادماه سال ۱۳۹۳ مصادف با آخرین جمعه ماه رمضان سال ۱۴۳۵ قمری در بیمارستان خاتم تهران درگذشت. پیکر ایشان در امامزاده صالح تجریش تهران تشییع شد و بنا به وصیت وی، جنازه‌اش به مشهد انتقال یافت و در کنار مقبره شیخ طبرسی «صاحب تفسیر مجمع‌البیان» در حرم مطهر علی‌بن‌موسی‌الرضا(ع) به خاک سپرده شد.
در نخستین روز مردادماه و در آستانه هشتمین سالروز رحلت این عالم برجسته مدفون در حرم مطهر امام رضا(ع) به گوشه‌ای از زندگی ایشان می‌پردازیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
اهل روستای «بگلر»
عزیزالله عطاردی در پنجم آذرماه سال 1307 شمسى در روستاى آقا بگلر( بیگلر) از توابع قوچان دیده به جهان گشود. این روستا در زمان نادرشاه افشار امیرنشین بوده و جنوب خبوشان( قوچان) و در دامنه کوه محمدبَگ از سلسله جبال شاه‌جهان ارغیان در یکى از سرچشمه‌هاى رود اترک بنا گردیده و محل اسکان طایفه حمزکانلو، اجداد پدرى علامه عطاردى بوده است. پدر علامه، محمد عطاردی از طایفه حمزکی و مادرشان بانو شیرین از طایفه بادلی بودند و هر دو به زبان کرمانجی سخن می‌گفتند.
کسب علم از پنج‌سالگی
علامه عطاردى در سن پنج‌سالگى به مکتب‌خانه واقع در محل زادگاهش رفته و نزد روحانى محل قرآن مجید، خطاطى و خوشنویسى و ادبیات فارسى را فراگرفت و تا هفت‌سالگى به انواع متون ادبیات فارسى تسلط یافت بطوری که کتاب‌های درسى دوره‌هاى دبستان را تهیه و بدون معلم مطالعه مى‌کرد. پدرش فردی دانش‌دوست بود و به تحصیل فرزندش اهمیت می‌داد. برای همین زمانی که متوجه علاقه فرزندش به علم شد کتاب‌های ارزشمندی همچون معراج‌السعاده، ناسخ‌التواریخ، شاهنامه فردوسى، قرآن چاپ سنگی و کتابی در منقبت اهل‌بیت(ع) را تهیه کرد و به فرزندش هدیه داد. در سن 14 سالگی کتاب «جامع‌المقدمات» را نزد یکی از روحانیان زادگاهش آموخت. 18 سالش تمام نشده بود که برای فراگیری علوم دینی با حمایت پدر وارد حوزه علمیه «عوضیه» قوچان شد.
مهاجرت برای ادامه تحصیل
سال ۱۳۲۷ به مشهد سفر کرد و در مدرسه بالاسر ساکن شد. بعد چهار سال تحصیل در جوار امام رئوف در سال 1331 به تهران رفت و یک‌سال در مدرسه عبدالعظیم شهر ری و سپس در مدرسه شیخ عبدالحسین بازار حجره گرفت. از ۱۳۳۴ تا ۱۳۴۰ به پیشنهاد علی‌اکبر غفاری به تصحیح متون و همکاری با ناشران و محققان مشغول شد. نخستين كار ایشان استخراج غلط نامه فروع كافى است که مرحوم استاد على‌اكبر غفارى در اين‌باره چنين نگاشته است: «هذا و أشكر جميل مساعى شقيقى الفاضل الشيخ عزيزاللَّه العطاردى حيث عاضدنى فى تصحيحه المطبعى فشكر له ثمّ شكر».
و در شش سال كار تصحيح متون به قم نیز رفت و آمد داشت و از محضر اساتید قم بهره‌مند شد. سال ۱۳۴۳ به عتبات‌عالیات رفت اما پس از یک‌سال، به دلیل گرما و ضعف مزاج به ایران بازگشت. وی در یک سال اقامتی که در نجف‌اشرف داشت، از همنشینی با عالمان و نویسندگان و بازدید از کتابخانه‌ها، تجربیات جدیدی را به دست آورد. در همین زمان بود که موفق شد تا از علما و مراجع عالی‌مقام همچون آقابزرگ تهرانی، سید محمدهادی میلانی، سیدابوالقاسم خویی، سیدمحسن حکیم و... اجازه‌نامه دریافت کند.
آغاز سفرهای علمی از مکه و مدینه
علامه عطاردی برای تکمیل تحقیقات خود از کتابخانه‌های بسیاری در ایران و کشورهای مختلف بازدید کرد. نخستین سفر عطاردی در سال 1344 به مکه و مدینه و اقامت طولانی در آنجا آغاز شد. پس از آن با هزینه شخصی به قصد مطالعه و تحقیق سفرهای متعددی به هندوستان، افغانستان، پاکستان، مصر، یمن، لبنان، سوریه، انگلستان، ایتالیا، هلند، فرانسه، آلمان، بلژیک، روسیه، ترکیه، ازبکستان، تاجیکستان و ترکمنستان داشت و در مدارس و مراکز اسلامی سکونت می‌کرد. وی اطلاعات وسیعی در این سفرها جمع‌آوری کرد.
آثار علمی علامه
آثار علامه عطاردی حاصل تلاش‌های شخصی اوست و یادداشت‌برداری، نگارش و نمونه‌خوانی را خود ایشان انجام می‌داد. آثار وی بیش از پنجاه عنوان و بیش از صد جلد در سه عرصه تألیف، ترجمه و تصحیح بوده که در موضوعات تاریخ، جغرافیا، حدیث، لغت و فهرست‌نگاری قلم زده است. اهتمام او بیشتر معطوف به سرزمین خراسان در موضوع تاریخ و جغرافیا و مسانید امامان شیعه در موضوع حدیث است.
ازدواج با برادرزاده شهید رجایی
سال 1351 علامه عطاردی با فاطمه رجایی برادرزاده شهید محمدعلی رجایی همزمان با سالروز ولادت امام رضا(ع) ازدواج کرد و مجلس عقد آنها در منزل شهید رجایی با حضور شهید مرتضی مطهری و مرحوم علامه محمدتقی جعفری برگزار شد و صیغه عقد را نیز سیدمحمدکاظم گلپایگانی از علمای سرشناس آن زمان خواندند. در آن ایام کتاب «مسند الامام الرضای» علامه نیز به چاپ رسیده بود که سیدمحمدباقر سبزواری یکی از وعاظ معروف و سرشناس رادیو ایران در برنامه‌ای به مناسبت ولادت امام رضا(ع) از علامه و کتابش نام برد و تقدیر کرد.
خانه‌ای که کتابخانه شد
وی همیشه دغدغه و نگرانی حفظ آثارش را داشت. بنابراین سال 1370 به فکر تأسیس مرکز فرهنگی افتاد. بنابراین منزلی در خیابان دربند تهیه کرد و کتابخانه خود را که در خانه بود به این محل منتقل و این منزل و کتابخانه را نیز وقف کرد. کتابخانه ایشان از نظر کتاب‌های حدیثی و رجالی بسیار قوی و معتبر است. تصمیم ایشان بر این بود تا خودشان در قید حیات هستند متولی مرکز فرهنگی خراسان باشند و بعد از ایشان، اداره آن به هیأتی متشکل از هفت نفر از نویسندگان و علمایی که همگی خراسانی هستند سپرده شود و اگر روزی به هر دلیل این هیأت قادر به فعالیت و اداره مرکز نبود، این مرکز با تمام دارایی‌های منقول و غیرمنقول آن زیر نظر آستان قدس رضوی اداره شود.
مدفون در جوار شیخ طبرسی
علامه عزیزالله عطاردی سرانجام پس از تحمّل چند سال بیماری کلیوی در سوم مردادماه سال ۱۳۹۳ مصادف با آخرین جمعه ماه رمضان سال ۱۴۳۵ قمری در بیمارستان خاتم تهران درگذشت. پیکر ایشان در امامزاده صالح تجریش تهران تشییع شد و بنا به وصیت وی، جنازه‌اش به مشهد انتقال یافت و در کنار مقبره شیخ طبرسی «صاحب تفسیر مجمع‌البیان» در حرم مطهر علی‌بن‌موسی‌الرضا(ع) به خاک سپرده شد.
