خبرگزاری رضوی به مناسبت هفته مسجد گزارش می دهد؛
مسجد پایگاه مهم دینی و مرکز مراودات اجتماعی
خبرگزاری رضوی- زهرا رفعتی؛ مسجد یکی از مهمترین ارکان عبادی و اجتماعی در اسلام است که بسیاری از موضوعات مرتبط با زندگی روزانه در این مکان مقدس قابل انجام است.
گرچه مسجد جایگاهی برای عبادت محسوب می شود، اما حضور اقشار مختلف در این مکان برای ادای فرایض دینی و کنار هم قرار گرفتن آنها زمینه ساز حرکت های اجتماعی خصوصا در کمک به نیازمندان و سازماندهی اقدامات حمایتی برای افراد بی بضاعت را رقم می زند.
کمک های مومنانه با عنوان«مواسات»، کمک به حل مشکلات ساکنان در محدوده مسجد، کمک به زادواج آسان جوانان، برگزاری کلاس های آموزشی برای سنین مختلف و برگزاری مراسم های دینی و ملی از جمله اقداماتی است که در مساجد به انجام می رسد.
جذب جوانان و نوجوانان
باوجود اینکه مهمترین کارکرد مسجد بعد عبادی آن است اما در هر محله ای شاهد هستیم که تصمیمات مهم فرهنگی و اجتماعی در محیط صورت می گیرد. مسجد مکانی پویا است که باید اصل جذب جوانان و نوجوانان را مدنظر قرار دهد تا از این طریق از بسیاری آسیب های اجتماعی نیز جلوگیری شود.
بخاطر اهمیت همین موضوع است که در تقویم کشورمان از ۳۰ مرداد ماه به عنوان هفته مسجد در نظر گرفته شده است و مصادف است با روز جهانی مساجد.
آثار، نتایج و برکات حضور در مسجد بسیار متنوع است، بعنوان نمونه امام على علیه السلام در یکى از بیانات خود، براى حضور در مسجد هشت اثر را برمى شمرد:«کسى که به مسجد رفت و آمد مى کند، یکى از منافع هشتگانه نصیب او مى شود: برادرى مفید و باارزش در راه خدا، یا علم و دانش نو، یا دلیل و برهان محکم (براى تثبیت عقاید)، یا کلماتى که موجب هدایت شود (مى شنود)، یا رحمت مورد انتظارى (شامل حال او مى شود)، یا مواعظى که او را از فساد و گناه باز دارد، (مى شنود)، یا به خاطر ترس یا حیا و آبروى خود گناهى را ترک مى کند».
مسجد و شکل گیری نهضت اسلامی
همانطور که بارها ذکر شده در جریان انقلاب اسلامی مساجد در شکل گیری نهضت اسلامی نقش اساسی داشتند و در مبارزه علیه ظلم و استبداد با تدوین برنامه ها و آموزش به مردم، زمینه گسترش فرهنگ دینی و مبارزه با کفر را مدنظر قرار میدادند و اتفاقا موفق هم بودند.
نگاهی به تاریخ نشان میدهد نخستین جرقه‌های انقلاب در سال‌های ١٣٤٠ و ١٣٤١ با سخنرانی امام خمینی(ره) در مسجد اعظم و مدرسه فیضیه قم زده شد و این کانون‌ها بستر اصلی این حرکت را فراهم کردند. یکی از شیوه‌های مبارزاتی که هم جهت با مبارزات سیاسی در مسجد، نوعی مبارزه منفی نیز با رژیم محسوب می‌شد برای نخستین‌بار توسط حضرت امام خمینی در سال ١٣٤١ در اعتراض به انقلاب سفید ارایه شد. در این شیوه مبارزه، مساجد به صورت همگانی به تعطیلی و سکوت دعوت شدند و درد غربت مساجد و دستگیری علما موجب تحریک بیشتر احساسات مذهبی شد و کم‌کم زمینه انقلابی فراگیر را فراهم کرد.
اما امروزه کارکرد اجتماعی مسجد مورد غفلت واقع شده است و اگر این کارکرد در مساجد تقویت شود بسیاری از مشکلات اجتماعی و معضلات جامعه رفع می‌شود. مسجد پویا برای یک جامعه مسلمان بازوی کارآمدی به‌شمار می‌رود، چون قادر است مسائل دینی را متناسب با شرایط و احوال زمان متحول کند. از همان روزهاى آغاز نهضت اسلامى بسیارى از امور با مساجد مرتبط بودند؛ امور داورى، قضاوت، حل‌وفصل دعاوى، مسائل مهم و اساسى اجتماعى، مشورت و طرح جنگ، پذیرش وفود، اعزام نماینده به نقاط دیگر، اجتماعات عمومى، پرستارى بیماران و مجروحان و اعلام وظایف حکومتى در مسجد صورت مى‌گرفت.
کارکرد اجتماعی
اما کارکردهای اجتماعی مسجد نیازمند مدیریت قوی امام جماعت است و یک واسطه یا رابط در بخش بانوان، که معمولا بهترین گزینه همسر امام جماعت و یا فرمانده پایگاه بسیج مسجد است تا مشکلات محله را شناسایی کند و به امام جماعت انتقال دهد.
یکی از مهمترین خواسته جوانان حمایت اقتصادی از کسب و کار و در مواقع بحرانی کمک مالی است و این امر در مساجد توسط هیات امنا بوسیله صندوق‌های قرض الحسنه انجام می‌پذیرد که مهترین بخش آن، اعطای وام به جوانان است که با وجود بانکهای مختلف در اکثر مساجد کارکرد خود را از دست داده اما با احیاء آن می‌توان به جذب افراد به مسجد کمک کرد.
کارکرد اقتصادی
کارکرد دیگر مسجد در بخش اقتصادی اجتماعی آن، معرفی افراد جویای کار به صاحبان مشاغل در خود مساجد است، نقش واسطه گری این افراد توسط امام جماعت به عنوان معتمد محله و یا توسط یکی از اعضای سرشناس هیات امنای مسجد نیز از جمله کارکردهای آشکار مسجد است که مغفول مانده و در کنار آن حمایت از کسب و کارهای تازه نمازگزاران درجه اهمیت بالایی را به خود اختصاص داده است، به طور مثال اگر کسی از نمازگزاران به کار جدیدی مشغول شده است و کالایی تولید می‌کند، معرفی این فرد به بقیه نمازگزاران و خرید جنس از او باعث تقویت اقتصادی او شده و به مسجد به عنوان پشتوانه عاطفی نگاه خواهد کرد.
تاسیس مهد کودک نیم ساعته در طول نماز در مسجد برای نگهداری از کودکان نمازگزاران از دیگر کارکردهای آشکار اجتماعی مسجد است که هم می‌تواندحضور والدین با بچه های کوچک را بیشتر کرد و هم باعث ایجاد آرامش در بین نمازگزاران می‌شود.
کارکرد سیاسی
مسجد همواره در کنار کارکرد اجتماعى، عبادى و معنوى خود، کانون سیاسى در جامعه مذهبى نیز بوده است. این موضوع چه در زمان پیامبر و چه در زمان خلفاء و امام على علیه السلام و دیگران قابل پیگیرى است و نمونه هاى فراوانى درباره آن مى توان ذکر کرد. در این دوران نه تنها آثار سیاسى حضور مردان در مسجد بلکه آثار سیاسى حضور زنان در مسجد نیز مشهود است که حضور زنان و مردان و تبادل اخبار و اطلاعات اجتماعى، جویا شدن از احوال هم و احوال مسلمین، تنها بخشى از این ظرفیت بزرگى است که مساجد دارند.
گرچه مسجد جایگاهی برای عبادت محسوب می شود، اما حضور اقشار مختلف در این مکان برای ادای فرایض دینی و کنار هم قرار گرفتن آنها زمینه ساز حرکت های اجتماعی خصوصا در کمک به نیازمندان و سازماندهی اقدامات حمایتی برای افراد بی بضاعت را رقم می زند.
کمک های مومنانه با عنوان«مواسات»، کمک به حل مشکلات ساکنان در محدوده مسجد، کمک به زادواج آسان جوانان، برگزاری کلاس های آموزشی برای سنین مختلف و برگزاری مراسم های دینی و ملی از جمله اقداماتی است که در مساجد به انجام می رسد.
جذب جوانان و نوجوانان
باوجود اینکه مهمترین کارکرد مسجد بعد عبادی آن است اما در هر محله ای شاهد هستیم که تصمیمات مهم فرهنگی و اجتماعی در محیط صورت می گیرد. مسجد مکانی پویا است که باید اصل جذب جوانان و نوجوانان را مدنظر قرار دهد تا از این طریق از بسیاری آسیب های اجتماعی نیز جلوگیری شود.
بخاطر اهمیت همین موضوع است که در تقویم کشورمان از ۳۰ مرداد ماه به عنوان هفته مسجد در نظر گرفته شده است و مصادف است با روز جهانی مساجد.
آثار، نتایج و برکات حضور در مسجد بسیار متنوع است، بعنوان نمونه امام على علیه السلام در یکى از بیانات خود، براى حضور در مسجد هشت اثر را برمى شمرد:«کسى که به مسجد رفت و آمد مى کند، یکى از منافع هشتگانه نصیب او مى شود: برادرى مفید و باارزش در راه خدا، یا علم و دانش نو، یا دلیل و برهان محکم (براى تثبیت عقاید)، یا کلماتى که موجب هدایت شود (مى شنود)، یا رحمت مورد انتظارى (شامل حال او مى شود)، یا مواعظى که او را از فساد و گناه باز دارد، (مى شنود)، یا به خاطر ترس یا حیا و آبروى خود گناهى را ترک مى کند».
مسجد و شکل گیری نهضت اسلامی
همانطور که بارها ذکر شده در جریان انقلاب اسلامی مساجد در شکل گیری نهضت اسلامی نقش اساسی داشتند و در مبارزه علیه ظلم و استبداد با تدوین برنامه ها و آموزش به مردم، زمینه گسترش فرهنگ دینی و مبارزه با کفر را مدنظر قرار میدادند و اتفاقا موفق هم بودند.
نگاهی به تاریخ نشان میدهد نخستین جرقه‌های انقلاب در سال‌های ١٣٤٠ و ١٣٤١ با سخنرانی امام خمینی(ره) در مسجد اعظم و مدرسه فیضیه قم زده شد و این کانون‌ها بستر اصلی این حرکت را فراهم کردند. یکی از شیوه‌های مبارزاتی که هم جهت با مبارزات سیاسی در مسجد، نوعی مبارزه منفی نیز با رژیم محسوب می‌شد برای نخستین‌بار توسط حضرت امام خمینی در سال ١٣٤١ در اعتراض به انقلاب سفید ارایه شد. در این شیوه مبارزه، مساجد به صورت همگانی به تعطیلی و سکوت دعوت شدند و درد غربت مساجد و دستگیری علما موجب تحریک بیشتر احساسات مذهبی شد و کم‌کم زمینه انقلابی فراگیر را فراهم کرد.
اما امروزه کارکرد اجتماعی مسجد مورد غفلت واقع شده است و اگر این کارکرد در مساجد تقویت شود بسیاری از مشکلات اجتماعی و معضلات جامعه رفع می‌شود. مسجد پویا برای یک جامعه مسلمان بازوی کارآمدی به‌شمار می‌رود، چون قادر است مسائل دینی را متناسب با شرایط و احوال زمان متحول کند. از همان روزهاى آغاز نهضت اسلامى بسیارى از امور با مساجد مرتبط بودند؛ امور داورى، قضاوت، حل‌وفصل دعاوى، مسائل مهم و اساسى اجتماعى، مشورت و طرح جنگ، پذیرش وفود، اعزام نماینده به نقاط دیگر، اجتماعات عمومى، پرستارى بیماران و مجروحان و اعلام وظایف حکومتى در مسجد صورت مى‌گرفت.
کارکرد اجتماعی
اما کارکردهای اجتماعی مسجد نیازمند مدیریت قوی امام جماعت است و یک واسطه یا رابط در بخش بانوان، که معمولا بهترین گزینه همسر امام جماعت و یا فرمانده پایگاه بسیج مسجد است تا مشکلات محله را شناسایی کند و به امام جماعت انتقال دهد.
یکی از مهمترین خواسته جوانان حمایت اقتصادی از کسب و کار و در مواقع بحرانی کمک مالی است و این امر در مساجد توسط هیات امنا بوسیله صندوق‌های قرض الحسنه انجام می‌پذیرد که مهترین بخش آن، اعطای وام به جوانان است که با وجود بانکهای مختلف در اکثر مساجد کارکرد خود را از دست داده اما با احیاء آن می‌توان به جذب افراد به مسجد کمک کرد.
کارکرد اقتصادی
کارکرد دیگر مسجد در بخش اقتصادی اجتماعی آن، معرفی افراد جویای کار به صاحبان مشاغل در خود مساجد است، نقش واسطه گری این افراد توسط امام جماعت به عنوان معتمد محله و یا توسط یکی از اعضای سرشناس هیات امنای مسجد نیز از جمله کارکردهای آشکار مسجد است که مغفول مانده و در کنار آن حمایت از کسب و کارهای تازه نمازگزاران درجه اهمیت بالایی را به خود اختصاص داده است، به طور مثال اگر کسی از نمازگزاران به کار جدیدی مشغول شده است و کالایی تولید می‌کند، معرفی این فرد به بقیه نمازگزاران و خرید جنس از او باعث تقویت اقتصادی او شده و به مسجد به عنوان پشتوانه عاطفی نگاه خواهد کرد.
تاسیس مهد کودک نیم ساعته در طول نماز در مسجد برای نگهداری از کودکان نمازگزاران از دیگر کارکردهای آشکار اجتماعی مسجد است که هم می‌تواندحضور والدین با بچه های کوچک را بیشتر کرد و هم باعث ایجاد آرامش در بین نمازگزاران می‌شود.
کارکرد سیاسی
مسجد همواره در کنار کارکرد اجتماعى، عبادى و معنوى خود، کانون سیاسى در جامعه مذهبى نیز بوده است. این موضوع چه در زمان پیامبر و چه در زمان خلفاء و امام على علیه السلام و دیگران قابل پیگیرى است و نمونه هاى فراوانى درباره آن مى توان ذکر کرد. در این دوران نه تنها آثار سیاسى حضور مردان در مسجد بلکه آثار سیاسى حضور زنان در مسجد نیز مشهود است که حضور زنان و مردان و تبادل اخبار و اطلاعات اجتماعى، جویا شدن از احوال هم و احوال مسلمین، تنها بخشى از این ظرفیت بزرگى است که مساجد دارند.
