پژوهشگر علوم قرآن و حدیث:
کتابخوانی در قرآن و سیره معصومین(ع) رویکردی معرفت‌افزا دارد
به گزارش خبرگزاری رضوی، دکتر اصغر طهماسبی بلداچی، پژوهشگر علوم قرآن و حدیث در گفتگویی درباره اهمیت مطالعه، می‌گوید: نخستین آیاتی که بر رسول گرامی اسلام(ص) نازل شده با وجود داشتن رویکرد معرفتی، صحبت از خواندن، دانستن، علم‌آموزی و تکامل علمی است. خداوند در آیه۳ سوره علق می‌فرماید: «اقْرَأْ وَ ربُّكَ الاكْرَم» بخوان و بدان پروردگار تو کریم‌ترین کریمان عالم است. همچنین در آیه یک سوره قلم «ن وَٱلقَلَمِ وَ مَا يَسطُرُونَ» سوگند به قلم و آنچه می‌نويسند یا آیات ابتدایی سوره الرحمان «الرَّحْمَن، عَلَّمَ الْقُرْآن، خَلَقَ الْإِنْسَان، عَلَّمَهُ الْبَيَان» که می‌فرماید خدای رحمان قرآن را ياد داد، انسان را آفريد و به او بيان آموخت، صحبت از علم‌آموزی، دانستن و تعلیم از سوی خداوند است.
دکتر طهماسبی می گوید: نخستین معلم، خداوند سبحان است که به انسان خوب و بد، بیان و تفکر را الهام کرده و می‌آموزد. در سیره پیامبراکرم(ص) داریم: «اُطلُبوا العِلمَ مِنَ المَهدِ إلَی اللَّحْدِ» از گهواره تا گور دانش بجو، از ابتدای زمانی که می‌توانید یاد بگیرید تا وقتی فرصت یادگرفتن دارید به علم و معرفت خود بیفزایید. در سیره پیامبر اکرم(ص) ملاحظه می‌کنیم شرط آزاد کردن اسیران جنگی این بود به افراد بی‌سواد، خواندن و نوشتن یاد دهند. این امر نشان می‌دهد حتی در رویکردهای سیاسی هم به علم و علم‌آموزی تأکید شده است. علم‌آموزی، کتابخوانی و مطالعه کردن، یکی از محورهای اصلی و مهم قرآن و سیره پیامبراکرم(ص) است.
علم عام و علم خاص در کلام الهی
این پژوهشگر علوم قرآنی در پاسخ به محورهای علم‌آموزی، خواندن و دانستن در قرآن و سیره معصومین(ع) توضیح می‌دهد: این محورها به دو صورت عام و خاص هستند. در رویکرد عام به‌طور کلی دستور به دانستن داده شده است. مطلق علوم، خواندن و پژوهش به‌منظور دانستن اسرار خلقت و آفرینش است تا انسان بتواند در دنیا برای خود زندگی بهتری درست کند و به شرایط بهتری برسد که این امر با خواندن و دانستن اتفاق می‌افتد. در آیه ۶۱ سوره هود آمده: «هُوَ أَنْشَأکُم مِنَ الأرضِ وَ اسْتَعْمَرکُم فیها» یعنی او است که شما را از زمین ایجاد کرد و از شما خواست در زمین آبادانی کنید. خداوند در فطرت انسان قرار داده در آفرینش مطالعه، تحقیق و تجربه کند و به شگفتی‌های آفرینش و آنچه خداوند خلق کرده، پی ببرد.
او ادامه می‌دهد: در آیه ۲۰ سوره لقمان نیز فرموده آيا نديديد خداوند آنچه را در آسمان‌ها و زمين است مسخر شما كرده و نعمت‌های آشكار و پنهان خود را به‌طور فراوان بر شما ارزانی داشته است؟ ولی بعضی از مردم بدون هيچ دانش، هدايت و كتاب روشنگری درباره خدا مجادله می‌كنند. مسخر کرده، یعنی خداوند خلقت آسمان‌ها و زمین را به‌گونه‌ای قرار داده که انسان می‌تواند در آن‌ها تصرف کرده و در اختیار خودش قرار دهد. آسمان به‌گونه‌ای آفریده شده که بشود از آن برای راه‌های هوایی، ماهواره‌ها و... استفاده کرد یا زمین به‌گونه‌ای است که انسان بتواند در آن تصرف کرده و از ذخایرش بهره‌برداری کند. در محور عام، این آفرینش به‌گونه‌ای است که مسخر انسان قرار داده شده یعنی انسان با علم، فطرت، تلاش و کوشش می‌تواند به این ظرافت‌ها دست پیدا کرده و آن‌ها را در اختیار خود بگیرد. علم می‌تواند در خدمت انسان قرار گرفته و برای آرامش انسان مفید واقع شود. انسان می‌تواند با آن زمین را آباد کرده، شگفتی‌های آفرینش را پیدا و از مواهبی که خداوند قرار داده استفاده کند. در این آیه و برخی آیات دیگر در کلام‌الله مجید؛ مقصود از علم، مطلق علم و دانش است که شامل تمام اقسام علم مفید می‌شود.
مطالعه در معنای عام، راهی برای شناخت جهان و آباد کردن آن
دکتر طهماسبی بلداچی به آیات دیگری از کلام نورانی الهی نیز اشاره کرده و می‌گوید: در آیه ۱۰ سوره اعراف آمده «همانا ما شما فرزندان آدم را در زمین تمکین و اقتدار بخشیدیم و در آن بر شما معاش و روزی مقرر داشتیم». محور عام علم یعنی فراگیری هر علمی که می‌تواند به انسان، کرامت و آرامش او کمک کند. اهمیت مطالعه، کتابخوانی، تحقیق و... در معنای عام آن، برای زندگی بهتر و استفاده از مواهب خداوند قرار داده شده و مشخص می‌شود. محور عام تأکید بر تحقیق و مطالعه در آفرینش و تمام علوم و هر علمی که کمک می‌کند انسان پدیده‌ها و جهان را بهتر بشناسد و از آن برای آبادکردن زمین کمک بگیرد را دربرمی‌گیرد.
او اظهار می‌کند: در محور دوم، به طور خاص به علم‌آموزی، مطالعه، تحقیق و کتابخوانی با رویکرد معرفت‌افزایی تأکید شده است. به این معنا که بر انسان واجب شده مطالعه، تحقیق و پژوهش کند تا به درجات معرفتی خود افزوده و خدای خود را بهتر بشناسد، همچنین جهان را بهتر بشناسد و از پیچیدگی‌ها و ظرافت‌های جهان به خالق با عظمت آن پی ببرد. محور اصلی مطالعه در هر رشته‌ای در محور عام، خدمت به انسان و در محور خاص جهت‌دهی شده برای شناخت بهتر خداست. در آیه ۲۰و۲۱ سوره ذاریات آمده: «در زمین برای اهل یقین نشانه‌هایی بر توحید، ربوبیت و قدرت خداست و نیز در وجود شما نشانه‌هایی است، آیا نمی‌بینید؟»
شخصیتی برجسته با پر بار شدن نهال‌های علم و معرفت
این استاد حوزه و دانشگاه یادآور می‌شود: انسان با مطالعه روی نظم، ظرافت‌ها و پیچیدگی‌های آفرینش در علم پزشکی، انسان‌شناسی و... ظرافت‌ها و پیچیدگی‌های فوق‌العاده خالق باعظمت را درک می‌کند. خدای دانا در آیات متعدد قرآن کریم به علم‌آموزی و معرفت‌افزایی اشاره کرده است. به‌طور نمونه در آیه۹ سوره زمر فرموده: «آیا کسانی که می‌دانند با آنان که نمی‌دانند برابرند؟» یا در آیه۱۱ سوره مجادله می‌گوید «أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَات» درجات علم، شناختن پدیده‌ها و معرفت پیدا کردن درزمینه خداوند از طریق آنان است. پس از کشف پیچیدگی‌های عالم به خالق با عظمت پی برده و از آن نشانه‌ها به اصل منبع و به وجود آورنده نشانه‌ها پی می‌بریم. حتی در علوم تجربی برای مطالعه و علم‌آموزی باید به‌گونه‌ای فرهنگ‌سازی کنیم که بحث سیارات و آفریده‌ها را سمت خالقی که این پدیده‌ها را آفریده سوق دهیم. این معرفت سبب می‌شود از علم در جای خود استفاده کرده و درگیر شر نشویم. انسان با کشف شهودها آفرینش را بهتر می‌شناسد.
دکتر طهماسبی تأکید می‌کند: مطالعه و کتابخوانی در قرآن و سیره معصومین(ع) باید رویکردی معرفت‌افزا داشته باشد. خداوند حتی در باره قرآن کریم در آیه ۸۲ سوره نسا فرموده تدبر و تفکر کنید، در این صورت متوجه خواهید شد قرآن از سوی خداست و به آن ایمان می‌آورید. یا در آیه۶ سوره مبارکه سبا آمده: می‌فهمند این آفرینش ساخته و پرداخته خداست. در آموزه‌های دینی بر این قضیه تأکید شده است. امیرالمؤمنین علی(ع) هم در گفتارهای متعدد بر این مهم تأکید کرده است. به‌طور نمونه حضرت فرموده: «همانا اين دانش و ادب بهای جان تو است. پس در آموختن آن‌ها بكوش زيرا هر چه بر دانش و ادب تو افزوده شود، بر قدر و قيمت تو افزوده می‌شود» یا «ای جوانان! آبرويتان را با ادب و دينتان را با دانش و علم حفظ كنيد». در قرآن و سیره معصومین(ع) بر کتاب و کتابخوانی تأکید بسیار شده و آمده فرهنگ مطالعه را با رویکرد معرفت‌افزا در جامعه گسترش دهیم که موجب پر بار شدن نهال‌های علم، معرفت، عقل و تفکر عمیق شده و سبب می‌شود شخصیتی برجسته و قوی در وجود ما شکل بگیرد.
دکتر طهماسبی می گوید: نخستین معلم، خداوند سبحان است که به انسان خوب و بد، بیان و تفکر را الهام کرده و می‌آموزد. در سیره پیامبراکرم(ص) داریم: «اُطلُبوا العِلمَ مِنَ المَهدِ إلَی اللَّحْدِ» از گهواره تا گور دانش بجو، از ابتدای زمانی که می‌توانید یاد بگیرید تا وقتی فرصت یادگرفتن دارید به علم و معرفت خود بیفزایید. در سیره پیامبر اکرم(ص) ملاحظه می‌کنیم شرط آزاد کردن اسیران جنگی این بود به افراد بی‌سواد، خواندن و نوشتن یاد دهند. این امر نشان می‌دهد حتی در رویکردهای سیاسی هم به علم و علم‌آموزی تأکید شده است. علم‌آموزی، کتابخوانی و مطالعه کردن، یکی از محورهای اصلی و مهم قرآن و سیره پیامبراکرم(ص) است.
علم عام و علم خاص در کلام الهی
این پژوهشگر علوم قرآنی در پاسخ به محورهای علم‌آموزی، خواندن و دانستن در قرآن و سیره معصومین(ع) توضیح می‌دهد: این محورها به دو صورت عام و خاص هستند. در رویکرد عام به‌طور کلی دستور به دانستن داده شده است. مطلق علوم، خواندن و پژوهش به‌منظور دانستن اسرار خلقت و آفرینش است تا انسان بتواند در دنیا برای خود زندگی بهتری درست کند و به شرایط بهتری برسد که این امر با خواندن و دانستن اتفاق می‌افتد. در آیه ۶۱ سوره هود آمده: «هُوَ أَنْشَأکُم مِنَ الأرضِ وَ اسْتَعْمَرکُم فیها» یعنی او است که شما را از زمین ایجاد کرد و از شما خواست در زمین آبادانی کنید. خداوند در فطرت انسان قرار داده در آفرینش مطالعه، تحقیق و تجربه کند و به شگفتی‌های آفرینش و آنچه خداوند خلق کرده، پی ببرد.
او ادامه می‌دهد: در آیه ۲۰ سوره لقمان نیز فرموده آيا نديديد خداوند آنچه را در آسمان‌ها و زمين است مسخر شما كرده و نعمت‌های آشكار و پنهان خود را به‌طور فراوان بر شما ارزانی داشته است؟ ولی بعضی از مردم بدون هيچ دانش، هدايت و كتاب روشنگری درباره خدا مجادله می‌كنند. مسخر کرده، یعنی خداوند خلقت آسمان‌ها و زمین را به‌گونه‌ای قرار داده که انسان می‌تواند در آن‌ها تصرف کرده و در اختیار خودش قرار دهد. آسمان به‌گونه‌ای آفریده شده که بشود از آن برای راه‌های هوایی، ماهواره‌ها و... استفاده کرد یا زمین به‌گونه‌ای است که انسان بتواند در آن تصرف کرده و از ذخایرش بهره‌برداری کند. در محور عام، این آفرینش به‌گونه‌ای است که مسخر انسان قرار داده شده یعنی انسان با علم، فطرت، تلاش و کوشش می‌تواند به این ظرافت‌ها دست پیدا کرده و آن‌ها را در اختیار خود بگیرد. علم می‌تواند در خدمت انسان قرار گرفته و برای آرامش انسان مفید واقع شود. انسان می‌تواند با آن زمین را آباد کرده، شگفتی‌های آفرینش را پیدا و از مواهبی که خداوند قرار داده استفاده کند. در این آیه و برخی آیات دیگر در کلام‌الله مجید؛ مقصود از علم، مطلق علم و دانش است که شامل تمام اقسام علم مفید می‌شود.
مطالعه در معنای عام، راهی برای شناخت جهان و آباد کردن آن
دکتر طهماسبی بلداچی به آیات دیگری از کلام نورانی الهی نیز اشاره کرده و می‌گوید: در آیه ۱۰ سوره اعراف آمده «همانا ما شما فرزندان آدم را در زمین تمکین و اقتدار بخشیدیم و در آن بر شما معاش و روزی مقرر داشتیم». محور عام علم یعنی فراگیری هر علمی که می‌تواند به انسان، کرامت و آرامش او کمک کند. اهمیت مطالعه، کتابخوانی، تحقیق و... در معنای عام آن، برای زندگی بهتر و استفاده از مواهب خداوند قرار داده شده و مشخص می‌شود. محور عام تأکید بر تحقیق و مطالعه در آفرینش و تمام علوم و هر علمی که کمک می‌کند انسان پدیده‌ها و جهان را بهتر بشناسد و از آن برای آبادکردن زمین کمک بگیرد را دربرمی‌گیرد.
او اظهار می‌کند: در محور دوم، به طور خاص به علم‌آموزی، مطالعه، تحقیق و کتابخوانی با رویکرد معرفت‌افزایی تأکید شده است. به این معنا که بر انسان واجب شده مطالعه، تحقیق و پژوهش کند تا به درجات معرفتی خود افزوده و خدای خود را بهتر بشناسد، همچنین جهان را بهتر بشناسد و از پیچیدگی‌ها و ظرافت‌های جهان به خالق با عظمت آن پی ببرد. محور اصلی مطالعه در هر رشته‌ای در محور عام، خدمت به انسان و در محور خاص جهت‌دهی شده برای شناخت بهتر خداست. در آیه ۲۰و۲۱ سوره ذاریات آمده: «در زمین برای اهل یقین نشانه‌هایی بر توحید، ربوبیت و قدرت خداست و نیز در وجود شما نشانه‌هایی است، آیا نمی‌بینید؟»
شخصیتی برجسته با پر بار شدن نهال‌های علم و معرفت
این استاد حوزه و دانشگاه یادآور می‌شود: انسان با مطالعه روی نظم، ظرافت‌ها و پیچیدگی‌های آفرینش در علم پزشکی، انسان‌شناسی و... ظرافت‌ها و پیچیدگی‌های فوق‌العاده خالق باعظمت را درک می‌کند. خدای دانا در آیات متعدد قرآن کریم به علم‌آموزی و معرفت‌افزایی اشاره کرده است. به‌طور نمونه در آیه۹ سوره زمر فرموده: «آیا کسانی که می‌دانند با آنان که نمی‌دانند برابرند؟» یا در آیه۱۱ سوره مجادله می‌گوید «أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَات» درجات علم، شناختن پدیده‌ها و معرفت پیدا کردن درزمینه خداوند از طریق آنان است. پس از کشف پیچیدگی‌های عالم به خالق با عظمت پی برده و از آن نشانه‌ها به اصل منبع و به وجود آورنده نشانه‌ها پی می‌بریم. حتی در علوم تجربی برای مطالعه و علم‌آموزی باید به‌گونه‌ای فرهنگ‌سازی کنیم که بحث سیارات و آفریده‌ها را سمت خالقی که این پدیده‌ها را آفریده سوق دهیم. این معرفت سبب می‌شود از علم در جای خود استفاده کرده و درگیر شر نشویم. انسان با کشف شهودها آفرینش را بهتر می‌شناسد.
دکتر طهماسبی تأکید می‌کند: مطالعه و کتابخوانی در قرآن و سیره معصومین(ع) باید رویکردی معرفت‌افزا داشته باشد. خداوند حتی در باره قرآن کریم در آیه ۸۲ سوره نسا فرموده تدبر و تفکر کنید، در این صورت متوجه خواهید شد قرآن از سوی خداست و به آن ایمان می‌آورید. یا در آیه۶ سوره مبارکه سبا آمده: می‌فهمند این آفرینش ساخته و پرداخته خداست. در آموزه‌های دینی بر این قضیه تأکید شده است. امیرالمؤمنین علی(ع) هم در گفتارهای متعدد بر این مهم تأکید کرده است. به‌طور نمونه حضرت فرموده: «همانا اين دانش و ادب بهای جان تو است. پس در آموختن آن‌ها بكوش زيرا هر چه بر دانش و ادب تو افزوده شود، بر قدر و قيمت تو افزوده می‌شود» یا «ای جوانان! آبرويتان را با ادب و دينتان را با دانش و علم حفظ كنيد». در قرآن و سیره معصومین(ع) بر کتاب و کتابخوانی تأکید بسیار شده و آمده فرهنگ مطالعه را با رویکرد معرفت‌افزا در جامعه گسترش دهیم که موجب پر بار شدن نهال‌های علم، معرفت، عقل و تفکر عمیق شده و سبب می‌شود شخصیتی برجسته و قوی در وجود ما شکل بگیرد.
