خاندانی که در خدمت هنر کاشی کاری در بارگاه منور رضوی عمر می گذرانند

به گزارش خبرگزاری رضوی ـ آزیتا ذکاء؛ پس از ظهور اسلام، هنر کاشی‌کاری در خدمت زیبایی بناها قرار گرفت. استفاده از کاشی برای تزیین و همچنین استحکام بخشیدن به بناها در ایران از دوره سلجوقی آغاز شد و در طی قرون متمادی به‌ویژه در عهد تیموری و صفوی به اوج خود رسید. اما اتفاق مهم دیگری که در این دوران رخ داد کاشی معرق بود که غوغا کرد که بهترین نمونه‌های کاشی معرق را می‌توان در ایوان مقصوره مسجد جامع گوهرشاد و صحن انقلاب دید.
مجموعه کاشی سنتی قدس در سال 1281 هجری‌شمسی توسط مرحوم حاج یوسف کاشی‌پز قدس فعالیت خود را آغاز کرد. نماهای بسیاری از بناهای تاریخی و مذهبی توسط او کاشی‌کاری و بازسازی شد که از جمله این بنا‌ها در شهر مقدس مشهد می‌توان به حرم مطهر امام رضا(ع) و آرامگاه خواجه ربیع اشاره کرد.
محمد کاشی‌پز قدس نسل سوم این خاندان است که در سن 59 سالگی بسر می‌برد. 46 سال  از عمر او در هنر کاشی‌کاری حرم مطهر سپری شد که آثار او تنها در حرم مطهر خلاصه نمی‌شود.
چهارشنبه‌های امام رضایی(ع) این هفته به سراغ این کاشی‌کار پیشکسوت حرم مطهر رضوی رفتیم تا بیشتر با خاندان کاشی‌پز و آثار هنری آنها در حرم مطهر آشنا شویم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.

کاشی‌کاری از هنرهای زیبای دستی و قدیمی ایران است که در خاندان شما این حرفه ماندگار شده و ادامه دارد. آیا می‌توان گفت فامیل خاندان «کاشی‌پز قدس» از حرفه‌‌شان در آستان قدس رضوی گرفته شده است؟
بله. پدربزرگم حاج یوسف اواخر سده 1200 از یزد به مشهد مهاجرت می‌کند و اینجا کنار دست استاد زین‌العابدین شاگرد حرفه کاشی‌کاری می‌شود. کاشی‌ای که او ابداع می‌کند تحول بزرگی در صنعت کاشی‌سازی ایران پدید می‌آورد. در واقع می‌توان گفت کاشی سنتی قدس در سال 1281 هجری‌شمسی توسط پدربزرگم فعالیت خود را آغاز کرد. لذا فامیل ما اینگونه کاشی‌پز قدس نام گرفت.

آثار هنری حاج یوسف و محمدتقی کاشی‌پز در آستان قدس رضوی یادگار چه سال‌هایی است؟
حاج یوسف این کار را از سال 1290 تا سال 1340 با وجود ناتوانی و ضعف جسمی سال‌های آخر عمرش طی مدت 50 سال انجام داد. او همچنین توفیق دربانی حرم در کشیک سوم را داشت. عاقبت در سال 1344 مرحوم شده و در صحن انقلاب دفن گردید.
محمدتقی کاشی‌پز، پدرم نیز استخدام رسمی آستان قدس رضوی بود و حدود 15 و 16 سال حیات پدربزرگم را در آستان مشغول بوده و بعد فوت او هم همچنان جایگزینش در آستان قدس بود. از جمله کارهای پدرم می‌توان به بازسازی کاشی‌های داخل صحن‌های انقلاب، آزادی و بعثت، ورودی‌های مهمانسرا، روضه‌منوره، مسجد بالاسر حضرت اشاره کرد. پدرم نیز در  سال ۱۳۷۲ مرحوم و در صحن جمهوری اسلامی به خاک سپرده شد.



شروع کار شما در حرفه خاندان کاشی‌پز قدس به چه سالی برمی‌گردد؟
من از کودکی همراه پدر به حرم مطهر رضوی می‌آمدم و انجام این کار را از نزدیک دیده بودم و وردست او کار می‌کردم. اما به عنوان یک شغل و حرفه از سال 1365 وارد این هنر شدم و در این 35 سال برای ساخت مساجد و مجتمع‌های بین‌راهی آستان قدس رضوی با این مجموعه همکاری داشتم و همچنین در دو اماکن مقدسه امامزاده حسین‌بن‌موسی‌الکاظم(ع) شهر طبس و آرامگاه شهید مدرس در شهر کاشمر نیز اقداماتی انجام دادم.

قبلا کارگاه‌های کاشی‌پزی در داخل حرم واقع بود علت خاصی داشته که آنها را به بیرون حرم منتقل کردند؟
زمانی که کارگاه‌ها در حرم بودند بسیار جوّ معنوی و هنری در آن‌ها حاکم بود. پدرم و همکارانش هر روز صبح این توفیق را داشتند که کار خود را با عرض سلام و ادب به ساحت مقدس امام رضا(ع) آغاز کنند. بیشتر کارگران هنگام کار با وضو بودند،  کاشی‌هایی که از آن دوران‌ها به جا مانده همه یک معنویت و جلوه خاصی دارد.
تا زمانی که پدرم در قید حیات بود در حرم هشت کوره بود که این کوره‌ها وصل به دانشگاه علوم اسلامی رضوی و مهمان‌سرا در زیر نقاره‌خانه حرم قرار داشت. پدرم در یکی از هشت‌کارگاه کاشی‌پزی زیر نقاره‌خانه حضرت مشغول به کار بود که عاقبت سال ۱۳۷۲ چشم از جهان فرو بست و بعد او یکسال این کارگاه‌ برقرار بود. اما 30 خردادماه سال ۱۳۷۳ مقارن با روز عاشورای حسینی، بمب‌گذاری حرم مطهر امام ‌رضا(ع) اتفاق افتاد.
سال‌های ۱۳۶۴ و ۱۳۶۵ مکان‌هایی برای ایجاد کارگاه‌هایی نظیر کاشی‌پزی، سنگ‌تراشی، آینه‌کاری و... فراهم شده بود. ولی هتک حرمت به ساحت مقدس امام رضا(ع) موجب شد برای حفظ امنیت این کارگاه‌ها به بیرون از حرم منتقل شود. اکنون  کارگاه‌های کاشی‌پزی آستان‌قدس رضوی نیز به کارخانه‌ای در شهرک کنه‌بیست جنب شرکت فرش آستان قدس منتقل شده است.


 
روی آوردن به هنر کاشی‌کاری حسب علاقه آقای کاشی‌پز قدس بود یا طبق یک شغل خانوادگی او هم در این مسیر گام برداشت و این هنر را به عنوان شغل خود انتخاب کرد؟
همان سال‌هایی که کارخانه جدید را راه‌اندازی کردند، من به مهندس رضا دیشیدی معرفی شدم و ایشان در همان سال ۱۳۶۵ پیشنهاد داد که مدیریت کارخانه کاشی آستانه را به عهده بگیرم و اسم پدربزرگم را زنده نگه‌ دارم. توفیقی حاصل شد تا در این سال، کارگاه جدید آستان‌قدس را راه‌اندازی کردیم که برای صحن‌های قدس، جمهوری اسلامی و کتابخانه حرم کاشی می‌پختیم. پدرم همچنان آن سال‌هایی که من مدیر کارخانه بودم در کارگاه حرم مشغول به فعالیت بود.
 
با پیشرفت علم و فناوری شاهد کیفیت در ساخت کاشی‌های مدرن در مقایسه با کاشی‌های سنتی هستیم؟
کاشی‌های ماشینی کیفیت گذشته را ندارد. کارهای مدرن امروزی مثل کار دست بی‌نقص نیست. در گذشته همه کارها با حوصله، صبر و دقیق بیشتری انجام می‌شد و چون در حرم مطهر همراه با معنویت بود، بسیار کیفیت خوبی داشت.


  
فرزندان‌تان هم ادامه دهنده راه شما و اجداد خود هستند؟
بله. پسرانم حمید‌رضا و محمد‌تقی با داشتن تحصیلات عالیه در کارگاه خودمان مشغول‌اند و نسل چهارم خاندان کاشی‌پز قدس به شمار می‌روند.