پژوهشگر تاریخ و تمدن در گفتگو با خبرگزاری رضوی:
تقریب مذاهب مقدمه ای برای تمدن اسلامی است
خبرگزاری رضوی-فاطمه ترزفان؛ سالروز درگذشت عالم فرزانه آیت الله شیخ محمد واعظ زاده خراسانی از اندیشمندان برجسته جهان اسلام و رئیس اسبق مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی فرصتی برای بازخوانی سیره و تلاش های این شخصیت کوشا در تقریب میان امت اسلامی است. او که از حوزه علمیه خراسان برخاست توانست توجه بسیاری از محافل علمی و دینی جهان اسلام را به دیدگاه های خود معطوف نماید. به این مناسبت با آقای دکتر غلامرضا جلالی پژوهشگر بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی و صاحبنظر در حوزه تاریخ و تمدن اسلامی گفتگو کرده ایم.
درباره وجوه بارز شخصیت مرحوم آیت الله واعظ زاده خراسانی دیدگاه خود را بیان فرمایید.
مرحوم واعظ زاده خراسانی یکی از شخصیت های جامع دانشگاه و حوزه های علمیه در قرن اخیر هستند و در ابعاد مختلفی در مباحث علمی از جمله فقه و اصول و مباحث نظری در زمینه های تاریخ و در عرصه تعاملات اجتماعی و روابط جهان اسلام و مباحث عرفانی و نیاز انسان به تفکر کار کرده اند و یکی از برجسته ترین قسمت های فعالیت ایشان مربوط به گردآوری مباحث فقه و حدیث شیعه است و از ملازمان مرحوم آیت الله العظمی بروجردی بوده که در گردآوری احادیث کتاب جامع الأحادیث مدت زمان طولانی فعالیت داشته اند و مرحوم واعظ زاده خراسانی توانست به جایگاهی برسد که دارای اهمیت فوق العاده ای است چرا که او راویان را می شناخت و اهمیت احادیث رسیده از اهل بیت(ع) را مدنظر داشت و در سفر به کشورهای مختلف یکی از موضوعاتی که دنبال می کرد ملاقات با محدثین بود که در جهان اهل سنت پراکنده هستند و ایشان با آنها به گفتگو می پرداخت به طوری که از نظرات آنان استفاده می کرد و نظریات شیعه را درباره حدیث و روایات به آنان توضیح می داد.
آیا تمرکز آیت الله واعظ زاده تنها بر علم حدیث بود یا در دیگر رشته های علوم اسلامی هم ورود داشتند؟
ایشان نه تنها در حدیث بلکه در جامعیت در علوم اسلامی مانند تفسیر و فقه و اصول بی نظیر بود که بیشترین مرتبه ظهور در حوزه حدیث و در عرصه فقه و تفسیر بود که کتاب هائی در این باره دارند که مورد توجه مفسران و اسلام شناسان در داخل و خارج از کشور قرار گرفت چرا که ایشان در کشورهای خارجی مشهور و شناخته شده بودند که گروه های مختلفی از دیگر کشورها برای ملاقات با ایشان در مشهد و بنیاد پژوهش ها حضور پیدا می کردند و برخی منشورات ایشان به زبان های دیگر ترجمه شد که از آن جمله می توان به انتشار بیش از 500 دوره کتاب تفسیری المعجم في فقه اللغة القرآن اشاره کرد که ده ها مجلد از آن فقط به مصر ارسال شد که دانشگاه مصر و صاحبنظران کشور مصر خواستار این کتاب بودند و به عراق هم ارسال شده است و در حال حاضر جلد چهل این کتاب منتشر شده است که تفسیر قابل توجهی از همه منابع توسط ایشان در این کتاب فراهم شده است در عین حال یکی از محوری ترین موضوعات مورد توجه مرحوم واعظ زاده خراسانی مسائل بررسی مسائل جغرافیایی و تمدنی کشورها و جستجو برای راه حل وحدت اسلامی بوده است و وحدت اسلامی را می توان یکی از وجوه با اهمیت زندگی و شخصیت علمی ایشان عنوان کرد.
جایگاه و دلیل اهمیت تقریب مذاهب در روش و اندیشه مرحوم آیت الله واعظ زاده خراسانی چیست؟
جایگاه تقریب مذاهب وقتی شناخته می شود که ما آگاهی داشته باشیم که تقریب یکی از عوامل بازسازی تمدن اسلامی است چرا که کشورهای دیگر با فرهنگ های مختلف در دوره های گوناگون هر کدام سعی کردند که نگاهی در جهات منافع قومیت خود نسبت به اسلام داشته باشند و در نتیجه منافع جامع و کامل جهان اسلام مد نظر قرار نگرفته است و این امر در واقع ضرر و زیان بسیار گسترده ای را به جهان اسلام وارد کرده است که امروزه مشکلات بر سر اختلافات سلیقه ای است که در بیش از 50 کشور اسلامی وجود چرا که این کشورها تحت تآثیر منش سیاسی غرب گرد آمده اند و این کشورها بر محور تمدن اسلامی و محوریت اهل بیت(ع) وفاق نداشته اند و در عین حال درباره امور سیاسی اختلافات بیشتری نسبت به امور مذهبی دارند و این چالش اکنون در جهان اسلام مشاهده می شود و در واقع از این چالش مسلمان ها متضرر می شوند.
مرحوم آیت الله واعظ زاده خراسانی چه رهیافتی را به این منظور پیشنهاد می دادند؟
ایشان مسیری را روشن کرده اند که از آن طریق بتوان امکان وحدت اسلامی را فراهم کرد چرا که براساس نظریه ایشان در تقریب مذاهب نباید رویکرد فقه محورانه داشته باشیم چرا که در شرایطی که براساس واژگان فقه ارتباط برقرار شود از آنجا که در فروع اختلاف سلیقه وجود دارد و استنباط احکام از طرق مختلف اتفاق افتاده است و این امر سبب اختلاف شده است و باید به مشترکات غیر قابل انکار مثل محبت به اهل بیت(ع) و محکمات قرآن تاکید شود و این نگاه مقدمه ای برای تمدن سازی است که نگاه ایشان در این باره در حوزه و دانشگاه بازتاب داشته است و دیدگاه ها و نظریه های نوینی را ارائه کرده است.
چه پیشنهاداتی برای ادامه مسیر و حفظ دستاوردهای فکری و پژوهشی مرحوم واعظ زاده خراسانی دارید؟
در گام دوم انقلاب نحوه ارتباط با جهان اسلام و تحولاتی که در این باره در حکومت داری و جامعه سازی در پیش رو است که این تعاملات را با جهان اسلام می تواند به بالاترین سطح رساند و نحوه ورود ایران به عرصه های بین الملل اسلامی و غیر اسلامی با رهبری امام راحل و زمامداری رهبر معظم انقلاب تبیین می شود و مرحوم واعظ زاده خراسانی یکی از مهره های اصلی در مباحث تمدن سازی است.
دبیر: بهمن دهستانی
درباره وجوه بارز شخصیت مرحوم آیت الله واعظ زاده خراسانی دیدگاه خود را بیان فرمایید.
مرحوم واعظ زاده خراسانی یکی از شخصیت های جامع دانشگاه و حوزه های علمیه در قرن اخیر هستند و در ابعاد مختلفی در مباحث علمی از جمله فقه و اصول و مباحث نظری در زمینه های تاریخ و در عرصه تعاملات اجتماعی و روابط جهان اسلام و مباحث عرفانی و نیاز انسان به تفکر کار کرده اند و یکی از برجسته ترین قسمت های فعالیت ایشان مربوط به گردآوری مباحث فقه و حدیث شیعه است و از ملازمان مرحوم آیت الله العظمی بروجردی بوده که در گردآوری احادیث کتاب جامع الأحادیث مدت زمان طولانی فعالیت داشته اند و مرحوم واعظ زاده خراسانی توانست به جایگاهی برسد که دارای اهمیت فوق العاده ای است چرا که او راویان را می شناخت و اهمیت احادیث رسیده از اهل بیت(ع) را مدنظر داشت و در سفر به کشورهای مختلف یکی از موضوعاتی که دنبال می کرد ملاقات با محدثین بود که در جهان اهل سنت پراکنده هستند و ایشان با آنها به گفتگو می پرداخت به طوری که از نظرات آنان استفاده می کرد و نظریات شیعه را درباره حدیث و روایات به آنان توضیح می داد.
آیا تمرکز آیت الله واعظ زاده تنها بر علم حدیث بود یا در دیگر رشته های علوم اسلامی هم ورود داشتند؟
ایشان نه تنها در حدیث بلکه در جامعیت در علوم اسلامی مانند تفسیر و فقه و اصول بی نظیر بود که بیشترین مرتبه ظهور در حوزه حدیث و در عرصه فقه و تفسیر بود که کتاب هائی در این باره دارند که مورد توجه مفسران و اسلام شناسان در داخل و خارج از کشور قرار گرفت چرا که ایشان در کشورهای خارجی مشهور و شناخته شده بودند که گروه های مختلفی از دیگر کشورها برای ملاقات با ایشان در مشهد و بنیاد پژوهش ها حضور پیدا می کردند و برخی منشورات ایشان به زبان های دیگر ترجمه شد که از آن جمله می توان به انتشار بیش از 500 دوره کتاب تفسیری المعجم في فقه اللغة القرآن اشاره کرد که ده ها مجلد از آن فقط به مصر ارسال شد که دانشگاه مصر و صاحبنظران کشور مصر خواستار این کتاب بودند و به عراق هم ارسال شده است و در حال حاضر جلد چهل این کتاب منتشر شده است که تفسیر قابل توجهی از همه منابع توسط ایشان در این کتاب فراهم شده است در عین حال یکی از محوری ترین موضوعات مورد توجه مرحوم واعظ زاده خراسانی مسائل بررسی مسائل جغرافیایی و تمدنی کشورها و جستجو برای راه حل وحدت اسلامی بوده است و وحدت اسلامی را می توان یکی از وجوه با اهمیت زندگی و شخصیت علمی ایشان عنوان کرد.
جایگاه و دلیل اهمیت تقریب مذاهب در روش و اندیشه مرحوم آیت الله واعظ زاده خراسانی چیست؟
جایگاه تقریب مذاهب وقتی شناخته می شود که ما آگاهی داشته باشیم که تقریب یکی از عوامل بازسازی تمدن اسلامی است چرا که کشورهای دیگر با فرهنگ های مختلف در دوره های گوناگون هر کدام سعی کردند که نگاهی در جهات منافع قومیت خود نسبت به اسلام داشته باشند و در نتیجه منافع جامع و کامل جهان اسلام مد نظر قرار نگرفته است و این امر در واقع ضرر و زیان بسیار گسترده ای را به جهان اسلام وارد کرده است که امروزه مشکلات بر سر اختلافات سلیقه ای است که در بیش از 50 کشور اسلامی وجود چرا که این کشورها تحت تآثیر منش سیاسی غرب گرد آمده اند و این کشورها بر محور تمدن اسلامی و محوریت اهل بیت(ع) وفاق نداشته اند و در عین حال درباره امور سیاسی اختلافات بیشتری نسبت به امور مذهبی دارند و این چالش اکنون در جهان اسلام مشاهده می شود و در واقع از این چالش مسلمان ها متضرر می شوند.
مرحوم آیت الله واعظ زاده خراسانی چه رهیافتی را به این منظور پیشنهاد می دادند؟
ایشان مسیری را روشن کرده اند که از آن طریق بتوان امکان وحدت اسلامی را فراهم کرد چرا که براساس نظریه ایشان در تقریب مذاهب نباید رویکرد فقه محورانه داشته باشیم چرا که در شرایطی که براساس واژگان فقه ارتباط برقرار شود از آنجا که در فروع اختلاف سلیقه وجود دارد و استنباط احکام از طرق مختلف اتفاق افتاده است و این امر سبب اختلاف شده است و باید به مشترکات غیر قابل انکار مثل محبت به اهل بیت(ع) و محکمات قرآن تاکید شود و این نگاه مقدمه ای برای تمدن سازی است که نگاه ایشان در این باره در حوزه و دانشگاه بازتاب داشته است و دیدگاه ها و نظریه های نوینی را ارائه کرده است.
چه پیشنهاداتی برای ادامه مسیر و حفظ دستاوردهای فکری و پژوهشی مرحوم واعظ زاده خراسانی دارید؟
در گام دوم انقلاب نحوه ارتباط با جهان اسلام و تحولاتی که در این باره در حکومت داری و جامعه سازی در پیش رو است که این تعاملات را با جهان اسلام می تواند به بالاترین سطح رساند و نحوه ورود ایران به عرصه های بین الملل اسلامی و غیر اسلامی با رهبری امام راحل و زمامداری رهبر معظم انقلاب تبیین می شود و مرحوم واعظ زاده خراسانی یکی از مهره های اصلی در مباحث تمدن سازی است.
دبیر: بهمن دهستانی
