معاون اداره کل فرهنگی استانداری خراسان رضوی :
بهره برداری بیشتر از پژوهش های حوزه زیارت برای خدمت بهتر به زائران رضوی
به گزارش سرویس دین و زندگی خبرگزاری رضوی ، اندیشیدن؛ پژوهش و نوآوری اساسی ترین نیاز برای دست یابی به پیشرفت؛ توسعه و رفاه عمومی و از عوامل مهم رشد اقتصادی؛ اجتماعی و فرهنگی جوامع است.به دلیل اهمیت پژوهش و تشویق پژوهشگران 25 آذر روز پژوهش نامگذاری شد. در شهرهای زیارتی همچون کلانشهر مذهبی مشهد که سالانه میزبان بیش از 30 میلیون زائر است، برای رشد کمی و کیفی زیارت همیشه نیاز به پژوهش وجود دارد. همزمان با روز پژوهش با شیوا خوش نسب معاون اداره کل فرهنگی استانداری خراسان رضوی به گفتگو نشستیم که در ادامه می خوانید:
فعالیت مراکز متعدد پژوهشی در حوزه زیارت در خراسان رضوی
خوشبختانه در خصوص پژوهش در حوزه زیارت به ویژه در خراسان رضوی مراکز متعددی داریم و براساس شناسایی های صورت گرفته حدود 15 تا 16 مرکز معتبر دولتی و خصوصی در حال فعالیت در این حوزه هستند.مهم ترین مرکز در این حوزه پژوهشکده زیارت و گردشگری مذهبی است که مجوز خود را از چند سال گذشته با اعتبارات حوزه زیارت خراسان رضوی و مشارکت دانشگاه فردوسی مشهد از وزارت علوم، تحقیقات و فناوری دریافت کرده و فعالیت خود را به صورت تقاضا محور آغاز کرده است. پژوهشکده زیارت و گردشگری جهاد دانشگاهی، مرکز رشد گروه های علوم انسانی دانشگاه فردوسی، مرکز مطالعات فرهنگی جامعه المصطفی العالمیه، دفتر پژوهش و برنامه ریزی معاونت تبلیغات اسلامی آستان قدس رضوی که سال هاست در حوزه نیازهای زائران فعالیت می کند، دفتر مطالعات سازمان فرهنگی آستان قدس رضوی و بنیاد پژوهش های این آستان مقدس، بنیاد علمی-فرهنگی امام رضا(ع)، موسسه مطالعاتی ثامن، دفتر شورای فرهنگی عمومی، دفتر مطالعات موسسه خراسان، مرکز رشد فناوری های فرهنگی و زیارت، مرکز مطالعات حوزه علمیه خراسان، مرکز پژوهش های شورای شهر مشهد مقدس، مرکز مطالعات شهرداری و ... پژوهشکده های برتر در حوزه زیارت به شمار می روند .
اقدام معاونت زیارت استانداری خراسان رضوی برای ساماندهی پژوهش های این حوزه
مهم ترین و شاخص ترین فعالیت معاونت زیارت استانداری خراسان رضوی در حوزه زیارت ، تدوین نخستین سند طرح توسعه کمی و کیفی زیارت است که با اعتبارات حوزه زیارت از سال 94 آغاز و انجام شد.همچنین طراحی و ایجاد سامانه ثبت اطلاعات زائران بر اساس نظام آماری متناسب با نیاز اعلام شده از طرف مدیران، تدوین مدل اجرایی و برنامه عملیاتی یا به عبارتی تهیه بسته های 13 گانه سند توسعه کمی و کیفی زیارت امام رضا(ع) که نقش مهمی در ارتقای جایگاه شهر مقدس مشهد به عنوان یک شهر زائر پذیر می تواند ایفا کند، نیاز سنجی مستمر زائران و مجاوران،افزایش برگزاری همایش های علمی و پژوهشی در خصوص کاربردی کردن نتایج پژوهش های مرتبط با حوزه زیارت و زائران، تهیه نقشه جامع گردشگری و زیارت که از ابتدای امسال آغاز شده است ، طرح راهبری و جامع هویت مشهد ، تهیه بانک اطلاعات اسنادی زیارت گردشگری مذهبی با تاکید بر فرهنگ رضوی و تدوین مدل اقتصادی زیارت از دیگر دستاوردهای مهم در حوزه ساماندهی پژوهش های حوزه زیارت استان است.
معاونت زیارت استانداری خراسان رضوی وظیفه خود می داند با هم افزایی بین دستگاهی این موضوعات را ساماندهی کند.
اهمیت تدوین سند توسعه کمی و کیفی زیارت
این سند از نتایج مطالعات جمعی از نخبگان پژوهشی کشور و خراسان رضوی تهیه شده است و 3 راهبرد کلان و بنیادی و 7 راهبرد عملیاتی دارد ؛ مهم ترین مساله ای که این سند را به عنوان اثر شاخص پژوهشی معرفی می کند این است که می توان به آن به عنوان یک سند بالادستی در حوزه زیارت استناد کرد. این سند نقشه راه برای همه مدیران دستگاهی خراسان رضوی است و هم اکنون هم در انسجام بخشی به نظام مدیریت این استان بهترین امکان و فعالیت را فراهم کرده است. به مهم ترین اهداف و راهبردهای این سند، تعمیق زیارت با رویکرد فرهنگ سازی، توسعه همه جانبه حریم رضوی و انسجام بخشیدن به نظام مدیریت است. سند مطالعاتی طرح توسعه کمی و کیفی زیارت در 29 جلد تدوین شده است و 825 پروژه اجرایی دارد که نخبگان و پژوهشگران از این تعداد 78 عنوان اولویت پژوهشی را در حیطه های مختلف شناسایی کردند و پیشنهاد اجرای آن ها را داده اند.
فعالیت های پژوهشی زیر مجموعه سند توسعه کمی و کیفی زیارت است
همه الویت های پژوهشی خراسان رضوی در 13 موضوع متفاوت و مورد نیاز این استان از این سند احصا شده است.شناسایی 78 اولویت پژوهشی به راحتی امکان پذیر نبوده است، کمیته ویژه ای را تشکیل دادیم و اعضای هیئت علمی دانشگاه فردوسی و دیگر دانشگاه های استان که حدود 30 نفر هستند پای کار آمدند و به کمک آن ها اولویت گذاری و رتبه بندی انجام شد و این 78 عنوان پژوهش، سند پژوهش حوزه زیارت استان خراسان رضوی نام گرفت.
میزان کاربردی بودن پژوهش های حوزه زیارت
در حوزه زیارت هدف اصلی همه تحقیقات برطرف شدن مشکلات و نیازهای احصا شده زائران است . با دقت بالایی موضوعات پژوهش را انتخاب و سوژه یابی می کنیم . به عنوان مثال پژوهش پدیدار شناسی تجربی زیارت در سال 97 یکی از مهم ترین دستاوردهایی بود که از آن می توان به عنوان یک پژوهش کاملا کاربردی استفاده کرد، طرح پژوهشی سلامت زائران در پیاده روی اربعین که به همت پژوهشکده زیارت در سال 98 انجام شد ،شناسایی و اولویت بندی نیازهای فرهنگی زائران ، شناسایی نیازها و سلایق زائران غیر ایرانی و بررسی ویژگی های زیارتی -فرهنگی- جمعیتی زائران همه پژوهش های کاربردی است که در عمل از نتایج آن ها می توانیم استفاده کنیم .
موضوع؛ مهم ترین اصل در پژوهش های عمقی و کاربردی
مهم ترین اصل در خصوص پژوهش های عمیق و کاربردی ، موضوع پژوهش است . اگر بتوانیم موضوع را دقیق و عمیق شناسایی و انتخاب کنیم به نظر می آید نخستین قدم را درست برداشته ایم. در دستورالعملی که اردیبهشت 98 وزیر کشور ابلاغ کردند تاکید ویژه ای بر توجه به مسائل و مشکلات آینده استان و اتخاذ تدابیر و راهکار مناسب برای مقابله موثر با آن شده است . هدف برنامه های پژوهشی استان نیز ، تکریم مردم، پیگیری مطالبات و رفع مشکلات آن هاست ، با این دو رویکردتصمیم گرفته شد در انتخاب موضوعات پژوهشی حتما به فرهنگ و چالش های اجتماعی در خراسان رضوی توجه شود و انتخاب موضوعات عمیق تر باشد.وقتی به همت پژوهشگران نیازهای زائران مورد توجه قرار بگیرد و همه آن ها شناسایی شود راهکارهای عملیاتی برای آن ها پیش بینی می شود و قطعا به کاربردی تر شدن آن ها نزدیکتر خواهیم شد. به عنوان مثال آستان قدس رضوی پژوهشی در خصوص بررسی ویژگی های زیارتی-فرهنگی-جمعیتی زائران انجام و اطلاعات و نتایج آن را به مدیران مرتبط به خدمت به زائر امام رضا(ع) ارائه داد و هم اکنون همه مدیران از آن نتایج بهره می برند.
افزایش اعتبارات پژوهشی خراسان رضوی
با پیگیری و تلاش های استاندار خراسان رضوی در خصوص اعتبارات پژوهشی، امسال این اعتبارات به 2 برابر افزایش یافته است . کمیته پژوهش استانداری خراسان رضوی در ابتکار عملی که پارسال انجام داد، طرحی را ارائه کرد که به طور متمرکز اولویت های پژوهشی همه دستگاه ها شناسایی و از آن ها اخذ شد، در این کمیته بدون اینکه نامی از اداره ها و مجریان این طرح های پژوهشی برده شود، طرح ها امتیاز بندی و بر اساس الویت بندی، طرح های پژوهشی برای تامین اعتبار به سازمان مدیریت و برنامه ریزی معرفی می شوند ؛ در واقع با تصویب کمیته آموزشی و پژوهش استان طرح های پژوهشی خراسان رضوی اجازه اجرا می گیرند.
مهم ترین مشکلات پژوهش در حوزه زیارت
مهم ترین مشکل پژوهش در حوزه زیارت ؛ مشخص نبودن اولویت های پژوهشی و نا آشنایی محققان در انجام و ارائه تحقیقات کاربردی است که معاونت زیارت در سال های گذشته با آن مواجه بود اما با حمایتی که استاندار خراسان رضوی و معاونت زیارت داشتند توانستیم این موضوع را مرتفع کنیم. موضوع بعدی که در همه حیطه های پژوهشی و زیارت وجود دارد این است که بتوانیم هرچه بیشتر در عرصه عمل از یافته های تحقیقات استفاده کنیم . یکی از شرح خدمات ،در تفاهم نامه ها و قراردادها با مجریان پژوهش این است که در هر یک از حوزه های پژوهشی زیارت چگونه باید از نتایج بهره برد.
همکاری دستگاه ها برای ارائه بهترین خدمات به زائران
باید به این توجه داشت که در پژوهش های حوزه زیارت فقط معاونت زیارت استانداری دخیل نیست ،در طرح توسعه کمی و کیفی زیارت 78 اولویت پژوهشی شناسایی شد و اگر قرار باشد فقط معاونت زیارت استانداری این موضوعات را پیگیری کند با کمبودهای اعتباری ، سال ها طول خواهد کشید که این پژوهش ها به سرانجام برسد، اما با تدبیری که اندیشیده شد این اولویت ها را به همه دستگاه های استان و دفاتر ستادی استانداری ابلاغ کردیم ؛ به عنوان مثال دفتر اقتصاد استانداری خراسان رضوی امسال تدوین مدل اقتصاد زیارت را از محل اعتبارات پژوهشی خود در دست اقدام دارد و امیدواریم هرچه سریعتر نتایج عملیاتی و کاربردی آن را مشاهده کنیم و استان از آن منتفع شود. موضوع هوشمند سازی را به اداره کل اطلاعات و آمار استانداری واگذار کردیم و امیدواریم با همکاری همه دستگاه ها از جمله اداره کل میراث فرهنگی که امسال طرح جامع گردشگری استان را در دست تدوین دارد، سازمان فرهنگ و ارتباطات، آستان قدس رضوی، بنیاد بین المللی امام رضا(ع)، شهرداری و دیگر دستگاه ها گام های موثری برای برطرف کردن مشکل پژوهش در حوزه زیارت برداشته شود.
ارائه پژوهش های مناسب حوزه زیارت در نمایشگاه پژوهش امسال
خوشبختانه فقط معاونت زیارت استانداری و دستگاههای مرتبط با زائر استان در حیطه زیارت پژوهش نمی کنند بخش های مختلفی در دانشگاه فردوسی درگیر مسائل مختلف زائران هستند . در نمایشگاه پژوهش و فناوری خراسان رضوی که شنبه به کار خود پایان داد پژوهش های بسیاری در حوزه زیارت ارائه شده بود به طور مثال یکی از غرفه ها کار علمی-پژوهشی درباره ماندگاری غذای زائران انجام داده بود. نمایشگاه امسال ویژگی متمایزی در مقایسه با نمایشگاه پارسال داشت و آن هم حضور شرکت های دانش بنیان متعددی بود که در حوزه خدمت رسانی به زائر سامانه هایی را ارائه کرده بودند. سامانه مسیر یابی نقاط زیارتی و گردشگری برای زائران ، سامانه ثبت نام از مجاوران برای خدمت به زائران امام رضا(ع) و ترویج فرهنگ میزبانی از جمله پژوهش های صورت گرفته بود که مورد توجه قرار گرفت.
امیدواریم با بهره مندی از پژوهش های عمقی و کاربردی خدمات بهتر و بیشتری به زائران رضوی ارائه دهیم .
فعالیت مراکز متعدد پژوهشی در حوزه زیارت در خراسان رضوی
خوشبختانه در خصوص پژوهش در حوزه زیارت به ویژه در خراسان رضوی مراکز متعددی داریم و براساس شناسایی های صورت گرفته حدود 15 تا 16 مرکز معتبر دولتی و خصوصی در حال فعالیت در این حوزه هستند.مهم ترین مرکز در این حوزه پژوهشکده زیارت و گردشگری مذهبی است که مجوز خود را از چند سال گذشته با اعتبارات حوزه زیارت خراسان رضوی و مشارکت دانشگاه فردوسی مشهد از وزارت علوم، تحقیقات و فناوری دریافت کرده و فعالیت خود را به صورت تقاضا محور آغاز کرده است. پژوهشکده زیارت و گردشگری جهاد دانشگاهی، مرکز رشد گروه های علوم انسانی دانشگاه فردوسی، مرکز مطالعات فرهنگی جامعه المصطفی العالمیه، دفتر پژوهش و برنامه ریزی معاونت تبلیغات اسلامی آستان قدس رضوی که سال هاست در حوزه نیازهای زائران فعالیت می کند، دفتر مطالعات سازمان فرهنگی آستان قدس رضوی و بنیاد پژوهش های این آستان مقدس، بنیاد علمی-فرهنگی امام رضا(ع)، موسسه مطالعاتی ثامن، دفتر شورای فرهنگی عمومی، دفتر مطالعات موسسه خراسان، مرکز رشد فناوری های فرهنگی و زیارت، مرکز مطالعات حوزه علمیه خراسان، مرکز پژوهش های شورای شهر مشهد مقدس، مرکز مطالعات شهرداری و ... پژوهشکده های برتر در حوزه زیارت به شمار می روند .
اقدام معاونت زیارت استانداری خراسان رضوی برای ساماندهی پژوهش های این حوزه
مهم ترین و شاخص ترین فعالیت معاونت زیارت استانداری خراسان رضوی در حوزه زیارت ، تدوین نخستین سند طرح توسعه کمی و کیفی زیارت است که با اعتبارات حوزه زیارت از سال 94 آغاز و انجام شد.همچنین طراحی و ایجاد سامانه ثبت اطلاعات زائران بر اساس نظام آماری متناسب با نیاز اعلام شده از طرف مدیران، تدوین مدل اجرایی و برنامه عملیاتی یا به عبارتی تهیه بسته های 13 گانه سند توسعه کمی و کیفی زیارت امام رضا(ع) که نقش مهمی در ارتقای جایگاه شهر مقدس مشهد به عنوان یک شهر زائر پذیر می تواند ایفا کند، نیاز سنجی مستمر زائران و مجاوران،افزایش برگزاری همایش های علمی و پژوهشی در خصوص کاربردی کردن نتایج پژوهش های مرتبط با حوزه زیارت و زائران، تهیه نقشه جامع گردشگری و زیارت که از ابتدای امسال آغاز شده است ، طرح راهبری و جامع هویت مشهد ، تهیه بانک اطلاعات اسنادی زیارت گردشگری مذهبی با تاکید بر فرهنگ رضوی و تدوین مدل اقتصادی زیارت از دیگر دستاوردهای مهم در حوزه ساماندهی پژوهش های حوزه زیارت استان است.
معاونت زیارت استانداری خراسان رضوی وظیفه خود می داند با هم افزایی بین دستگاهی این موضوعات را ساماندهی کند.
اهمیت تدوین سند توسعه کمی و کیفی زیارت
این سند از نتایج مطالعات جمعی از نخبگان پژوهشی کشور و خراسان رضوی تهیه شده است و 3 راهبرد کلان و بنیادی و 7 راهبرد عملیاتی دارد ؛ مهم ترین مساله ای که این سند را به عنوان اثر شاخص پژوهشی معرفی می کند این است که می توان به آن به عنوان یک سند بالادستی در حوزه زیارت استناد کرد. این سند نقشه راه برای همه مدیران دستگاهی خراسان رضوی است و هم اکنون هم در انسجام بخشی به نظام مدیریت این استان بهترین امکان و فعالیت را فراهم کرده است. به مهم ترین اهداف و راهبردهای این سند، تعمیق زیارت با رویکرد فرهنگ سازی، توسعه همه جانبه حریم رضوی و انسجام بخشیدن به نظام مدیریت است. سند مطالعاتی طرح توسعه کمی و کیفی زیارت در 29 جلد تدوین شده است و 825 پروژه اجرایی دارد که نخبگان و پژوهشگران از این تعداد 78 عنوان اولویت پژوهشی را در حیطه های مختلف شناسایی کردند و پیشنهاد اجرای آن ها را داده اند.
فعالیت های پژوهشی زیر مجموعه سند توسعه کمی و کیفی زیارت است
همه الویت های پژوهشی خراسان رضوی در 13 موضوع متفاوت و مورد نیاز این استان از این سند احصا شده است.شناسایی 78 اولویت پژوهشی به راحتی امکان پذیر نبوده است، کمیته ویژه ای را تشکیل دادیم و اعضای هیئت علمی دانشگاه فردوسی و دیگر دانشگاه های استان که حدود 30 نفر هستند پای کار آمدند و به کمک آن ها اولویت گذاری و رتبه بندی انجام شد و این 78 عنوان پژوهش، سند پژوهش حوزه زیارت استان خراسان رضوی نام گرفت.
میزان کاربردی بودن پژوهش های حوزه زیارت
در حوزه زیارت هدف اصلی همه تحقیقات برطرف شدن مشکلات و نیازهای احصا شده زائران است . با دقت بالایی موضوعات پژوهش را انتخاب و سوژه یابی می کنیم . به عنوان مثال پژوهش پدیدار شناسی تجربی زیارت در سال 97 یکی از مهم ترین دستاوردهایی بود که از آن می توان به عنوان یک پژوهش کاملا کاربردی استفاده کرد، طرح پژوهشی سلامت زائران در پیاده روی اربعین که به همت پژوهشکده زیارت در سال 98 انجام شد ،شناسایی و اولویت بندی نیازهای فرهنگی زائران ، شناسایی نیازها و سلایق زائران غیر ایرانی و بررسی ویژگی های زیارتی -فرهنگی- جمعیتی زائران همه پژوهش های کاربردی است که در عمل از نتایج آن ها می توانیم استفاده کنیم .
موضوع؛ مهم ترین اصل در پژوهش های عمقی و کاربردی
مهم ترین اصل در خصوص پژوهش های عمیق و کاربردی ، موضوع پژوهش است . اگر بتوانیم موضوع را دقیق و عمیق شناسایی و انتخاب کنیم به نظر می آید نخستین قدم را درست برداشته ایم. در دستورالعملی که اردیبهشت 98 وزیر کشور ابلاغ کردند تاکید ویژه ای بر توجه به مسائل و مشکلات آینده استان و اتخاذ تدابیر و راهکار مناسب برای مقابله موثر با آن شده است . هدف برنامه های پژوهشی استان نیز ، تکریم مردم، پیگیری مطالبات و رفع مشکلات آن هاست ، با این دو رویکردتصمیم گرفته شد در انتخاب موضوعات پژوهشی حتما به فرهنگ و چالش های اجتماعی در خراسان رضوی توجه شود و انتخاب موضوعات عمیق تر باشد.وقتی به همت پژوهشگران نیازهای زائران مورد توجه قرار بگیرد و همه آن ها شناسایی شود راهکارهای عملیاتی برای آن ها پیش بینی می شود و قطعا به کاربردی تر شدن آن ها نزدیکتر خواهیم شد. به عنوان مثال آستان قدس رضوی پژوهشی در خصوص بررسی ویژگی های زیارتی-فرهنگی-جمعیتی زائران انجام و اطلاعات و نتایج آن را به مدیران مرتبط به خدمت به زائر امام رضا(ع) ارائه داد و هم اکنون همه مدیران از آن نتایج بهره می برند.
افزایش اعتبارات پژوهشی خراسان رضوی
با پیگیری و تلاش های استاندار خراسان رضوی در خصوص اعتبارات پژوهشی، امسال این اعتبارات به 2 برابر افزایش یافته است . کمیته پژوهش استانداری خراسان رضوی در ابتکار عملی که پارسال انجام داد، طرحی را ارائه کرد که به طور متمرکز اولویت های پژوهشی همه دستگاه ها شناسایی و از آن ها اخذ شد، در این کمیته بدون اینکه نامی از اداره ها و مجریان این طرح های پژوهشی برده شود، طرح ها امتیاز بندی و بر اساس الویت بندی، طرح های پژوهشی برای تامین اعتبار به سازمان مدیریت و برنامه ریزی معرفی می شوند ؛ در واقع با تصویب کمیته آموزشی و پژوهش استان طرح های پژوهشی خراسان رضوی اجازه اجرا می گیرند.
مهم ترین مشکلات پژوهش در حوزه زیارت
مهم ترین مشکل پژوهش در حوزه زیارت ؛ مشخص نبودن اولویت های پژوهشی و نا آشنایی محققان در انجام و ارائه تحقیقات کاربردی است که معاونت زیارت در سال های گذشته با آن مواجه بود اما با حمایتی که استاندار خراسان رضوی و معاونت زیارت داشتند توانستیم این موضوع را مرتفع کنیم. موضوع بعدی که در همه حیطه های پژوهشی و زیارت وجود دارد این است که بتوانیم هرچه بیشتر در عرصه عمل از یافته های تحقیقات استفاده کنیم . یکی از شرح خدمات ،در تفاهم نامه ها و قراردادها با مجریان پژوهش این است که در هر یک از حوزه های پژوهشی زیارت چگونه باید از نتایج بهره برد.
همکاری دستگاه ها برای ارائه بهترین خدمات به زائران
باید به این توجه داشت که در پژوهش های حوزه زیارت فقط معاونت زیارت استانداری دخیل نیست ،در طرح توسعه کمی و کیفی زیارت 78 اولویت پژوهشی شناسایی شد و اگر قرار باشد فقط معاونت زیارت استانداری این موضوعات را پیگیری کند با کمبودهای اعتباری ، سال ها طول خواهد کشید که این پژوهش ها به سرانجام برسد، اما با تدبیری که اندیشیده شد این اولویت ها را به همه دستگاه های استان و دفاتر ستادی استانداری ابلاغ کردیم ؛ به عنوان مثال دفتر اقتصاد استانداری خراسان رضوی امسال تدوین مدل اقتصاد زیارت را از محل اعتبارات پژوهشی خود در دست اقدام دارد و امیدواریم هرچه سریعتر نتایج عملیاتی و کاربردی آن را مشاهده کنیم و استان از آن منتفع شود. موضوع هوشمند سازی را به اداره کل اطلاعات و آمار استانداری واگذار کردیم و امیدواریم با همکاری همه دستگاه ها از جمله اداره کل میراث فرهنگی که امسال طرح جامع گردشگری استان را در دست تدوین دارد، سازمان فرهنگ و ارتباطات، آستان قدس رضوی، بنیاد بین المللی امام رضا(ع)، شهرداری و دیگر دستگاه ها گام های موثری برای برطرف کردن مشکل پژوهش در حوزه زیارت برداشته شود.
ارائه پژوهش های مناسب حوزه زیارت در نمایشگاه پژوهش امسال
خوشبختانه فقط معاونت زیارت استانداری و دستگاههای مرتبط با زائر استان در حیطه زیارت پژوهش نمی کنند بخش های مختلفی در دانشگاه فردوسی درگیر مسائل مختلف زائران هستند . در نمایشگاه پژوهش و فناوری خراسان رضوی که شنبه به کار خود پایان داد پژوهش های بسیاری در حوزه زیارت ارائه شده بود به طور مثال یکی از غرفه ها کار علمی-پژوهشی درباره ماندگاری غذای زائران انجام داده بود. نمایشگاه امسال ویژگی متمایزی در مقایسه با نمایشگاه پارسال داشت و آن هم حضور شرکت های دانش بنیان متعددی بود که در حوزه خدمت رسانی به زائر سامانه هایی را ارائه کرده بودند. سامانه مسیر یابی نقاط زیارتی و گردشگری برای زائران ، سامانه ثبت نام از مجاوران برای خدمت به زائران امام رضا(ع) و ترویج فرهنگ میزبانی از جمله پژوهش های صورت گرفته بود که مورد توجه قرار گرفت.
امیدواریم با بهره مندی از پژوهش های عمقی و کاربردی خدمات بهتر و بیشتری به زائران رضوی ارائه دهیم .
