خبرگزاری رضوی گزارش می دهد؛
حرم مطهر رضوی، نهاد کم نظیر وقف در جهان اسلام
خبرگزاری رضوی. احیای تمدن نوین اسلامی مبتنی بر مبانی اسلامِ اهل بیت(ع)، که به‌صورت جامع و جهانی ارائه شود و متناسب و پاسخگوی همه شئون، نیازها و ظرفیت‌های بشر باشد، از اهداف والای انقلاب و نظام جمهوری اسلامی ایران و یکی از آرمان های علماء و بزرگان دین در تاریخ معاصر بوده است. بی‌تردید از مهم‌ترین راه‌های رسیدن به جایگاه مطلوب تمدن اسلامی، تحقق روحیه مواسات، انفاق، ایثار، فداکاری و نیکوکاری در قالب سنت حسنه وقف است. نهاد وقف از راه های ورود و تأسیس تمدن اسلامی است و حکمت تشریع وقف و علت غایی آن دسترسی به حیات طیبه قرآنی و تمدنی جامع و پایدار است که بدون آن احیای این رشد اجتماعی ممکن نخواهد بود.
با توجه به اینکه وقف سرمایه‌گذاری برای رفع نیازهای پایدار عام المنفعه است، نوعی هویت اجتماعی دارد و با ایجاد ساختارها و تشکیلات بر اساس نیازهای جامعه و تبدیل مالکیت خصوصی به مالکیت جمعی و عمومی، یک نهاد کلان اجتماعی است که در همه شئون جامعه ازجمله فرهنگ، اقتصاد، سیاست، تعلیم و تربیت، امنیت و … موثر است، از این‌رو می‌توان گفت وقف نظام اجتماعی اسلام را رقم می‌زند که نظام سیاسی بر آن نظام اجتماعی استوار می‌شود و پایداری تمدن و نظام سیاسی، مدیون پایداری نهاد وقف است.
وقف در لغت به معنای ایستادن یا به حالت ایستاده ماندن و آرام گرفتن است. و در اصطلاح فقهی، عقدی است که ثمرۀ آن حبس کردن اصل، و رها کردن منفعت آن است. به عبارت دیگر «حبس کردن چیزی از طرف مالکش به وجهی از وجوه، به نحوی که فروش آن ممنوع باشد، به ارث منتقل نگردد قابل هبه نباشد، فروخته نشود و به رهن و اجاره و عاریت و از این قبیل داده نشود. و صرف کردن آن مال در جهتی که واقف تعیین کرده است».
در قرآن مجید می توان با آیات مربوط به «احسان و انفاق»، «قرض الحسنه»، «تعاون» و «صدقه» به جواز و بلکه وجوب و استحباب وقف استدلال کرد؛ از جمله آیاتی که به طور عموم بر انجام خیرات و تشویق و تحریض آنها دلالت دارد، آیه 92 از سوره آل عمران است که می فرماید: «لن تنالُوا البرَّ حتّی تُنفقوا من شیءٍ فإنّ الله به علیم»؛ شما هرگز به مقام نیکوکاران و خاصان خدا نخواهید رسید، مگر آن که از آنچه دوست می دارید و بسیار محبوب است در راه خدا انفاق کنید «هرچه انفاق کنید خدا بر آن آگاه است».
از قرن دوم هجری، در پی تربیت و تعالیم قرآن، رسول خدا و اهل بیت ایشان، مسلمانان پیشگامان و طلایه داران علوم و فرهنگ جهان شدند. نوابغی که در طول سده دوم تا نهم هجری در قلمرو اسلامی ظهور کرده اند، بی شمارند. لذا قسمت عمده ای از موقوفات در آن دوره از تاریخ تمدن اسلامی به رشد شاخه های مختلف علوم اختصاص یافت؛ املاک و ثروتها یکی پس از دیگری وقف احداث مدارس، دانشگاه ها و بیمارستان ها می شد. جرجی زیدان مورخ مشهور تاریخ تمدن اسلامی می گوید: «نظام الملک اولین کسی بود که در اواسط قرن پنجم هجری به واسطه تأسیس مدارس در ممالک اسلامی شهرت یافت و در بغداد و اصفهان و نیشابور و هرات و غیره مدارس ساخت، و همه این مدارس، به خصوص مدرسه بغداد به نام وی «مدرسه نظامیه» خوانده می شد. توسعه این اماکن در سراسر تمدن اسلامی متکی بر موقوفات بوده است.
با به قدرت رسیدن خاندان ها و حکومت های شیعی در گوشه و کنار جهان اسلام موقوفات معطوف به حفظ و پاسداشت آثار و بقاع و مزارات اهل بیت(ع) و اماکن تابعه آن رشد چشمگیری یافت. حرم های اهل بیت و اعتاب مقدسه جهان اسلام در حال حاضر از بزرگترین کانون های وقف در جوامع اسلامی است و در این میان حرم مطهر رضوی را می توان بزرگترین نهاد موقوفاتی در دنیای اسلام دانست.
تنوع کم نظیر موقوفات جاری در حرم رضوی یکی از جذابیت های فرهنگی این مرکز دینی در شرق جهان اسلام است.
واقفان بزرگی از نیکوکاران و دانشمندان و علماء و اقشار مختلف جامعه در طول تاریخ حرم رضوی به ذخایر وقفی این آستان نورانی افزوده اند که در دوران معاصر موقوفات حاج‌حسین ملک کم نظیر به شمار می رود و اعجاب و تحسین نسل های بعد از او را برانگیخته است. این واقف ممتاز معاصر از سال ۱۳۲۵ هجری خورشیدی، افزون بر اموال منقولی فراوانی که پیشتر وقف کرده بود، املاک و مستغلات متعددی را به منظور رفاه حال مردم به نام حضرت رضا(ع) وقف یا اهدا کرد. از جمله این موقوفات و هدایا می‌توان به وقف عام باغ ملی مشهد، هدیه ۲۰۰ هکتار زمین برای ساخت مسکن فرهنگیان مشهد، اهدای ۱۲۰ هزار متر زمین برای ساخت مسکن کارمندان اداره دارایی مشهد و اهدای زمین برای ساخت و تجهیز شیرخوارگاه مشهد را نام برد. این مرد بزرگ و واقف نامی، در چهارم مرداد ماه سال ۱۳۵۱ در حالی که متجاوز از ۱۰۰ سال عمر داشت، دار فانی را وداع گفت و در غرفه شرقی دارالحفاظ حرم مطهر رضوی به خاک سپرده شد اما تلاش و اقدام او یکی از سرمایه های جاودان خطه خراسان و از ارکان موقوفات حرم ثامن الحجج دانسته شده و هر ساله در سالگرد رحلت وی یاد و نامش گرامی داشته می شود.
مرور جریان وقف پیرامون مرقد مطهر ائمه اطهار(ع) و خصوصا امام رضا(ع) نشان می دهد یک نهضت ممتد در این رابطه جوامع اسلامی را در برگرفته است و در ده ها و سال های اخیر اشکال نوینی یافته است به گونه ای که در حال حاضر از وقف برای علم و فناوری در حرم رضوی سخن به میان می آید و یا وقف برای تحقیقات پزشکی و دارویی مورد توجه خیران قرار گرفته است که تمامی از الطاف و برکات حضرت امام علی بن موسی الرضا علیه السلام است.
با توجه به اینکه وقف سرمایه‌گذاری برای رفع نیازهای پایدار عام المنفعه است، نوعی هویت اجتماعی دارد و با ایجاد ساختارها و تشکیلات بر اساس نیازهای جامعه و تبدیل مالکیت خصوصی به مالکیت جمعی و عمومی، یک نهاد کلان اجتماعی است که در همه شئون جامعه ازجمله فرهنگ، اقتصاد، سیاست، تعلیم و تربیت، امنیت و … موثر است، از این‌رو می‌توان گفت وقف نظام اجتماعی اسلام را رقم می‌زند که نظام سیاسی بر آن نظام اجتماعی استوار می‌شود و پایداری تمدن و نظام سیاسی، مدیون پایداری نهاد وقف است.
وقف در لغت به معنای ایستادن یا به حالت ایستاده ماندن و آرام گرفتن است. و در اصطلاح فقهی، عقدی است که ثمرۀ آن حبس کردن اصل، و رها کردن منفعت آن است. به عبارت دیگر «حبس کردن چیزی از طرف مالکش به وجهی از وجوه، به نحوی که فروش آن ممنوع باشد، به ارث منتقل نگردد قابل هبه نباشد، فروخته نشود و به رهن و اجاره و عاریت و از این قبیل داده نشود. و صرف کردن آن مال در جهتی که واقف تعیین کرده است».
در قرآن مجید می توان با آیات مربوط به «احسان و انفاق»، «قرض الحسنه»، «تعاون» و «صدقه» به جواز و بلکه وجوب و استحباب وقف استدلال کرد؛ از جمله آیاتی که به طور عموم بر انجام خیرات و تشویق و تحریض آنها دلالت دارد، آیه 92 از سوره آل عمران است که می فرماید: «لن تنالُوا البرَّ حتّی تُنفقوا من شیءٍ فإنّ الله به علیم»؛ شما هرگز به مقام نیکوکاران و خاصان خدا نخواهید رسید، مگر آن که از آنچه دوست می دارید و بسیار محبوب است در راه خدا انفاق کنید «هرچه انفاق کنید خدا بر آن آگاه است».
از قرن دوم هجری، در پی تربیت و تعالیم قرآن، رسول خدا و اهل بیت ایشان، مسلمانان پیشگامان و طلایه داران علوم و فرهنگ جهان شدند. نوابغی که در طول سده دوم تا نهم هجری در قلمرو اسلامی ظهور کرده اند، بی شمارند. لذا قسمت عمده ای از موقوفات در آن دوره از تاریخ تمدن اسلامی به رشد شاخه های مختلف علوم اختصاص یافت؛ املاک و ثروتها یکی پس از دیگری وقف احداث مدارس، دانشگاه ها و بیمارستان ها می شد. جرجی زیدان مورخ مشهور تاریخ تمدن اسلامی می گوید: «نظام الملک اولین کسی بود که در اواسط قرن پنجم هجری به واسطه تأسیس مدارس در ممالک اسلامی شهرت یافت و در بغداد و اصفهان و نیشابور و هرات و غیره مدارس ساخت، و همه این مدارس، به خصوص مدرسه بغداد به نام وی «مدرسه نظامیه» خوانده می شد. توسعه این اماکن در سراسر تمدن اسلامی متکی بر موقوفات بوده است.
با به قدرت رسیدن خاندان ها و حکومت های شیعی در گوشه و کنار جهان اسلام موقوفات معطوف به حفظ و پاسداشت آثار و بقاع و مزارات اهل بیت(ع) و اماکن تابعه آن رشد چشمگیری یافت. حرم های اهل بیت و اعتاب مقدسه جهان اسلام در حال حاضر از بزرگترین کانون های وقف در جوامع اسلامی است و در این میان حرم مطهر رضوی را می توان بزرگترین نهاد موقوفاتی در دنیای اسلام دانست.
تنوع کم نظیر موقوفات جاری در حرم رضوی یکی از جذابیت های فرهنگی این مرکز دینی در شرق جهان اسلام است.
واقفان بزرگی از نیکوکاران و دانشمندان و علماء و اقشار مختلف جامعه در طول تاریخ حرم رضوی به ذخایر وقفی این آستان نورانی افزوده اند که در دوران معاصر موقوفات حاج‌حسین ملک کم نظیر به شمار می رود و اعجاب و تحسین نسل های بعد از او را برانگیخته است. این واقف ممتاز معاصر از سال ۱۳۲۵ هجری خورشیدی، افزون بر اموال منقولی فراوانی که پیشتر وقف کرده بود، املاک و مستغلات متعددی را به منظور رفاه حال مردم به نام حضرت رضا(ع) وقف یا اهدا کرد. از جمله این موقوفات و هدایا می‌توان به وقف عام باغ ملی مشهد، هدیه ۲۰۰ هکتار زمین برای ساخت مسکن فرهنگیان مشهد، اهدای ۱۲۰ هزار متر زمین برای ساخت مسکن کارمندان اداره دارایی مشهد و اهدای زمین برای ساخت و تجهیز شیرخوارگاه مشهد را نام برد. این مرد بزرگ و واقف نامی، در چهارم مرداد ماه سال ۱۳۵۱ در حالی که متجاوز از ۱۰۰ سال عمر داشت، دار فانی را وداع گفت و در غرفه شرقی دارالحفاظ حرم مطهر رضوی به خاک سپرده شد اما تلاش و اقدام او یکی از سرمایه های جاودان خطه خراسان و از ارکان موقوفات حرم ثامن الحجج دانسته شده و هر ساله در سالگرد رحلت وی یاد و نامش گرامی داشته می شود.
مرور جریان وقف پیرامون مرقد مطهر ائمه اطهار(ع) و خصوصا امام رضا(ع) نشان می دهد یک نهضت ممتد در این رابطه جوامع اسلامی را در برگرفته است و در ده ها و سال های اخیر اشکال نوینی یافته است به گونه ای که در حال حاضر از وقف برای علم و فناوری در حرم رضوی سخن به میان می آید و یا وقف برای تحقیقات پزشکی و دارویی مورد توجه خیران قرار گرفته است که تمامی از الطاف و برکات حضرت امام علی بن موسی الرضا علیه السلام است.
