۰
تاریخ انتشار
چهارشنبه ۱ فروردين ۱۳۹۷ ساعت ۱۵:۳۴

هویت انسانی مشهد از دیرباز تا به امروز

مروری بر جغرافیای انسانی و آداب و رسوم خراسان
هویت انسانی مشهد از دیرباز تا به امروز
به گزارش سرویس فرهنگ خبرگزاری رضوی، برطبق سرشماری نفوس و مسکن در سال 1396، مشهد با جمعیت 3میلیون و 372 هزارو 660 نفر پس از تهران، دومین شهر پرجمعیت کشور است. طی پنجاه سال گذشته نیز جمعیت این کشور حدودا ده برابر شده است. در حالی که رشد جمعیتی کشور در این بازه زمانی کم تر ازین مقدار بوده است و این امر دلایل و تبعات زیادی داشته است. اما نکته مهم این است که رشد جمعیتی، گستردگی شهر را در پی داشته است و موجب از میان رفتن بافت تاریخی و قدیمی مشهد شده است. مهاجرت های صورت گرفته به اطراف مشهد حاشیه نشینی گسترده ای را در مشهد به وجود آورده که خود این پدیده تبعات بسیاری داشته است. از طرفی هم ورود و خروج زائران بارگاه مطهر رضوی مداوم بر جمعیت حاضر در شهر مشهد می افزاید و مسائل آن را پیچیده تر می کند.
آداب و رسوم
فرهنگ و آداب و رسوم و عقاید و سنن هر مردمی نشان از عواطف و خلقیات آن مردم دارد. آداب و رسوم مشهد و شهرهای اطراف آن به دلیل مهاجر پذیری فراوان، بخصوص از شهرهای مجاور بسیار نزدیک و گاه یکسان است. برخی از رسوم قدیمی مشهد برای زائران و مجاوران آن جذابیت دارند و هنوز پابرجاست.
-آیین استقبال از کاروانیان:
مشهد همواره با سیل مشتاقان زیارت پیشوایان هشتم شیعیان مواجه بوده است اما در گذشته به دلیل کمبود امکانات و سفرهای سخت و دشوار و نیز توسعه نیافتگی شهر، مرسوم بوده است که مشهدی ها به استقبال کاروانیان می رفتند و به تیمار مسافران و زائران می پرداختند و سپس آنان را در منازل خود جای داده و از آنان پذیرایی می کردند. حتی قصبه ها و روستاهای اطراف حضور کاروانیان را متبرک می دانسته و از میوه ها و محصولات باغی خود به آنان هدیه می کردند. این رسم امروزه بیش تر در ایام محرم و صفر که زائران پیاده به مشهد سفر می کنند بیشتر مشاهده می شود.

-نقاره زنی:
در سال 860 قمری بابر بایستنقربن شاهرخ از هرات به زیارت مشهد آمد و در باغ حرم(صحن های فعلی) نقاره ای برپا کرد تا نقاره بزنند. از آن تاریخ به بعد به رسم دربارهای سلاطین، نقاره زدن مرسوم گردید و هنوز پیش از طلوع و غروب آفتاب و اعیاد مذهبی و شب های ماه رمضان به جز ایام سوگوادی نقاره می زنند.
در سردر شرقی صحن کهنه(انقلاب) نقاره خانه حضرتی از زمان شاه عباس صفوی موجود بوده و بنای کنونی، در زمان تصدی دکتر شادمان بر آستان قدس ساخته و کاشی کاری شده است. از دوره صفویه تا کنون دو نوبت، حدود نیم ساعت به غروب و نیم ساعت به طلوع آفتاب، و در ماه ر مضان نیز سه ساعت مانده به اذان صبح برای توجه روزه گیران به وقت سحر نقاره نواخته می شود.
علیشاه، جانشین و برادرزاده نادرشاه افشار پس از قتل نادر مدت کوتاهی به سلطنت نشست و در ماه رمضان 1160 قمری دستور داد تا از روی اسناد و دفاتر باقی مانده از زمان نادرشاه، تمامی موقوفات در طوماری ثبت و نگهداری شود. این طومار که به طومار علیشاه معروف است شامل صورت موقوفات، موارد مصرف آنها و نام واقفین است. در این طومار نقاره خانه یک رئیس و 12 نفر نقاره چی و حتی وجهی جهت هزینه پوست گاوی که برای طبل نقاره خانه لازم است، تعیین شده است.

-روضه خوانی و عزاداری
در مشهد نیز همچون سایر شهرهای ایران روضه خوانی و عزاداری مرسوم است. این شهر پیش کسوت مراسم سنتی عبادی و مذهبی در کشور می باشد و مردم عشق و شور خاصی در اظهار ارادت به ائمه اطهار و چهارده معصوم دارند. نشانه این ارادت به صورت مجالس روضه خوانی، مداحی، دستجات سینه زنی و زنجیرداری است که اوج آن در محرم و صفر دیده می شود. در گذشته تقریبا تمامی سراهای تجاری مشهد در بازار و خیابا یک دهه از سال را با روضه خوانی و عزاداری می ژرداختند وبرای حفظ مردم از سرما و گرما و باران ضمن سیاه پوش کردن در و دیوارها و کشیدن پرده های قلم کار با آیات، احادیث و اشعار در مرثیه آثا امام حسین، خیمه بزرگی هم در وسط محوطه حیاط سرا می افراشتند و بر ستون وسط آن عمود یا خیمه پرچم ها و بیرق های عزاداری را نصب می کردند.
همچنین پرده های نقاشی شده با الهام از صحنه های نبرد روز عاشورا را به نمایش می گذاشتند و بر چادر خیمه، نقش شیر را گلدوزی می کردند که خورشید ولایت بر پشت آن می درخشید.
حسینیه و تکیه ها دو مکان مذهبی صنفی و اجتماعی علاوه بر مساجد در مشهد بودند که به منزله اتحادیه های صنفی و کانون اجتماعات امروزی عمل می کردند و تقریبا هر صنفی برای خود حسینیه و تکیه داشتند و بعضی از آن ها امروز هم باقی مانده است. مانند تکیه قنادها، تکیه بزازها، تکیه خیاط ها، تکیه برقی ها، تکیه مسگرها، تکیه زرگرها و بسیاری دیگر.
اطعام عزادارن و زائران نیز از رسوم مهم مشهدی هاست که همیشه به صورت گسترده با غذاهای سنتی مشهدی مانند شله سفره می گسترانده و هنوز هم ادامه دارد.
-باران خواهی:
از قدیم، خراسان منطقه ای کم آب و خشک بوده است و به طوری که مراسم طلب باران در بسیاری از شهرهای خراسان از جمله مشهد مرسوم بوده و آداب مشترکی داشته است.
بدین گونه که زنان و دختران- با استفاده از دو تکه چوب و مقداری پارچه- عروسکی درست کرده و آن را در سطح محله یا روستا می گرداندند و با خواندن اشعار ئو تصنیف هایی در جمعیت، باران را درخواست می کردند. در اشعار معمولا به خداوند و حضرت محمد(ص) فسم یاد می شد و از مردم محله و روستا می خواستند برای پخت آشی به همین منظور کمک کنند. هر فرد هنگامی که به گرداننده این عروسک برای طبخ آش، حبوبات و سایر موارد را می رساند، مقداری آب نیز روی عروسک می پاشید و دعاهای و اشعاری را زیر لب زمزمه می کرد؛ از جمله: ((الله بده تو باران، به حرمت مزاران، گندک به زیرخاکه، از تشنگی هلاکه)) در بیشتر این مراسم، نماز باران را به صورت حماعت می خواندند و مردم معتقد بودند که بعد از خواندن نماز و مراسم طلب باران، حتما باران خواهد بارید.))

گویش مشهدی
گویش مشهدی یکی از شاخه های زبان فارسی دَری است. که بازمانده از لهجه توس قدیم می باشد. از آنجا که بزرگ ترین نامه دری((شاهنامه فردوسی توسی)) به لهجه قدیم توس نوشته شده است، دارای ارزش زیادی است.این گویش قواعد خاص خود را دارد. در این گویش((را)) ی مفعولی به ((ره)) تبدیل می شود و البته برخی افعال به شکل دیگری تبدیل می شوند. به عنوان نمونه ((شدن)) به ((رفتن)) تبدیل می شود و فتحه در فعل رفتن به کسره تبدیل می شود. خوشگل شدی= حوشگل رفتی.
همچنین فتحه آخر افعال را به ضمه تبدیل می کنند» مانند: شکستَم=شکستُم.
اکنون بر مبنای یک پژوهش، تنها دو درصد کودکان مشهدی آن هم تنها در حد آشنایی اولیه با این لهجه آشنا هستند.
جشن های دینی و مذهبی
مردم خراسان عید میلاد پیامبر و ائمه اطهار را جشن می گیرند و میلاد امام رضا(ع) را به صورت خاص گرامی می دارند. در برخی اعیاد مراسم خاصی برگزار می شود به طور مثال در روز عید غدیر به دیدار سادات می روند.
-چراغ برات:
مردم خراسان در نیمه ماه شعبان هر سال یعنی طی روزهای دوازدهم تا چهاردهم شعبان با برگزاری مراسم مذهبی ویژه ای با عنوان چراغ برات، یاد و خاطره عزیزان از دست رفته را گرامی داشته به یاد مردگان خیرات می کنند. خرما، شیرینی، شکلات، روغن جوشی، حلوا و غذاهای دیگر از نمونه خیراتی هستن که توزیع می شوند. باور و اعتقاد عامه مردم مشهد در شب های برات نیز این است که ارواح درگذشتگان در ایام برات آزادی می یابند تا هرکجا که مایل باشند سیر و سیاحت کنند. افراد چراغ خانه را زودتر از شب های دیگر روشن و دیرتر خاموش می کنند، در برخی منابع امده است که گویا در گذشته در طی این سه روز چراغ ها را خاموش نمی کرده و حتی در روز هم چراغ خانه را روشن نگه می داشته اند.
-عید نوروز:
در ایام نوروز مردم خراسان همچون سایر مردم ایران به جشن و سرور می پردازند. از چند ماه مانده به عید برای رسیدن لحظه تحویل سال در تلاش هستند و پیش از تحویل سال، شماری به حرم امام رضا(ع) و یا مساجد می روند تا دعا بخوانند، گروهی نیز در خانه نزد خانواده خود می مانند.
-سیزده بدر:
برخی مردم خراسان روز سیزدهم فروردین را نحس می دانند و بر این باورند که در این روز بایستی از خانه خارج شد و در دشت و چمن وبه گردش و شادی پرداخت.
شب چله: خراسانی ها بر این باورند که هرکس در شب چله هویج، گلابی، انار و زیتون سبز بخورد، در تابستان سال بعد از گزند جانوران به ویژه نیش عقرب در امان خواهد بود. در شب چله، فرستادن خوانچه میوه از سوی داماد برای عروس از دیگر رسوم زیبا و پسندیده است.

-جشن سده:
جشن سده از جشن های کهن و مهم است، که در برخی روستاهای خراسان با شادی و سرور و شکوه ویژه برپا می شود و با وجود گذشت چندین هزار سال، هنوز هم در میان تعدادی از خراسانی ها زنده و پابرجاست. این جشن در خراسان، روز دهم بهمن ماه یعنی پنجاه روز مانده به نوروز آغاز می شود و تا سه روز ادامه دارد.

-چهارشنبه سوری:
در سه شنبه آخر سال همچون سایر مناطق ایران خراسانی ها به جشن وسرور می پردازند. نزدیک غروب آفتاب، سه تا هفت بوته آتش در محوطه یازی گذاشته و به اصطلاح خودشان بته روشن می کنند. سپس پیر و جوان، کوچک و بزرگسال از روی این بوته ها می پرند تا پلیدی را از خود دور کرده باشند.
 
 
 
 
 
 
 
https://www.razavi.news/vdcdf50x.yt09j6a22y.html
razavi.news/vdcdf50x.yt09j6a22y.html
کد مطلب ۲۶۷۸۱
ارسال نظر
نام شما

آدرس ايميل شما