گزارش رضوی به مناسبت میلاد امام علی(ع)؛
سؤال و جواب مأمون و امام رضا(ع) درباره «قسیمُ النٌار و الجنة» بودن امیرمؤمنان(ع)
به گزارش خبرگزاری رضوی امام علی (ع) تجسم عدل و عدالت است و چنان عالی‌مقام و بلندمرتبه است که در روایات متعددی، وی به عنوان « قسیم النار و الجنة»؛ یعنی تقسیم‌کننده بهشت و جهنم یاد شده است. اما این عنوان به چه معناست؟ این سؤالی است که مأمون از امام علی‌بن موسی‌الرضا(ع) پرسید. در ادامه این پرسش و پاسخ خواهد آمد.
معنای «تقسیم بهشت و جهنم» توسط امام علی(ع)، در بیان امام رضا(ع)
مامون عباسی، ۱۲ قرن پیش از امام رضا (ع) پرسید معنای «قسیم النار و الجنه» بودن امیرمونان علی (ع) که در روایات ذکر شده است چیست؟ پرسش و پاسخ تاریخی در کتاب عيون أخبار الرضا عليه السلام ، جلد۲، صفحه۸۶ ذکر شده است:
حَدَّثَنَا تَمِيمُ بْنُ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ تَمِيمٍ اَلْقُرَشِيُّ قَالَ حَدَّثَنِي أَبِي عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِيٍّ اَلْأَنْصَارِيِّ عَنْ أَبِي اَلصَّلْتِ اَلْهَرَوِيِّ قَالَ: قَالَ اَلْمَأْمُونُ يَوْماً لِلرِّضَا عَلَيْهِ السَّلاَمُ يَا أَبَا اَلْحَسَنِ أَخْبِرْنِي عَنْ جَدِّكَ أَمِيرِ اَلْمُؤْمِنِينَ بِأَيِّ وَجْهِ هُوَ قَسِيمُ اَلْجَنَّةِ وَ اَلنَّارِ وَ بِأَيِّ مَعْنًى فَقَدْ كَثُرَ فِكْرِي فِي ذَلِكَ فَقَالَ لَهُ اَلرِّضَا عَلَيْهِ السَّلاَمُ يَا أَمِيرَ اَلْمُؤْمِنِينَ أَ لَمْ تُرْوَ عَنْ أَبِيكَ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ أَنَّهُ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ يَقُولُ حُبُّ عَلِيٍّ إِيمَانٌ وَ بُغْضُهُ كُفْرٌ فَقَالَ بَلَى فَقَالَ اَلرِّضَا عَلَيْهِ السَّلاَمُ فَقِسْمَةُ اَلْجَنَّةِ وَ اَلنَّارِ إِذَا كَانَتْ عَلَى حُبِّهِ وَ بُغْضِهِ فَهُوَ قَسِيمُ اَلْجَنَّةِ وَ اَلنَّارِ فَقَالَ اَلْمَأْمُونُ لاَ أَبْقَانِيَ اَللَّهُ بَعْدَكَ يَا أَبَا اَلْحَسَنِ أَشْهَدُ أَنَّكَ وَارِثُ عِلْمِ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ؛ اباصلت هروی نقل کرده است که روزی مأمون به امام رضا علیه السلام گفت: یا اباالحسن! ما را از پدرت امیرالمومنین آگاه ساز که به چه علت قسیم الجنة و النار خوانده شده است و این به چه معناست که این مطلب فکر مرا مشغول ساخته است. پس امام رضا علیه السلام به او فرمود: ای مأمون! آیا تو از پدرت و او از پدرانش از ابن عباس از رسول خدا صلی الله علیه وآله و سلم نقل نکردید که گفت از رسول خدا شنیدم می‌فرمایند: حب علی ایمان و دشمنی با علی کفر است؟ پس مأمون پاسخ داد آری! سپس حضرت فرمودند: پس زمانی که ایمان و کفر بر اساس حبّ و بغض او باشد، بهشت و دوزخ را تقسیم می‌کند، بنابراین او قسیم الجنة و النار است.
در ادامه این روایت آمده است:
قَالَ أَبُو اَلصَّلْتِ اَلْهَرَوِيُّ فَلَمَّا اِنْصَرَفَ اَلرِّضَا عَلَيْهِ السَّلاَمُ إِلَى مَنْزِلِهِ أَتَيْتُهُ فَقُلْتُ لَهُ يَا اِبْنَ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ مَا أَحْسَنَ مَا أَجَبْتَ بِهِ أَمِيرَ اَلْمُؤْمِنِينَ فَقَالَ اَلرِّضَا عَلَيْهِ السَّلاَمُ يَا أَبَا اَلصَّلْتِ إِنَّمَا كَلَّمْتُهُ مِنْ حَيْثُ هُوَ وَ لَقَدْ سَمِعْتُ أَبِي يُحَدِّثُ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِيٍّ عَلَيْهِ السَّلاَمُ أَنَّهُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ يَا عَلِيُّ أَنْتَ قَسِيمُ اَلْجَنَّةِ يَوْمَ اَلْقِيَامَةِ تَقُولُ لِلنَّارِ هَذَا لِي وَ هَذَا لَكِ؛ اباصلت هروی می‌گوید پس از بازگشت امام از مجلس عرض کرد: ای پسر رسول خدا، چه جواب خوبی به مأمون دادید. پس فرمود: ای اباصلت! من به قدر فهم او جواب دادم؛ پدرم از پدرانش از امیرالمؤمنین علی(ع) نقل کرده که فرموده است، رسول خدا(ص) به من فرمود: ای علی! تو قسمت کننده بهشت و دوزخ در روز قیامت هستی، به آتش می‌گویی این شخص برای توست و این شخص برای من.
همچنین در یک روایت دیگر، مُفضّل‌بن عمر از امام صادق (ع) همین سوال را پرسیده است که به چه دلیل امیرالمؤمنین علی‌بن ابی‌طالب (ع) به عنوان "قسیم الجنة و النار" شناخته می‌شود؟ حضرت فرمودند: به این دلیل که دوست داشتن او ایمان و دشمن داشتن او کفر است. بهشت برای اهل ایمان ساخته شده است و جهنم برای اهل کفر؛ بنابراین او به عنوان قسیم الجنة و النار شناخته می‌شود. به این معنا که فقط اهل محبت با او به بهشت وارد می‌شوند و فقط اهل دشمنی با او، وارد آتش می‌شوند (علل الشرایع ج1، ص 162).
آیا از ديدگاه اهل سنت نیز امام علي(علیه السلام) «قسیم النار و الجنه» است؟
در بسيارى از كتب اهل سنّت، رواياتى ديده مى شود كه نشان مى دهد پيغمبر(صلى الله عليه وآله) درباره حضرت علي(عليه السلام) فرمود: «تو قسمت كننده بهشت و دوزخى» از جمله:
1. ابن مغازلى در كتاب «مناقب اميرالمؤمنين(عليه السلام)» از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) نقل مى كند كه به حضرت علي(ع) فرمود: «اِنَّكَ قَسِيمُ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ» ( ابن المغازلى، مناقب الإمام على بن أبى طالب(عليه السلام)، ص 107.)؛ (تو تقسيم كننده بهشت و دوزخى).
2. همين معنا از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) در «مناقب» خوارزمى نيز آمده است ( المناقب الخوارزمي، ص 294).
3. ابن حجر در «الصواعق المحرقه» از دار قطنى نقل مى كند كه: «امام علي(عليه السلام) در شوراى شش نفرى عمر ضمن يك سخنراني طولانى فرمود: آيا در ميان شما جز من كسى هست كه پيغمبر اكرم(صلى الله عليه وآله) درباره او گفته باشد: «يا عَلِيّ اَنْتَ قَسِيمُ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ؟!». همه گفتند نه».( صواعق المحرقة على أهل الرفض و الضلال و الزندقة، هيتمي، ج 2، ص 369).
4. حافظ سليمان قندوزى حنفى در كتاب خود «ينابيع المودة» يك باب تحت همين عنوان «في بيان كون علي(عليه السلام) قسيم الجنة و النار» مطرح كرده و روايات متعددى ذيل آن آورده است.( ينابيع المودة، ج 1، ص 249).
5. حتى «ابن اثير» در كتاب «نهايه» در ماده «قسم» اين حديث را آورده است.
6. در شعرى كه به امام شافعى منسوب است همين معنا با صراحت ديده مى شود:
عَلـــىٌ حُبُّـــهُ جُنَّـــة *** قَـسِيمُ النّـارِ وَ الْجَنّــةِ
وَصِىُّ الْمُصْطَفَى حَقَّا *** اِمامُ الْإِنْسِ وَ الْجِنَّةِ (همان، ص 254).
معنای «تقسیم بهشت و جهنم» توسط امام علی(ع)، در بیان امام رضا(ع)
مامون عباسی، ۱۲ قرن پیش از امام رضا (ع) پرسید معنای «قسیم النار و الجنه» بودن امیرمونان علی (ع) که در روایات ذکر شده است چیست؟ پرسش و پاسخ تاریخی در کتاب عيون أخبار الرضا عليه السلام ، جلد۲، صفحه۸۶ ذکر شده است:
حَدَّثَنَا تَمِيمُ بْنُ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ تَمِيمٍ اَلْقُرَشِيُّ قَالَ حَدَّثَنِي أَبِي عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِيٍّ اَلْأَنْصَارِيِّ عَنْ أَبِي اَلصَّلْتِ اَلْهَرَوِيِّ قَالَ: قَالَ اَلْمَأْمُونُ يَوْماً لِلرِّضَا عَلَيْهِ السَّلاَمُ يَا أَبَا اَلْحَسَنِ أَخْبِرْنِي عَنْ جَدِّكَ أَمِيرِ اَلْمُؤْمِنِينَ بِأَيِّ وَجْهِ هُوَ قَسِيمُ اَلْجَنَّةِ وَ اَلنَّارِ وَ بِأَيِّ مَعْنًى فَقَدْ كَثُرَ فِكْرِي فِي ذَلِكَ فَقَالَ لَهُ اَلرِّضَا عَلَيْهِ السَّلاَمُ يَا أَمِيرَ اَلْمُؤْمِنِينَ أَ لَمْ تُرْوَ عَنْ أَبِيكَ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ أَنَّهُ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ يَقُولُ حُبُّ عَلِيٍّ إِيمَانٌ وَ بُغْضُهُ كُفْرٌ فَقَالَ بَلَى فَقَالَ اَلرِّضَا عَلَيْهِ السَّلاَمُ فَقِسْمَةُ اَلْجَنَّةِ وَ اَلنَّارِ إِذَا كَانَتْ عَلَى حُبِّهِ وَ بُغْضِهِ فَهُوَ قَسِيمُ اَلْجَنَّةِ وَ اَلنَّارِ فَقَالَ اَلْمَأْمُونُ لاَ أَبْقَانِيَ اَللَّهُ بَعْدَكَ يَا أَبَا اَلْحَسَنِ أَشْهَدُ أَنَّكَ وَارِثُ عِلْمِ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ؛ اباصلت هروی نقل کرده است که روزی مأمون به امام رضا علیه السلام گفت: یا اباالحسن! ما را از پدرت امیرالمومنین آگاه ساز که به چه علت قسیم الجنة و النار خوانده شده است و این به چه معناست که این مطلب فکر مرا مشغول ساخته است. پس امام رضا علیه السلام به او فرمود: ای مأمون! آیا تو از پدرت و او از پدرانش از ابن عباس از رسول خدا صلی الله علیه وآله و سلم نقل نکردید که گفت از رسول خدا شنیدم می‌فرمایند: حب علی ایمان و دشمنی با علی کفر است؟ پس مأمون پاسخ داد آری! سپس حضرت فرمودند: پس زمانی که ایمان و کفر بر اساس حبّ و بغض او باشد، بهشت و دوزخ را تقسیم می‌کند، بنابراین او قسیم الجنة و النار است.
در ادامه این روایت آمده است:
قَالَ أَبُو اَلصَّلْتِ اَلْهَرَوِيُّ فَلَمَّا اِنْصَرَفَ اَلرِّضَا عَلَيْهِ السَّلاَمُ إِلَى مَنْزِلِهِ أَتَيْتُهُ فَقُلْتُ لَهُ يَا اِبْنَ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ مَا أَحْسَنَ مَا أَجَبْتَ بِهِ أَمِيرَ اَلْمُؤْمِنِينَ فَقَالَ اَلرِّضَا عَلَيْهِ السَّلاَمُ يَا أَبَا اَلصَّلْتِ إِنَّمَا كَلَّمْتُهُ مِنْ حَيْثُ هُوَ وَ لَقَدْ سَمِعْتُ أَبِي يُحَدِّثُ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِيٍّ عَلَيْهِ السَّلاَمُ أَنَّهُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ يَا عَلِيُّ أَنْتَ قَسِيمُ اَلْجَنَّةِ يَوْمَ اَلْقِيَامَةِ تَقُولُ لِلنَّارِ هَذَا لِي وَ هَذَا لَكِ؛ اباصلت هروی می‌گوید پس از بازگشت امام از مجلس عرض کرد: ای پسر رسول خدا، چه جواب خوبی به مأمون دادید. پس فرمود: ای اباصلت! من به قدر فهم او جواب دادم؛ پدرم از پدرانش از امیرالمؤمنین علی(ع) نقل کرده که فرموده است، رسول خدا(ص) به من فرمود: ای علی! تو قسمت کننده بهشت و دوزخ در روز قیامت هستی، به آتش می‌گویی این شخص برای توست و این شخص برای من.
همچنین در یک روایت دیگر، مُفضّل‌بن عمر از امام صادق (ع) همین سوال را پرسیده است که به چه دلیل امیرالمؤمنین علی‌بن ابی‌طالب (ع) به عنوان "قسیم الجنة و النار" شناخته می‌شود؟ حضرت فرمودند: به این دلیل که دوست داشتن او ایمان و دشمن داشتن او کفر است. بهشت برای اهل ایمان ساخته شده است و جهنم برای اهل کفر؛ بنابراین او به عنوان قسیم الجنة و النار شناخته می‌شود. به این معنا که فقط اهل محبت با او به بهشت وارد می‌شوند و فقط اهل دشمنی با او، وارد آتش می‌شوند (علل الشرایع ج1، ص 162).
آیا از ديدگاه اهل سنت نیز امام علي(علیه السلام) «قسیم النار و الجنه» است؟
در بسيارى از كتب اهل سنّت، رواياتى ديده مى شود كه نشان مى دهد پيغمبر(صلى الله عليه وآله) درباره حضرت علي(عليه السلام) فرمود: «تو قسمت كننده بهشت و دوزخى» از جمله:
1. ابن مغازلى در كتاب «مناقب اميرالمؤمنين(عليه السلام)» از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) نقل مى كند كه به حضرت علي(ع) فرمود: «اِنَّكَ قَسِيمُ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ» ( ابن المغازلى، مناقب الإمام على بن أبى طالب(عليه السلام)، ص 107.)؛ (تو تقسيم كننده بهشت و دوزخى).
2. همين معنا از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) در «مناقب» خوارزمى نيز آمده است ( المناقب الخوارزمي، ص 294).
3. ابن حجر در «الصواعق المحرقه» از دار قطنى نقل مى كند كه: «امام علي(عليه السلام) در شوراى شش نفرى عمر ضمن يك سخنراني طولانى فرمود: آيا در ميان شما جز من كسى هست كه پيغمبر اكرم(صلى الله عليه وآله) درباره او گفته باشد: «يا عَلِيّ اَنْتَ قَسِيمُ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ؟!». همه گفتند نه».( صواعق المحرقة على أهل الرفض و الضلال و الزندقة، هيتمي، ج 2، ص 369).
4. حافظ سليمان قندوزى حنفى در كتاب خود «ينابيع المودة» يك باب تحت همين عنوان «في بيان كون علي(عليه السلام) قسيم الجنة و النار» مطرح كرده و روايات متعددى ذيل آن آورده است.( ينابيع المودة، ج 1، ص 249).
5. حتى «ابن اثير» در كتاب «نهايه» در ماده «قسم» اين حديث را آورده است.
6. در شعرى كه به امام شافعى منسوب است همين معنا با صراحت ديده مى شود:
عَلـــىٌ حُبُّـــهُ جُنَّـــة *** قَـسِيمُ النّـارِ وَ الْجَنّــةِ
وَصِىُّ الْمُصْطَفَى حَقَّا *** اِمامُ الْإِنْسِ وَ الْجِنَّةِ (همان، ص 254).
