پیوند میان شهر و حرم در شهرهای زیارتی مورد توجه قرار گیرد

به گزارش خبرگزاری رضوی سید مهدی خاتمی دانشیار دانشکده هنر دانشگاه تربیت مدرس در اولین پنل دومین کنگره بین المللی فرهنگ و هنر در تمدن اسلامی «مکتب هنر رضوی» با موضوع تحلیلی بر رابطه حرم مطهر رضوی و بافت شهری پیرامون آن به ارائه بحث پرداخت و تغییرات بافت پیرامونی حرم در دوره تیموری، صفوی، پهلوی و جمهوری اسلامی ایران را مورد بررسی قرار داد. 

 

وی عنوان کرد: در این مبحث، نحوه تسری حرم به شهر و نحوه تسری شهر به حرم باید مورد توجه قرار گیرد، بدین معنا که این دو چگونه می‌توانند پیوند خود را عمیق‌تر کنند؟

 

خاتمی تاکید کرد: پیوند حرم و بافت تنها منحصر در کالبد نیست بلکه ابعاد مختلفی دارد که یکی از آن‌ها، کالبدی است. چرا در دوره کنونی با وجود این پیوند کالبدی اما جدایی و تضادهایی را شاهد هستیم و چگونه می‌توان آن را حل کرد؟

 

وی گفت: در دوره قبل تیموری انسان محوری را شاهد هستیم. قبل از اینکه خودرو وارد شود، شهرها تماما پیاده محور بود و پیوند تنگاتنگ وجود داشت. ارتباط مردم با حرم ارتباط روزانه بوده است، برخلاف عصر حاضر که ممکن است فردی مدت طولانی مشرف نشده باشد.

 

خاتمی ابراز کرد: دوره صفویه خیابانی را شاهد هستیم که زیارت را با شهر پیوند می‌زند و زیارت در شهر جاری و ساری است. در این خیابان نهری است که دو طرف درخت کاشته شده و بسیار خیابان پر طراوت و پرنشاط و پرهیاهوست و نکته جذاب این است که نهر داخل صحن عتیق هم جریان دارد؛ بنابراین پیوند تنگاتنگی بین بافت و شهر وجود دارد. 

 

وی عنوان کرد: جهانگرد مجارستانی در اولین روز آذر۱۲۴۲ هجری شمسی وارد مشهد می‌شود و در سفرنامه خود می‌نویسد: " در شهر مشهد در امتداد خیابان مطول و عریضی به نام پایین خیابان به سوی صحن شریف حرکت کردیم. آبراه پهنی درون شهر جریان داشت. در واقع درختانی با سایه دلپذیر کاشته شدند. این منظره خصیصه‌ای است که مشهد را یکی از جذاب ترین شهرهای ایران کرده است. اجتماع مردمی که نماینده همه گونه نژاد آسیایی و پیرو مذهب شیعه هستند و جالب ترین ویژگی را به خیابان ها که آکنده از تپش و ولوله زندگی است می‌بخشد."

 

استادیار دانشکده هنر ابراز کرد: در دوره پهلوی اول اتفاقات جدی در بافت پیرامونی حرم رخ می دهد. گرچه خودرو از دوره قاجار به صورت لوکس وارد می‌شود اما خودرو را در این دوره به صورت جدی تر شاهد هستیم. 

 

وی با اشاره به اینکه در این دوره حرم از شهر جدا می شود و اوج انقطاع‌ و  جدایی را شاهد هستیم، افزود: «فلکه حضرت» ایجاد می شود. بافت اطراف تخریب و چمن احداث می شود و اوج سکولاریزه شدن را در این دوره شاهد هستیم.

 

استادیار دانشکده هنر دانشگاه تربیت مدرس ابراز کرد: در نظام جمهوری اسلامی ایران خیابان مدور زیر زمینی ایجاد و صحن ها گسترش پیدا می‌کند.

شاهد گسترش صحن پیامبر اعظم هستیم و به لحاظ فیزیکی بین حرم و شهر پیوند برقرار می‌شود، اما کافی نیست.

 

وی عنوان کرد: ۴ پیوند و جدایی و ۳ تضاد در این ادوار قابل بررسی است؛ جدایی خیابان و حرم، جدایی بازار و حرم، جدایی کالبدی، جدایی زائرین و اهالی مقیم شهر. تضاد مقیاس، تضاد اقتصادی و تضاد خودرو محوری و پیاده محوری.

خاتمی گفت: خیابان سرزنده و بانشاط  در سال ۴۵ و دوره پهلوی دوم پوشانده می‌شود و درختان دو طرف را قطع و نگاه خودرو محوری ایجاد می‌شود. بزرگی جمله ای را عنوان می‌کند و می‌گوید نباید بگذاریم ماشین بر شهر مسلط شود و الا آن را خراب  و کیفیت زندگی را از بین می‌برد.

استادیار دانشکده هنر دانشگاه تربیت مدرس تهران ابراز کرد: پیوند تنگاتنگ بین بازار و مردم در دوران صفوی و پهلوی اول وجود دارد و اوج تخریب بافت و جدایی کالبدی در پهلوی دوم صورت گرفت. 

توجه به پیوند زائر و مقیم در طرح کلان شهری
وی با خاطر نشان کردن اینکه در طرح کلان شهری پیوند زائر و مقیم را درست برقرار کنیم، افزود: جدایی زائر و مقیم تبعات بسیاری دارد و برای پیوند این دو در شهرسازی راهکاری مختلف وجود دارد. در شهر مدینه این جدایی را به وضوح شاهد هستیم. 

خاتمی تاکید کرد: توسعه شهری در این ادوار باعث از بین رفتن تناسب بین مقیاس شهر و حرم شد. یکی از مسائل جدی که با آن در ارتباط هستیم، تضاد اقتصادی‌ است و شاهد هستیم حرم به لحاظ اقتصادی قوی است، اما بافت پیرامون از نظر اقتصادی ضعیف است و گسست جدی وجود دارد.  

وی ابراز کرد:در طرح توسعه تضاد خودرو محوری و پیاده محوری ایجاد و فضای پیاده محوری بی کیفیت را شاهد هستیم. با وجود اینکه در پهلوی دوم تخریب ها ضربه زننده بود اما فضای شهری واسط بین فلکه و صحن انقلاب ایجاد کرد ‌که در حال حاضر این خلا احساس می شود‌.

رعایت سلسله مراتب از آداب زیارت است
استادیار دانشکده هنر دانشگاه تربیت مدرس عنوان کرد: در دوره اول سلسله مراتب شاهد هستیم و کل شهر مقدس است؛ بنابراین فضای مقدس و غیر مقدس را باید با سلسله مراتب وصل کنیم.

خاتمی گفت: یکی از آداب زیارت سلسله مراتب است. در دوره های گذشته شاهد جدایی دین از سیاست نبودیم و زندگی مقدس بود. بازاریان و تاجری مذهبی ترین افراد و هنرمندان بدون وضو کاری انجام نمی دادند و سلسله مراتب رعایت می شد.‌

وی عنوان کرد: جدایی و تضاد را نباید به کالبد محدود کرد‌ و لایه های متفاوت دارد و نباید صرف ظاهر را قضاوت کنیم و بگوییم پیوند ارتباط برقرار شد، در حالیکه این اتفاق نیفتاده است.