ماجرای حمله رژیم پهلوی به حرم مطهر امام رضا(ع) در آبان ماه ۵۷ چه بود؟
به گزارش خبرگزاری رضوی بستر شکل‌گیری رویدادها، نقش بسیار مهمی در ارائه تحلیل دقیق دارد. در بررسی تاریخ انقلاب اسلامی شهر مشهد نیز، مانند هر رویداد تاریخی دیگری، توجه به این جزئیات ضروری و بسیار مهم است. به همین دلیل، واقعه 29 آبان سال 1357، یعنی یورش عوامل رژیم پهلوی به حرم مطهر امام رضا(ع) را هم، باید در فرایند و سلسله وقایع به هم پیوسته‌ای تحلیل کرد که از دی‌ماه سال 1356 با راهپیمایی بانوان انقلابی مشهد آغاز شد و در کمتر از یک سال بعد، به دو واقعه مهم قیام 9 و 10 دی‌ماه سال 1357 مشهد انجامید.
مقدمات یک حرمت‌شکنی بزرگ
واقعه حمله عُمّال رژیم پهلوی به حرم مطهر امام رضا(ع)، بخشی از زنجیره حوادث پرشماری بود که از تابستان سال 1357 آغاز شد و به اوج گرفتن انقلاب اسلامی در مشهد انجامید. با این حال، آن‌چه واقعه حمله به حرم مطهر را مهم‌تر از بقیه وقایع این دوره می‌کند، جایگاه معنوی و حُرمت قُدسی این مکان مقدس است که حتی مغولان نیز، حاضر به انکار و نادیده گرفتن آن نشدند. طی روزهای قبل از این واقعه اسف‌بار، مشهد شاهد برگزاری راهپیمایی‌های گسترده بود و تقریباً تمام اقشار و اصناف شهر به جریان اعتراضات پیوسته‌بودند. حتی روزنامه‌های مهم شهر مشهد نیز، به تبعیت از روندی که در کشور جاری بود، دست به اعتصاب زدند و از انتشار شماره جدید خودداری کردند. رژیم برای کنترل اوضاع مشهد، دست به تغییر استاندار زد و سپهبد امیرعزیزی را به عنوان استاندار جدید خراسان، به مشهد فرستاد. روز 28 آبان سال 1357، مصادف با عید غدیر، مأموران رژیم کلیه مسیرهای منتهی به حرم مطهر و بیت مراجع را در مشهد مسدود کردند؛ اما با این اقدام، هسته‌های اعتراضی به نقاط دیگر و از جمله میدان راه‌آهن منتقل شد و کار به درگیری و تیراندازی انجامید؛ هشت نفر در جریان این درگیری، به شدت زخمی شدند.
حرکت مردم به سوی حرم مطهر
مسدود کردن مسیرهای حرکت به سوی حرم مطهر در روز 28 آبان 57، مانع از آن نشد که در روز بعد، حرکت مردم در این مسیر تکرار شود. اصولاً در شهر مشهد، از قدیم‌الایام حرم امام رضا(ع) مبدأ یا مقصد بسیاری از تحرکات سیاسی و اجتماعی بود و این مسئله، در نوع نگاه مردم به این مکان مقدس و نیز، باورهای راسخ مذهبی آنها ریشه داشت. در میان اهالی قدیم مشهد رسمی رایج بود که بر اساس آن، شکایت ستمگری‌ها و بیدادهای ظلمه را، ابتدا در حرم و در پیشگاه امام رئوف(ع) مطرح می‌کردند. بنابراین، حرکت تظاهرات‌کنندگان به سوی حرم مطهر ثامن‌الحجج(ع) چیز عجیب، یا آن‌گونه که برخی از وابستگان به طاغوت مدعی هستند، موضوعی غیر عادی برای به چالش کشیدن رژیم پهلوی و تحریک سربازان به تیراندازی در حرم مطهر نبود. رفتار رژیم در سرکوب خونین اجتماع مردمی در میدان راه‌آهن، باعث خشم بیشتر آنها شد و به همین دلیل، روز 29 آبان‌ماه، مردم دسته دسته از نقاط مختلف شهر مشهد، به ویژه از مناطق محروم اطراف، خودشان را به نزدیکی‌های حرم مطهر رساندند تا در یک اجتماع بزرگ شرکت کنند. هر چند این اجتماع، با دخالت مأموران رژیم کامل نشد و به نوعی شکل نگرفت، اما مردم به دلیل فشار مأموران، به سمت حرم مطهر حرکت کردند و وارد صحن انقلاب شدند. به این ترتیب، جمعیت عظیمی از تظاهرات‌کنندگان، در کنار زائران حرم رضوی قرار گرفت و صحن مملو از مردمی شد که حالا یک صدا علیه اقدامات رژیم شاه شعار می‌دادند.
هجوم مأموران به اماکن متبرکه
طبق روایت برخی از شاهدان عینی، تعدادی از مأموران ساواک در لباس خدام حرم، وارد جمعیت شدند، اما یکی از آنها توسط مردم شناسایی و بازداشت شد. تلاش دیگر مأموران برای آزاد کردن مأموری که مردم بازداشت کرده‌بودند، به جایی نرسید و در این گیر و دار، ساواکی‌ها در اقدامی ناشیانه، دست به شلیک هوایی زدند تا شاید بتوانند مردم را متفرق کنند، اما این کار خشم مردم را بیشتر و وضعیت را وخیم‌تر کرد. به همین دلیل، در گام بعدی و به نظر خودشان برای فیصله دادن به ماجرا، نیروهای نظامی رسماً وارد حرم مطهر شدند و درگیری میان آنها و زائران آغاز شد. منابع غیررسمی از شهادت چند نفر خبر داده‌اند. جمعیت حاضر در صحن عتیق، هراسان از وضعیت پیش آمده، به سوی درهای ورودی صحن عقب نشست و همین ازدحام باعث زخمی شدن ده‌ها نفر شد. مأموران رژیم شاه برای متفرق کردن مردم به تیراندازی رو آوردند و در پی این اقدام، گلوله به بخش‌هایی از گنبد طلا و تزیینات ایوان‌های حرم برخورد کرد و خساراتی به بار آورد. تعدادی از سربازان برای تعقیب کسانی که گمان می‌رفت در تظاهرات حضور داشته‌اند، حتی وارد رواق‌ها شدند و شلیک در این فضاهای دربسته، علاوه بر آسیب و تخریب بخشی از تزیینات و آینه‌ها، باعث وحشت زنان و کودکانی شد که به داخل این فضاها و به ویژه اطراف روضه منوره پناه برده‌بودند. آن روز ظاهراً قیام عمومی و تظاهرات مردم مشهد سرکوب شد، اما این جسارت کم‌سابقه به ساحت مقدس حریم حرم رضوی، بر خشم مردم افزود و به اعتقاد برخی از مورخان، عملاً باعث چند برابر شدن شتاب انقلاب اسلامی در مشهد شد.
مقدمات یک حرمت‌شکنی بزرگ
واقعه حمله عُمّال رژیم پهلوی به حرم مطهر امام رضا(ع)، بخشی از زنجیره حوادث پرشماری بود که از تابستان سال 1357 آغاز شد و به اوج گرفتن انقلاب اسلامی در مشهد انجامید. با این حال، آن‌چه واقعه حمله به حرم مطهر را مهم‌تر از بقیه وقایع این دوره می‌کند، جایگاه معنوی و حُرمت قُدسی این مکان مقدس است که حتی مغولان نیز، حاضر به انکار و نادیده گرفتن آن نشدند. طی روزهای قبل از این واقعه اسف‌بار، مشهد شاهد برگزاری راهپیمایی‌های گسترده بود و تقریباً تمام اقشار و اصناف شهر به جریان اعتراضات پیوسته‌بودند. حتی روزنامه‌های مهم شهر مشهد نیز، به تبعیت از روندی که در کشور جاری بود، دست به اعتصاب زدند و از انتشار شماره جدید خودداری کردند. رژیم برای کنترل اوضاع مشهد، دست به تغییر استاندار زد و سپهبد امیرعزیزی را به عنوان استاندار جدید خراسان، به مشهد فرستاد. روز 28 آبان سال 1357، مصادف با عید غدیر، مأموران رژیم کلیه مسیرهای منتهی به حرم مطهر و بیت مراجع را در مشهد مسدود کردند؛ اما با این اقدام، هسته‌های اعتراضی به نقاط دیگر و از جمله میدان راه‌آهن منتقل شد و کار به درگیری و تیراندازی انجامید؛ هشت نفر در جریان این درگیری، به شدت زخمی شدند.
حرکت مردم به سوی حرم مطهر
مسدود کردن مسیرهای حرکت به سوی حرم مطهر در روز 28 آبان 57، مانع از آن نشد که در روز بعد، حرکت مردم در این مسیر تکرار شود. اصولاً در شهر مشهد، از قدیم‌الایام حرم امام رضا(ع) مبدأ یا مقصد بسیاری از تحرکات سیاسی و اجتماعی بود و این مسئله، در نوع نگاه مردم به این مکان مقدس و نیز، باورهای راسخ مذهبی آنها ریشه داشت. در میان اهالی قدیم مشهد رسمی رایج بود که بر اساس آن، شکایت ستمگری‌ها و بیدادهای ظلمه را، ابتدا در حرم و در پیشگاه امام رئوف(ع) مطرح می‌کردند. بنابراین، حرکت تظاهرات‌کنندگان به سوی حرم مطهر ثامن‌الحجج(ع) چیز عجیب، یا آن‌گونه که برخی از وابستگان به طاغوت مدعی هستند، موضوعی غیر عادی برای به چالش کشیدن رژیم پهلوی و تحریک سربازان به تیراندازی در حرم مطهر نبود. رفتار رژیم در سرکوب خونین اجتماع مردمی در میدان راه‌آهن، باعث خشم بیشتر آنها شد و به همین دلیل، روز 29 آبان‌ماه، مردم دسته دسته از نقاط مختلف شهر مشهد، به ویژه از مناطق محروم اطراف، خودشان را به نزدیکی‌های حرم مطهر رساندند تا در یک اجتماع بزرگ شرکت کنند. هر چند این اجتماع، با دخالت مأموران رژیم کامل نشد و به نوعی شکل نگرفت، اما مردم به دلیل فشار مأموران، به سمت حرم مطهر حرکت کردند و وارد صحن انقلاب شدند. به این ترتیب، جمعیت عظیمی از تظاهرات‌کنندگان، در کنار زائران حرم رضوی قرار گرفت و صحن مملو از مردمی شد که حالا یک صدا علیه اقدامات رژیم شاه شعار می‌دادند.
هجوم مأموران به اماکن متبرکه
طبق روایت برخی از شاهدان عینی، تعدادی از مأموران ساواک در لباس خدام حرم، وارد جمعیت شدند، اما یکی از آنها توسط مردم شناسایی و بازداشت شد. تلاش دیگر مأموران برای آزاد کردن مأموری که مردم بازداشت کرده‌بودند، به جایی نرسید و در این گیر و دار، ساواکی‌ها در اقدامی ناشیانه، دست به شلیک هوایی زدند تا شاید بتوانند مردم را متفرق کنند، اما این کار خشم مردم را بیشتر و وضعیت را وخیم‌تر کرد. به همین دلیل، در گام بعدی و به نظر خودشان برای فیصله دادن به ماجرا، نیروهای نظامی رسماً وارد حرم مطهر شدند و درگیری میان آنها و زائران آغاز شد. منابع غیررسمی از شهادت چند نفر خبر داده‌اند. جمعیت حاضر در صحن عتیق، هراسان از وضعیت پیش آمده، به سوی درهای ورودی صحن عقب نشست و همین ازدحام باعث زخمی شدن ده‌ها نفر شد. مأموران رژیم شاه برای متفرق کردن مردم به تیراندازی رو آوردند و در پی این اقدام، گلوله به بخش‌هایی از گنبد طلا و تزیینات ایوان‌های حرم برخورد کرد و خساراتی به بار آورد. تعدادی از سربازان برای تعقیب کسانی که گمان می‌رفت در تظاهرات حضور داشته‌اند، حتی وارد رواق‌ها شدند و شلیک در این فضاهای دربسته، علاوه بر آسیب و تخریب بخشی از تزیینات و آینه‌ها، باعث وحشت زنان و کودکانی شد که به داخل این فضاها و به ویژه اطراف روضه منوره پناه برده‌بودند. آن روز ظاهراً قیام عمومی و تظاهرات مردم مشهد سرکوب شد، اما این جسارت کم‌سابقه به ساحت مقدس حریم حرم رضوی، بر خشم مردم افزود و به اعتقاد برخی از مورخان، عملاً باعث چند برابر شدن شتاب انقلاب اسلامی در مشهد شد.
