زیارت؛ نمونه ای بارز از حکمرانی متعالی

ضو شورای انقلاب فرهنگی کشور اظهار کرد: اولین مسئله‌ای که باید دغدغه ما باشد این است که اصطلاح حکمرانی در چه شرایطی ایجاد شده، گاهی مسائل را تدبیر و سیاست گذاری می‌کنیم، ولی با نگاه حاکمیت و حکومت موضوع را پیش می‌بریم.
 
دکتر عادل پیغامی گفت: حکمرانی اصطلاحی است که قرار است جایگزین مسئله حکومت شود. در مقوله‌های فرهنگی همچون زیارت که کاملا با امور مردمی درگیر است طبیعتا ورود حاکمیتی و از بالا به پایین معنا نمی‌دهد. 
 
وی ادامه داد: ما در طول تاریخ با این موضوع مواجه بودیم که مقوله‌ای مانند زیارت حضرت رضا (ع) بیشتر حکمرانانه پیش می‌رفته است و شاید در ۵۰ و ۶۰ سال گذشته با ذهنیتی که از مسئله دولت و دولت مداری یا حاکمیت شکل گرفت، سازمان‌ها هم بجای حکمرانی به سمت دولت مداری پیش رفتند. از همین رو مقوله خدمت به زائر بیشتر رنگ و بوی دولت مدارانه به خود گرفته است.
 
عضو شورای انقلاب فرهنگی کشور درباره اهداف برگزاری این همایش خاطرنشان کرد: به دنبال این هستیم روش مردم محور، اسلامی‌تر و متعالی تر که در حوزه زیارت باید شکل بگیرد را با همفکری نخبگان این عرصه به بحث بگذاریم.
 
وی گفت: در واقع هر گونه تصمیم در عرصه زیارت و خدمت به زائران و حل و فصل مسائل مورد نیاز یک زیارت خوب را هم می‌توان با نگاه دولت مدارانه عمودی رقم بزنیم و هم می‌شود به روش حکمرانانه پیش رفت.
 
پیغامی با اشاره به معنای حکمرانی و اهمیت آن در عرصه زیارت گفت: حکمرانی مقوله جدیدی به لحاظ ادبیات است، ولی مقوله قدیمی است به جهت سنت و تمدن ما که بسیار مردمی‌تر است. 
 
به گفته وی دو مدل عمودی و افقی را می‌خواهیم در عرصه زیارت مطرح کنیم. مقوله زیارت را می‌شود از بالا به پایین چه توسط دولت مرکزی و چه آستان قدس رضوی به نحو حاکمیتی و دولت مدارانه پیش برد. در نوع دیگر می‌توانیم به سمت حکمرانی‌های افقی حرکت کنیم.
 
پیغامی افزود: حکمرانی‌های افقی، مردمی‌تر و انسانی‌تر هستند، به زائر نقش فعال می‌دهند و  از انگیزه‌های درونی زائران و مجاوران برای تحقق مقوله زیارت بیشتر استفاده می کنند.
 

عبدالحمید طالبی، رئیس سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی در ادامه اظهار کرد: می‌توانیم آستان قدس رضوی را الگوی حکمرانی متعالی یا زیارت بنامیم، نهادهای فرهنگی چون آستان مقدس رضوی در توسعه و ترویج فرهنگ و ارزش‌های اسلامی دارای فلسفه وجودی پایدار و همیشگی هستند و این فلسفه وجودی از ذات و ماهیت آن‌ها نشأت می‌گیرد.
 

وی تصریح کرد: بیش از ۴۰۰۰ نفر از این دانش‌آموزان در اردوی ۲۴ ساعته فرهنگی تفریحی که در کنار آن بحث اعتقادی مطرح شد، حضور یافتند و از جمله تأثیرات این حضور آن بود که هنگام پایان اردو از مربیان‌ درخواست کردند که ارتباط ما با شما ادامه یابد، زیرا هیچ‌گاه کسی چنین رفتار صمیمانه‌ای با ما نداشته که پای صحبت ما بنشیند و به شبهات پاسخ دهد. 

 

رئیس سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی اظهار کرد: حکمرانی متعالی به شیوه‌ای از حکمرانی گفته می‌‌شود که مبتنی بر یک نظام ارزشی الهی همچون اسلام برای نیل به سعادت دنیوی و اخروی مردم در یک حوزه جغرافیایی و یا حوزه‌های گسترده مطرح می‌شود. در این نوع از حکمرانی تنظیم روابط، تبعیت و شیوه فعال‌سازی ظرفیت‌های کنشگران براساس هدایت الهی و اراده مردمی شکل می‌گیرد. 

 

طالبی افزود: مهم‌ترین شاخصه حکمرانی متعالی داشتن مؤلفه تعالی در تک تک حوزه‌های حکمرانی است، لذا انتظار این است که در مهندسی فرهنگی کشور، نهادهای فرهنگی و دینی چون آستان مقدس رضوی، مساجد، حوزه وقف و زیارت به عنوان نهادهای محوری در مهندسی فرهنگی نظام اجتماعی، سیاسی و اقتصادی مورد توجه قرار گیرند.    

 

رئیس سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی گفت: اگر جمعیتی معادل تقریبی ۳۰ میلیون نفر سالانه به زیارت مرقد نورانی حضرت رضا (ع) مشرف می‌شوند، پس خدماتی مناسب با این حجم از جمعیت باید توسط دولت و با کمک آستان قدس رضوی تدارک و تدوین شود و خدمات ارائه شده به لحاظ کمیت و کیفیت باید با این جمعیت متناسب بوده و سالانه ارتقاء و بهبود یابد. 

 

وی با طرح این پرسش که دولت در موضوع زیارت چه نقشی دارد، ادامه داد: آستان قدس رضوی وظیفه خودش را با آن سابقه بلندمدتش انجام می‌دهد و هم‌اکنون در حوزه‌های مختلف خدمات متعددی را ارائه می‌دهد، اما اگر بخواهیم موضوع ارزشمند حکمرانی زیارت را در نظر بگیریم، نباید فقط مسئله آستان قدس رضوی باشد و نباید فقط مسئله مهم مدیران استان باشد، بلکه باید به عنوان یک موضوع مهم برای نظام مقدس جمهوری اسلامی و دولتمردان مطرح باشد. 

 

رئیس سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی بیان کرد: جریان زیارت به عنوان قدرت نرم امت اسلامی، نیازمند حمایت ویژه نظام جمهوری اسلامی و به نوعی از رموز پایداری و تقویت آنهاست، همان‌گونه که اقتصاد قوی و قدرت نظامی ویژه موجب تقویت پایه‌های اساسی کشور و همان‌گونه که رشد علمی موجب تقویت کشور می‌شود، جریان زیارت نیز به عنوان یک قدرت نرم فرهنگی و یک اصل در زندگی دوستداران و پیروان اهل بیت(ع) نقشی اساسی در زمینه ایجاد وحدت و انسجام درونی کشور و تقویت فرهنگی و هویت دینی جامعه ایران، همچنین ایجاد یک فرهنگ فراملی و بین‌المللی در زیر سایه مکتب نورانی اهل بیت(ع) ایفا می‌کند. 

 

وی ادامه داد: از این رو باید همچون دیگر مؤلفه‌های قدرت جامعه اسلامی، موضوع زیارت در حکمرانی متعالی مورد توجه قرار گیرد. اگرچه نهادهایی به صورت مستقیم در این زمینه دارای وظایف مختلفی هستند، اما باید تمام مجموعه‌ها، سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها سهم خود را در گسترش آن و ارائه خدمات و تسهیلات مناسب به زائران، به ویژه زائران امام رئوف ایفا کنند. 

 

طالبی افزود: ایجاد همگرایی و هم‌افزایی میان این مجموعه‌ها نیازمند طراحی جدید و ارتباط قوی بین سازمانی است، از سوی دیگر سهم ظرفیت‌ها و آورده‌های متنوع جریان زیارت از مجموع آنچه به نام گردشگری مطرح می‌شود، سهم غالب است و کشور ما بیش از همه کشورها در ورود زائر و جابجایی زائران دارای تحرک و البته برکات مختلف فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی فراوانی است. 

 

وی ادامه داد: در این راستا موضوع زیارت را باید به عنوان موضوعی ملی و بین‌المللی و یکی از ارکان سیاست‌گذاری کلان، به‌ویژه در حوزه فرهنگ عمومی و یکی از ارکان حفظ جامعه اسلامی دانست و با توجه به ابعاد و آثار کلان فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی این امر باید در حوزه حمکرانی و نظام قانون‌گذاری، تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری کشور با نگاهی ملی و بین‌المللی و به عنوان یک اولویت به موضوع زیارت توجه کرد. 

رئیس سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی به آثار زیارت در کشور اشاره کرد و گفت: زیارت، تقویت‌کننده آرامش و زمینه‌ساز تعالی معنوی جامعه است که مهم‌ترین تجلی آن را می‌توان در احساس نیاز جامعه به زیارت به عنوان یک مأمن دانست. امروز دشمن عرصه‌های مختلف، به‌ویژه عرصه قدرت نرم فرهنگی را با جنگ شناختی مورد تهدید قرار داده است که زیارت انسجام‌بخش جامعه در عرصه مبارزه با جنگ نرم فرهنگی و شناختی دشمن است.

 

وی افزود: زیارت تقویت‌کننده فرهنگ خدمت‌گذاری و مشارکت اجتماعی آحاد جامعه است که نمونه بارز آن در بسط هویت اربعین در عرصه خدمت‌رسانی در جامعه را می‌توان نام برد. زیارت، ابعاد و تأثیرات آن می‌تواند در عرصه‌های کلان برنامه‌ریزی کشور مانند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفته و به عنوان موتور کشنده اقتصاد کشور در عرصه اقتصاد مقاومتی و اقتصاد بدون نفت دارای اثرگذاری بالایی باشد. 

 

رئیس سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی گفت: امروزه گردشگری مذهبی با همه اجزا و گونه‌های مختلف به سبب ویژگی‌های ساختاری و کارکردی بارز آن در متن گردشگری جهانی جای گرفته و به سراسر جهان نفوذ کرده است، به طوری که ۲۶ درصد از کل جریان‌های گردشگری جهان را به خود اختصاص داده است. در این نوع گردشگری، انگیزه اصلی زیارت اماکن مقدسه است که اقامت‌گاه و نوع امکانات آن بر طول اقامت تأثیر دارد. 

 

وی ادامه داد: سازگاری گونه‌شناسی غالب گردشگری مذهبی در شهر مشهد با آرمان‌ها، اصول و ایدئولوژی نظام جمهوری اسلامی یک نقطه مزیت بزرگ و منحصر به فرد است که می‌تواند در انتشار و تأمین اهداف و آرمان‌های انقلاب اسلامی در داخل و خارج از کشور، عامل شتاب‌دهنده فرهنگی باشد. 

 

طالبی اظهار کرد: زیارت چه با رویکرد نگاه امت اسلامی و تمدن‌سازی نوین اسلامی و چه با نگاه ملی و هویتی یک عنصر هم‌افزا و وحدت‌آفرین است. در این راستا موضوع زیارت را باید موضوعی ملی و بین‌المللی و به عنوان یکی از ارکان سیاست‌گذاری‌های کلان، به‌ویژه در حوزه فرهنگ عمومی و یکی از ارکان حفظ هویت اسلامی جامعه دانست. 

 

وی ادامه داد: زیارت امروز نه تنها یک مسئله راهبردی و اساسی، بلکه یک بستر تعالی و ثبات در مسیر پیشرفت و تعالی جامعه ایران است، لذا با توجه به ابعاد و آثار کلان فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی این امر، باید در نظام حکمرانی و قانون‌گذاری، تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری کشور با نگاهی ملی و بین‌المللی و به عنوان یک اولویت به موضوع زیارت در کشور توجه کرد.