یادداشت اختصاصی؛
کرامت انسان و حقوق بشر
دکتر عیسی کوهستانی/استاد دانشگاه علوم اسلامی رضوی و مدرس حقوق
"انسان کریم آفریده شده است"؛ کرامت انسانی فارغ از دین و مذهب حق هر انسانی است اما متقیان با کرامت ترند".
انسان در زندگی مادی خود از مجموعه ای از حقوق و تکالیف برخوردار است که یکی از مهمترین موضوعات آن تلاقی دو مقوله حق و تکلیف موضوع کرامت انسانی است. در اندیشه دینی کرامت انسانی از موضوعاتی است که جمع میان حق وتکلیف است، به این معنا که برخلاف اندیشه های غربی که کرامت انسانی را فقط یک حق نمی داند بلکه حقی است که با خود تکالیفی را هم همراه دارد این رویکرد که در دیدگاه اسلامی وجود دارد باعث ایجاد دیدگاهی خاص نسبت به کرامت انسانی می شود. طبق این تعالیم، کرامت در انسان اصالت دار ودر نظام اخلاق اسلامی شخص که این اصل مسلم دینی را نقض نماید و شایسته تقبیح می باشد.
درآیات مختلف قرآن کریم براین نکته تاکید شده که انسان بما هو انسان محترم است وباید گرامی داشته شود.در روایتی پیامبر اسلام صلوات له می فرمایند: هیچ چیز نزد خداوند متعال گرامی تر از انسان نیست. از پیامبر پرسیدند : حتی فرشتگان؟ حضرت فرمود: آری، چون فرشتگان بسان خورشید و ماه مجبورند ولی انسان مختار آفریده شده است.
در جای دیگری نقل شده که روزی پیامبر و اصحاب آن در جایی نشسته بودند که جنازه شخص یهودی را از آن مکان عبور دادند.حضرت به احترام جنازه برخواست. چند قدمی او را تشییع کرد و سپس نشست. دراین هنگام یکی از اصحاب گفت: یا رسول الله او شخصی یهودی بود. حضرت فرمود:آیا انسان نبود ودر انسانیت با دیگران مساوی نبود؟ برای احترام به اوهمین کفایت می کند.
حضرت امیرالمومنین علی علیه السلام در فرمایششان خطاب به مالک اشتر می فرمایند: در عمق دل خویش مردم را دوست داشته باش. با مردم چون درنده ای مباش که خوردن آنان را غنیمت شمارد, چون آنها دو صنف اند, یا برادر دینی تو هستند یا اگر مسلمان نیستند در خلقت مانند تو یک انسان هستند. آنچه از این نمونه هایی که عرض شد استفاده می شود اینکه در اسلام انسان بماهو انسان حرمت وکرامت دارد. ا ز نظر حقوق اجتماعی و شهروندی بین مسلمانان و غیر مسلمانان فرقی نیست. همه دارای حقوق مساوی اند. ایمان کمال است نسبت به شهروندی و زندگی اجتماعی. افراد حقوق مساوی دارند از این رو می بینیم که این موضوع در قران کریم نیز به وضوع مورد تاکید قرار گرفته و خداوند متعال می فرماید: "ولقد کرمنا بنی آدم" (اسراء آیه 70)
با توجه به این ادله که در منابع دینی کم تعداد نیز نیستند استنباط می شود تا زمانی که عنوان انسان و بنی آدم براو صادق است حرمت و کرامت او ذاتی است. بدیهی است که این کرامت و حرمت ذاتی نمی تواند بدون حقوق ذاتی برای حقیقت انسان متصور شود زیرا کرامت نوعی ارزش دادن و ترجیح انسان از جنبه انسانیت می باشد واین معنا مستلزم آن است که انسان دارای حقوق فطری طبیعی و احتماعی مانند حق حیات حق آزادی اندیشه و بیان نظایر ان می باشد. برهمین اساس نمی توان صرف داشتن عقیده خاص را دلیل امتیاز دهی دراعطای حقوق اجتماعی و شهروندی دانست.
علامه جعفری رحمت الله علیه برای کرامت درجاتی را مطرح کرده است.ایشان براین نکته تاکید می کنند که پایین ترین درجه کرامت, همان کرامتی است که انسان به عنوان یک انسان یعنی اشرف مخلوقات متولد می شود. درجه بعدی کرامت با رشد نسبی؛ هنگامی است که انسان زندگی خود را بر مبنای اصول و قوانینی قرار داده و هماهنگی با زندگی سایر انسانها را نیز پذیرفته است. چنین انسانی با دوری از خود محوری، و با مراعات حال دیگران, در درون خود احساس تعهد می کند. امام حسین علیه السلام در روز عاشورا خطاب به لشکریان سپاه دشمن این درجه از کرامت انسانی را گوشزد کرده می فرماید: "اگراعتقاد دینی ندارید آزاده باشید" یعنی به عنوان یک انسان به اصل عدم تعدی در جنگ به زنان و کودکان که مورد قبول و تعهد همگان است وفادار باشد. اما عالی ترین درجه کرامت متعلق به انسان های باتقواست. رعایت تقوا در زندگی باعث نورانیت عقل وتقویت اراده می شود وانسان با تقوا به مرحله دانایی عقلانی و توانایی ارادی می رسد و دراین مرحله است که انسان به کرامت بالای دست پیدا می کند.
بنابراین با توجه به مطالب عنوان شده می توان بر این نکته تاکید کرد که درانسان شناسی اسلامی انسان دارای اختیار؛ علم؛ عقل؛ فطر و تجلی بخش همه صفات واسماء الهی بر روی زمین است و لذا از کرامت ذاتی برخوردار است که ریشه اصلی کرامت ذاتی انسان را درآموزه های اسلامی دربیان شریف قرآن کریم است که براین نکته تاکید می فرماید که ما آدمیزادگان را گرامی داشتیم.
در سیره اخلاقی و اجتماعی حضرت رسول اکرم صلوات الله علیه وآله و ائمه معصومین علیهم السلام نیز موارد و مصادیق فراوانی است که برخی از آنها اشاره شده که در تمام آنها تاکید فراوان بر اصل کرامت انسانی است که بیانگر بازتاب آموزه های قرآنی پیش گفته می باشد.
انسان در زندگی مادی خود از مجموعه ای از حقوق و تکالیف برخوردار است که یکی از مهمترین موضوعات آن تلاقی دو مقوله حق و تکلیف موضوع کرامت انسانی است. در اندیشه دینی کرامت انسانی از موضوعاتی است که جمع میان حق وتکلیف است، به این معنا که برخلاف اندیشه های غربی که کرامت انسانی را فقط یک حق نمی داند بلکه حقی است که با خود تکالیفی را هم همراه دارد این رویکرد که در دیدگاه اسلامی وجود دارد باعث ایجاد دیدگاهی خاص نسبت به کرامت انسانی می شود. طبق این تعالیم، کرامت در انسان اصالت دار ودر نظام اخلاق اسلامی شخص که این اصل مسلم دینی را نقض نماید و شایسته تقبیح می باشد.
درآیات مختلف قرآن کریم براین نکته تاکید شده که انسان بما هو انسان محترم است وباید گرامی داشته شود.در روایتی پیامبر اسلام صلوات له می فرمایند: هیچ چیز نزد خداوند متعال گرامی تر از انسان نیست. از پیامبر پرسیدند : حتی فرشتگان؟ حضرت فرمود: آری، چون فرشتگان بسان خورشید و ماه مجبورند ولی انسان مختار آفریده شده است.
در جای دیگری نقل شده که روزی پیامبر و اصحاب آن در جایی نشسته بودند که جنازه شخص یهودی را از آن مکان عبور دادند.حضرت به احترام جنازه برخواست. چند قدمی او را تشییع کرد و سپس نشست. دراین هنگام یکی از اصحاب گفت: یا رسول الله او شخصی یهودی بود. حضرت فرمود:آیا انسان نبود ودر انسانیت با دیگران مساوی نبود؟ برای احترام به اوهمین کفایت می کند.
حضرت امیرالمومنین علی علیه السلام در فرمایششان خطاب به مالک اشتر می فرمایند: در عمق دل خویش مردم را دوست داشته باش. با مردم چون درنده ای مباش که خوردن آنان را غنیمت شمارد, چون آنها دو صنف اند, یا برادر دینی تو هستند یا اگر مسلمان نیستند در خلقت مانند تو یک انسان هستند. آنچه از این نمونه هایی که عرض شد استفاده می شود اینکه در اسلام انسان بماهو انسان حرمت وکرامت دارد. ا ز نظر حقوق اجتماعی و شهروندی بین مسلمانان و غیر مسلمانان فرقی نیست. همه دارای حقوق مساوی اند. ایمان کمال است نسبت به شهروندی و زندگی اجتماعی. افراد حقوق مساوی دارند از این رو می بینیم که این موضوع در قران کریم نیز به وضوع مورد تاکید قرار گرفته و خداوند متعال می فرماید: "ولقد کرمنا بنی آدم" (اسراء آیه 70)
با توجه به این ادله که در منابع دینی کم تعداد نیز نیستند استنباط می شود تا زمانی که عنوان انسان و بنی آدم براو صادق است حرمت و کرامت او ذاتی است. بدیهی است که این کرامت و حرمت ذاتی نمی تواند بدون حقوق ذاتی برای حقیقت انسان متصور شود زیرا کرامت نوعی ارزش دادن و ترجیح انسان از جنبه انسانیت می باشد واین معنا مستلزم آن است که انسان دارای حقوق فطری طبیعی و احتماعی مانند حق حیات حق آزادی اندیشه و بیان نظایر ان می باشد. برهمین اساس نمی توان صرف داشتن عقیده خاص را دلیل امتیاز دهی دراعطای حقوق اجتماعی و شهروندی دانست.
علامه جعفری رحمت الله علیه برای کرامت درجاتی را مطرح کرده است.ایشان براین نکته تاکید می کنند که پایین ترین درجه کرامت, همان کرامتی است که انسان به عنوان یک انسان یعنی اشرف مخلوقات متولد می شود. درجه بعدی کرامت با رشد نسبی؛ هنگامی است که انسان زندگی خود را بر مبنای اصول و قوانینی قرار داده و هماهنگی با زندگی سایر انسانها را نیز پذیرفته است. چنین انسانی با دوری از خود محوری، و با مراعات حال دیگران, در درون خود احساس تعهد می کند. امام حسین علیه السلام در روز عاشورا خطاب به لشکریان سپاه دشمن این درجه از کرامت انسانی را گوشزد کرده می فرماید: "اگراعتقاد دینی ندارید آزاده باشید" یعنی به عنوان یک انسان به اصل عدم تعدی در جنگ به زنان و کودکان که مورد قبول و تعهد همگان است وفادار باشد. اما عالی ترین درجه کرامت متعلق به انسان های باتقواست. رعایت تقوا در زندگی باعث نورانیت عقل وتقویت اراده می شود وانسان با تقوا به مرحله دانایی عقلانی و توانایی ارادی می رسد و دراین مرحله است که انسان به کرامت بالای دست پیدا می کند.
بنابراین با توجه به مطالب عنوان شده می توان بر این نکته تاکید کرد که درانسان شناسی اسلامی انسان دارای اختیار؛ علم؛ عقل؛ فطر و تجلی بخش همه صفات واسماء الهی بر روی زمین است و لذا از کرامت ذاتی برخوردار است که ریشه اصلی کرامت ذاتی انسان را درآموزه های اسلامی دربیان شریف قرآن کریم است که براین نکته تاکید می فرماید که ما آدمیزادگان را گرامی داشتیم.
در سیره اخلاقی و اجتماعی حضرت رسول اکرم صلوات الله علیه وآله و ائمه معصومین علیهم السلام نیز موارد و مصادیق فراوانی است که برخی از آنها اشاره شده که در تمام آنها تاکید فراوان بر اصل کرامت انسانی است که بیانگر بازتاب آموزه های قرآنی پیش گفته می باشد.
