امامِ وحدت

امام رضا علیه‌السلام از جمله امامانی است که بیشترین ارتباط و تضارب آراء را با اهل سنت داشته اند. تاریخ زندگی امام هشتم مملو از تعاملات علمی با اهل سنت است. از این رو ارادت و احترام اهل سنت به فرزند رسول خدا از زمان حیات ایشان وجود داشته است. بخش اعظم راویان اصلی حدیث سلسلةالذهب را اهل سنت تشکیل می دهند؛ حدیثی که حضرت آن را در راه مرو و در شهر نیشابور بر زبان جاری ساختند و در آن چنین بیان نمودند که لا اله الا الله حصار محکم الهی است و هرکه در آن داخل شود از عذاب الهی در امان است، اما شروطی دارد که باید رعایت شود و من یکی از شروط آن هستم. راویان اهل سنت این روایت را به همین گونه نقل کرده‌اند.
نه تنها علمای اهل سنت، بلکه عموم اهل سنت نیز به حضرت ارادت داشته و از ایشان به نیکی یاد می کرده اند و چه در زمان حیات آن حضرت و چه پس از شهادت ایشان، آن حضرت را پناهگاه و ملجأ خود می دانسته‌اند.
برخی تعابیر شگفت در میان کلمات علمای اهل سنت، شدت ارادت آنها به حضرت را نشان می دهد. به عنوان مثال ابن خزیمه شافعی(متوفای 311) از جمله علمای اهل سنت است که نه تنها یک بار، بلکه بارها به زیارت مرقد امام رضا علیه‌السلام رفته و به این نیز اکتفا نمی کرده، بلکه شاگردان خود را نیز جمع می کرده و با هم به صورت دسته جمعی به زیارت امام می رفته‌اند[i]. این رفتار عالمی همچون ابن خزیمه، صرفاً یک رفتار مقطعی نبوده، بلکه سیره رفتاری ایشان در طول عمر و به صورت مستمر این بوده که خود را ملتزم به زیارت علی بن موسی الرضا کرده بود.
ابن خزیمه اولین زائر امام رضا از میان علمای اهل سنت است که با فاصله کمی از آن حضرت می زیسته است. از دیگر علمای اهل سنت نیز در طول تاریخ از قرن 4 و 5 و قرون 8 و 9 و 10 و دیگر قرون گذشته نقل‌های فراوانی درباره زیارت امام رضا علیه‌السلام شده است. برخی تعابیر نشان از عظمت این زیارت در نگرش اهل سنت دارد. به عنوان مثال، ابن حبان بُستی شافعی(متوفای 354) در این باره می گوید: هرگاه برای من مشکلی پیش می آمد به زیارت مرقد امام رضاعلیه‌السلام می رفتم و دعا می کردم و خداوند مشکل مرا حل می کرد. این چیزی است که من بارها آن را آزموده‌ام[ii].
زیارت امام رضا علیه‌السلام مختص به شیعیان نبوده و نیست. در حال حاضر نیز هر ساله و به مناسبت شهادت یا ولادت امام رضا علیه‌السلام، کاروانهای زائران پیاده اهل سنت از نیشابور و تربت جام و تایباد و دیگر شهرهای سنی نشین راهی مشهد می شوند و خود را به حرم امن علی بن موسی الرضا علیه‌السلام می رسانند.
سیره اهل سنت و شیعه این بوده که به خاندان پیامبر ارادت بورزند و از آنان برای حرکت در مسیر زندگی خود توشه بگیرند. در برخی منابع تاریخی حتی چنین بیان می شود که نه تنها ایرانیان بلکه از سراسر جهان، زائران مسلمان به زیارت امام رضا می آمده‌اند[iii]. حتی در برخی منابع تاریخی چنین آمده که زیارت امام رضا به مسلمانان اختصاص نداشته، بلکه غیرمسلمانان هم به زیارت ایشان می آمده‌‌اند[iv].
اهل سنت امام رضا علیه‌السلام را فرزند رسول خدا و از خاندان نبوت می دانند. در این زمینه فرقی میان مذاهب چهارگانه اهل سنت نیست، بلکه همگی به این مسئله اذعان دارند و اگرچه امام رضا علیه‌السلام را به عنوان امام معصوم قبول ندارند، اما ایشان را از فرزندان پیامبر که باید مورد احترام و مودت قرار گیرد می دانند[v].
برخلاف آنچه در میان وهابیت و اهل سنت افراطی رایج است که زیارت قبور را شرک و حرام می دانند، سیره علما و پیروان مذاهب چهارگانه اهل سنت نشان از آن دارد که زیارت امام رضا مورد تأکید و توجه آنان بوده است و در این جهت اختلافی میان آنها وجود ندارد.
امام رضا علیه‌السلام، امام شیعیان نیست، بلکه امام تمام مردم روی زمین است. درک این مسئله برای هر انسان وارسته‌ای که قلب سلیم و وجدان بیدار داشته باشد، آسان است. امام رضا علیه‌السلام نقطه تمرکز انسانیت است. امام رضا علیه‌السلام محور و مرجع انسان‌هایی است که به دنبال هویت گمشده انسانی خود هستند، بنابراین شیعه و سنی و مسلمان و غیرمسلمان نمی شناسد و هرکس با هر کیش و آئینی به زیارت آن امام همام همت می گمارد تا لحظه‌ای به دور از هیاهوی نفسانی انسان‌های غرق در دنیای مادی، به آرامش و امنیت برسد و وجود خود را از عطر معنویت آن شخصیت بزرگ پر کند.