تاملی در هستی شناسی فضای مجازی و نقش آن در شکل گیری رفتاردینی
اساس تفکر "سایبر" بر ایده "کنترل رفتار موجودات زنده " است
حسن محرابی مقدم/کارشناس ارشد فلسفه تعلیم و تربیت
با نگاهی به شرایط زیستی و ماهیت وجودی انسان به عنوان تنها موجود بهره مند از قوه تفکر، تعقل و قدرت انتخاب و اختیار در می یابیم که مسیر رشد و پرورش انسان در ابعاد جسمی، فردی، اجتماعی، عقلانی و دینی همواره در گرو تعامل وی با سایر همنوعان و متاثر از سایر عوامل مندرج در محیط زندگی وی بوه است. بی شک اقدامات تربیتی نهادهای خانواده، نظام تعلیم و تربیت و محیط زندگی اجتماعی در زندگی انسان ریشه در باورها و دیدگاه های هستی شناسی، ارزش شناسی و معرفت شناسی دارد و لذا یکی از دغدغه های متفکرین حوزه تعلیم و تربیت دینی همواره بررسی علل و عوامل موثر در شکل گیری، تثبیت، تغییر، افول رفتار دینی در عرصه زندگی فردی و اجتماعی می باشند که این عوامل در بستر خانواده، مدرسه،گروه های اجتماعی کوچک و بزرگ بروز و ظهور پیدا می نمایند.. از آنجا که طی یک دهه اخیرفرایند پیشرفت تحول در عرصه ارتباطی انسان را در جامعه کنونی به جایی رسانده که با بررسی عضویت و فعالیت یک فرد درشبکه های مجازی کاملا می توان پی به شخصیت، تفکرات ، جهان بینی وشخصیت وی برد، این ظرفیت خود مبین چالش ها و فرصت هایی است که پی بردن به این فرصت ها و چالش ها جز با تامل در مبانی تفکر سایبر امکان پذیر نمی باشد.
بی شک یکی از دستاوردهای توسعه علمی و تکنولوژیک در دهه های اخیر خلق یک دنیای جدید و متفاوت برای بشر به نام "فضای مجازی" بوده است، به نحوی که فضای زیستی انسان از حالتی سنتی زیست بوم محلی، منطقه ای، ملی خارج و زیست بومی جهانی به انسان هدیه شده است و به موازات محیط واقعی انسان، محیطی جدید و یک "واقعیت خلق شده توسط رایانه" پا به عرصه زندگی انسان گذارده است که از آن به عنوان سایبر یاد می شود. به نحوی که این محیط با تمامی ابعاد مختلف زندگی انسان از جمله تربیت دینی پیوند خورده است.
در همین رابطه چون خاستگاه دانش مجازی در غرب بوده است، با مراجعه به فرهنگ واژه گان آکسفورد در می یابیم که واژه های معادل اصطلاح " مجازی" در زبان لاتین "cyber " و "virtual" figurative" "implicit" "Allegorical می باشد که دو واژه cyber و virtual بیشترین کاربرد را در مباحث مرتبط با فضای مجازی به خود اختصاص داده است. از آنجا که واژه ها در بستر نظریات علمی از قدرت تبیین روابط عقلانی بین پدیده ها برخودار شده و ارزش تئوریک پیدا می کنند با اندک مطالعه در تاریخچه کاربرد این دو واژه به این نتیجه می رسیم که واژه فقط واژه cyber ضمن کاربرد فراوان در ادبیات علمی دانش فضای مجازی اساساً از چنان پشتوانه ای مفهومی و نظری برخوردار است که نظریات علمی حوزه فضا مجازی به عنوان نظریه های سایبرنتیک در نزد صاحبنظران و دانشمندان شناخته شده است.
سایبرنتیک از واژه یونانی كوبرنان به معنای هنر اداره کردن و هدایت کردن آمده است. سایبرنتیک به معنی داشتن یک هدف و اقدام برای وصول به آن هدف است و افلاطون سیبرنتیک را به عنوان یک مفهوم در قلمرو جامعه برای توصیف دولت استفاده کرده است. در دوره معاصر سیبرنتیك به‌معنی هدایت، راهبری و اداره كردن و درباره مكانیسم‌ها و دینامیسم‌های ارتباطات، اطلاعات و كنترل (نظارت) در هستی موجودات می باشد. در سیبرنتیك برخلاف پاره‌ای علوم، كه جهان را متشكل از ماده و انرژی صرف تلقی می‌كنند، به اصل بسیار مهم و عدول‌ناپذیر دیگر تأكید می‌گردد و آن ارتباطات و تبادل اطلاعات است. در سیبرنتیك، همچنین توجه می‌شود كه "ماده و انرژی" بر اثر انتقال اطلاعات و جریان ارتباطات، دارای معنا، جهت و حركت هستند وگرنه پدیده‌های انتزاعی و غیر قابل‌شناخت خواهند بود
با اندکی تامل در مبانی نظری این واژه در می یابیم اساس تفکر "سایبر" بر ایده " کنترل رفتارموجودات زنده "بنا نهاده شده است یعنی دانش سایبر در پی ایجاد یک محیط برای وادار نمودن انسان به انجام رفتارهایی مطابق با مقتضیات و شرایط آن می باشد. از آنجا که یکی از اهداف مهم هر اقدام تربیتی از جمله تربیت دینی پی ریزی افکار و رفتار های مطابق با ایدئولوژی و برنامه ها و فعالیت های مورد نظر نظام دینی در جامعه در متربیان می باشد ،ایده " ایجاد یک محیط برای وادار نمودن انسان به یک رفتار و کنترل رفتار در انسان مطابق خواست سازنده محیط در فضای مجازی" از یک سو هم می تواند در نقطه مقابل دیدگاه های ایدئولوژیک دینی جامعه قرار داشته باشد و از یک سو می تواند یک فرصت، محیط و ابزار جدید در اختیار رویکرد دینی برای تاثیرگذری برمخاطبان قرار دهد، زیرا فضای مجازی به مدد ماهیت کنترلی خود می تواند بروز یا عدم بروز رفتار دینی یا پایبندی یاعدم تعهد به آموزه های دینی تاثیرگذار باشد. از این منظر می توان منشاء بسیاری از چالش ها و فرصت های احتمالی که در فضای سایبر پیش روی تربیت دینی قرار می گیرد را نشات گرفته ایده اولیه بنای این محیط دانست یعنی بنیان گذاران این محیط، فضایی را فراهم کرده اند که قدرت کنترل رفتار مخاطبان را به گردانندگان فضا های مجازی اعطا می نماید. حال اگر متولیان حوزه تعلیم و تربیت دینی از این فضا وظرفیت آن غفلت ورزند، بی شک مبانی هستی شناسی، ارزش شناسی و جهان شناسی مخاطبان شبکه های اجتماعی در فضای مجازی، کاملا مطابق با خواست و تعالیم بنیان گذاران و گردانندگان این فضا، پی ریزی خواهد شد و باتوجه به سیل شبهات و دیدگاه های مغرضانه و هدفمند در فضای مجازی، فرایند درونی شدن آموخته های فضای واقعی و رسمی تعلیم و تربیت دینی تحت الشعاع این فضا قرار خواهد گرفت.
بی شک یکی از دستاوردهای توسعه علمی و تکنولوژیک در دهه های اخیر خلق یک دنیای جدید و متفاوت برای بشر به نام "فضای مجازی" بوده است، به نحوی که فضای زیستی انسان از حالتی سنتی زیست بوم محلی، منطقه ای، ملی خارج و زیست بومی جهانی به انسان هدیه شده است و به موازات محیط واقعی انسان، محیطی جدید و یک "واقعیت خلق شده توسط رایانه" پا به عرصه زندگی انسان گذارده است که از آن به عنوان سایبر یاد می شود. به نحوی که این محیط با تمامی ابعاد مختلف زندگی انسان از جمله تربیت دینی پیوند خورده است.
در همین رابطه چون خاستگاه دانش مجازی در غرب بوده است، با مراجعه به فرهنگ واژه گان آکسفورد در می یابیم که واژه های معادل اصطلاح " مجازی" در زبان لاتین "cyber " و "virtual" figurative" "implicit" "Allegorical می باشد که دو واژه cyber و virtual بیشترین کاربرد را در مباحث مرتبط با فضای مجازی به خود اختصاص داده است. از آنجا که واژه ها در بستر نظریات علمی از قدرت تبیین روابط عقلانی بین پدیده ها برخودار شده و ارزش تئوریک پیدا می کنند با اندک مطالعه در تاریخچه کاربرد این دو واژه به این نتیجه می رسیم که واژه فقط واژه cyber ضمن کاربرد فراوان در ادبیات علمی دانش فضای مجازی اساساً از چنان پشتوانه ای مفهومی و نظری برخوردار است که نظریات علمی حوزه فضا مجازی به عنوان نظریه های سایبرنتیک در نزد صاحبنظران و دانشمندان شناخته شده است.
سایبرنتیک از واژه یونانی كوبرنان به معنای هنر اداره کردن و هدایت کردن آمده است. سایبرنتیک به معنی داشتن یک هدف و اقدام برای وصول به آن هدف است و افلاطون سیبرنتیک را به عنوان یک مفهوم در قلمرو جامعه برای توصیف دولت استفاده کرده است. در دوره معاصر سیبرنتیك به‌معنی هدایت، راهبری و اداره كردن و درباره مكانیسم‌ها و دینامیسم‌های ارتباطات، اطلاعات و كنترل (نظارت) در هستی موجودات می باشد. در سیبرنتیك برخلاف پاره‌ای علوم، كه جهان را متشكل از ماده و انرژی صرف تلقی می‌كنند، به اصل بسیار مهم و عدول‌ناپذیر دیگر تأكید می‌گردد و آن ارتباطات و تبادل اطلاعات است. در سیبرنتیك، همچنین توجه می‌شود كه "ماده و انرژی" بر اثر انتقال اطلاعات و جریان ارتباطات، دارای معنا، جهت و حركت هستند وگرنه پدیده‌های انتزاعی و غیر قابل‌شناخت خواهند بود
با اندکی تامل در مبانی نظری این واژه در می یابیم اساس تفکر "سایبر" بر ایده " کنترل رفتارموجودات زنده "بنا نهاده شده است یعنی دانش سایبر در پی ایجاد یک محیط برای وادار نمودن انسان به انجام رفتارهایی مطابق با مقتضیات و شرایط آن می باشد. از آنجا که یکی از اهداف مهم هر اقدام تربیتی از جمله تربیت دینی پی ریزی افکار و رفتار های مطابق با ایدئولوژی و برنامه ها و فعالیت های مورد نظر نظام دینی در جامعه در متربیان می باشد ،ایده " ایجاد یک محیط برای وادار نمودن انسان به یک رفتار و کنترل رفتار در انسان مطابق خواست سازنده محیط در فضای مجازی" از یک سو هم می تواند در نقطه مقابل دیدگاه های ایدئولوژیک دینی جامعه قرار داشته باشد و از یک سو می تواند یک فرصت، محیط و ابزار جدید در اختیار رویکرد دینی برای تاثیرگذری برمخاطبان قرار دهد، زیرا فضای مجازی به مدد ماهیت کنترلی خود می تواند بروز یا عدم بروز رفتار دینی یا پایبندی یاعدم تعهد به آموزه های دینی تاثیرگذار باشد. از این منظر می توان منشاء بسیاری از چالش ها و فرصت های احتمالی که در فضای سایبر پیش روی تربیت دینی قرار می گیرد را نشات گرفته ایده اولیه بنای این محیط دانست یعنی بنیان گذاران این محیط، فضایی را فراهم کرده اند که قدرت کنترل رفتار مخاطبان را به گردانندگان فضا های مجازی اعطا می نماید. حال اگر متولیان حوزه تعلیم و تربیت دینی از این فضا وظرفیت آن غفلت ورزند، بی شک مبانی هستی شناسی، ارزش شناسی و جهان شناسی مخاطبان شبکه های اجتماعی در فضای مجازی، کاملا مطابق با خواست و تعالیم بنیان گذاران و گردانندگان این فضا، پی ریزی خواهد شد و باتوجه به سیل شبهات و دیدگاه های مغرضانه و هدفمند در فضای مجازی، فرایند درونی شدن آموخته های فضای واقعی و رسمی تعلیم و تربیت دینی تحت الشعاع این فضا قرار خواهد گرفت.
