آداب و رسوم خاص مردم اردکان در ماه محرم
دهه اول ماه محرم است و این روز و شب ها ، همه حسینیه ها و تکایا به احترام ایام شهادت امام حسین (ع) و شهدای دشت کربلا سیاه پوش است و عزاداران حسینی به یاد مظلومیت اهل بیت عصمت و طهارت (ع) سوگوارند.
عزاداری مردم استان یزد در هر منطقه ای بنا به آداب و رسوم خاصی برگزار می شود، در شهرستان اردکان نیز مردم سالهاست که با شروع ماه محرم الحرام با آئین های خاص به عزاداری و سوگواری می پردازند.
مشعل گردانی در محرم
در قدیم در شب اوّل محرّم به‌منظور دعوت از مردم برای شرکت در عزاداری، اعضای حسینیّه‌ی هر محلّه در حالی که مشعل‌هایی از آتش در دست داشته و اشعار ذیل را می‌خوانند هر هیئت در کوچه‌های منطقه‌ی تحت پوشش خود دور می‌زند و مردم برای شرکت در عزاداری دعوت می‌شوند.
به این مراسم، مشعل‌گردانی یا تکلیف می‌گویند مشعل گردانی از سال ۱۳۴۰ به بعد کم رنگ شد و حتی در دوره‌ای ممنوع شد که در سال ۱۳۵۲ ، این آئین جانی دوباره گرفت و از آن به بعد کم کم بار دیگر این سنت که در ایران بی نظیر است رونق یافت ودر سال‌های اخیر این مراسم بسیار با شکوه برگزارمی‌شود.
در مراسم مشعل گردانی کنونی، عزاداران به‌جای مشعل‌های چوب سوز، از مشعل‌های گازسوزنیز استفاده می‌شود و با طبل، شیپور، دُهل، اسب وشتر همراه است و به‌جای کوچه های بافت قدیم در خیابان‌ها حرکت می‌کنند.
شَدِّه بندی و شَدِّه گردانی
شَدِّه برداری رسم و سنتی بسیار کهن بوده که از قدیم الایام در ماه محرم انجام می شده؛ این رسم برای برآوردن حاجت عزاداران و ابراز همدری با شهدا و اسرای کربلا انجام می گرفته که البته این رسم در معرض فراموشی است و تنها در احمد آباد اردکان همچنان در حال انجام است.
فلسفه مذهبی اجرای مراسم شَدَّه برداری به دو دسته کلی تقسیم می شود؛ عده ای از متولیان اجرای این آیین معتقدند پارچه های آویزان به شَده نمادی از لباس و البسه به یغما رفته یاران امام حسین (ع) در صحرای کربلا، ازسوی سپاهیان یزید است.
عده ای دیگر معتقدند که پارچه های آویزان نمادی از رخت دامادی علی اکبر فرزند امام حسین (ع) است که در رخت دامادی ایشان را به شهادت رساندند.
باتوجه به اینکه مراسم شَدَّه برداری احمدآباد زمینهای کشاورزی وقفی دارد مستاجر این زمین موظف است همه تدارکات بستن شَدِّه امام حسین (ع) را در روز ششم محرم مهیا کند تا زنان محل بتوانند در آن خانه آیین بستن شَدِّه را به پایان برسانند و روز هفتم محرم با پختن آش امام حسین یا شربت از عزاداران امام حسینه در خانه اش پذیرایی کنند.
این آیین جزو یکی از آیینهای مذهبی بوده که ریشه ایرانی داشته و پس از اسلام رنگ و لعاب اسلامی، به خود گرفته است.
این آیین 25 شهریور 1394 با شماره 1107 در فهرست آثار ناملموس کشور به ثبت رسیده است.
تعزیه خوانی
یکی از مراسم بسیار پررونق در اردکان، تعزیه خوانی است. هر شب یک تعزیه در حسینیّه‌ی بازارنو و یک تعزیه در حسینیّه‌ی کوشکنو برگزار می‌شود. عصر بعضی از روز‌ها نیز تعزیه‌ای در حسینیّه‌ی چرخاب برگزار می‌شد تعزیه‌هایی در وصف حر، مسلم، علی اکبر (ع) و حضرت عباس (ع) که از شب ششم تا شب دهم اجرا می‌شد.
آئین پرسه زنی
به روز تاسوعا در اردکان روز پَرسَه گفته می‌شود و به‌طور کلّی عاشورا و تاسوعا در قدیم به قتل و َپرسه مشهور بوده است. صبح روز تاسوعا از هر محلّه‌ای افرادی پرچم و سنج و طبل برداشته و با خواندن اشعاری به درب منازل محدوده‌ی محلّه‌ی خود می‌روند تا نذورات را از اهالی محل جمع‌آوری کنند.
معمولاً مردم نیز با دادن نذورات، هزینه‌ی عزاداری را تأمین می‌کنند و اگر از خانواده‌های محلّه‌ی مورد نظر کسی فوت کرده باشد، به منزل وی می‌روند و شور می‌گیرند که در اصطلاح محلّی به آن جوش زدن می‌گویند این مراسم در حال حاضر با تغییراتی برگزار می‌شود.
شعر پرسه:
ما محبّان حسین امروز دوران می‌زنیم
تیغ بر فرق یزید نامسلمان می‌زنیم
ای واویلا صد واویــلا‌ای واویـــــلا در کــــــربلا
مـن واقعـــــات کـــــــربلا یک یک برت سازم عیان
بردند به غارت هرچه بود آتــش زدنــد بر خیمــه‌ها
اکبــر فتـــــاده در بــــرش اصغــــر نمی‌دانــم کجــا
در خیمــه، زیـن‌العابـدین دارد عـــــزا دارد عــــــزا
حیـدر علی، صفــدر علی نـور دو چشــم مصطفـی
نوحه پرسه‌زنی:
کربلا دریای خون شـد یا رسـول اللّٰه ببین
جور و ظلـم از حد فـزون شد یا رسـول اللّٰه ببین
دسـت عبّـاس علـی را کردنـد از تـن جـدا
مشک آبـش سـرنگــون شــد یا رســول اللّٰه ببین
توسن آن شه که می‌گفتنـد او را ذوالجناح
زین به پشتش واژگــون شــد یا رســول اللّٰه ببین
گوش‌وار از گوش اولاد علی کـردند برون
بر دو گوشش خون چکان شد یا رسول اللّٰه ببین
عزاداری بنی‌اسد اردکان در سیزدهمین روز محرم
سومین روز بعد از واقعه خونین ظهر عاشورای سال ۶۱ هجری قمری در کربلا، قومی مشهور به بنی اسد از فرزندان اسد بن خزیمه بن مدرکه، توفیق و افتخار دفن پیکر مطهر حضرت سید الشهداء (ع) و هفتاد دو تن از یاران با وفایش را پس از آن واقعه تاریخی داشتند.
بنا بر روایات، زنان قوم بنی اسد هنگامی که بر میدان جنگ گذر کرده و اجساد مطهر شهدا را می‌بینند، تحت تاثیر قرار گرفته و به سرزمین خود رفته، مردان را جهت دفن اجساد خبر می‌کنند.
ابتدا زنان بیل و کلنگ به دست گرفته به طرف کربلا می‌روند و پس ازمدتی وجدان مردان بنی اسد نیز بیدار شده و به دنبال زنان خود راه می‌افتند و اجساد امام (ع) و یارانش را دفن می‌کنند.
برخی منابع اظهار می‌کنند که در هنگام دفن اجساد، امام سجاد (ع) به صورت ناشناس در جمع قوم بنی اسد حاضر و یکی یکی بدن‌ها را به آن‌ها معرفی و سپس قوم بنی‌اسد آن بدن‌ها را دفن می‌کنند.
فداکاری افراد این قبیله سبب شهرت آنان شد و از آن پس شیعیان به احترام و محبت به قبیله بنی‌اسد، در روز سوم بعد از واقعه عاشورا به عزاداری می‌پردازند.
این مراسم در ایران نیز به مناسبت سومین روز از شهادت امام حسین (ع) زنده نگه داشته می‌شود که البته در شهرهای مختلف به گونه‌هایی متفاوت و با مراسم‌هایی خاص برگزار می‌شود.
نادر پیری اردکانی از محققین و پژوهشگران حوزه تاریخ استان یزد در مورد مراسم دسته بنی‌اسد در شهرستان اردکان می‌گوید: عزاداران معمولاً نذر می‌کردند که با حمل پرچم، پوشیدن لباس عربی و با در دست داشتن نقل و شیرینی وارد هیئت بنی اسد می‌شدند و ضمن عزاداری، نقل و شیرینی را توزیع می‌کردند و گروهی هم به صورت نمادین با در دست داشتن بیل و کلنگ، مشک آب و تابوتی از حصیر که نماد تشییع جنازه امام حسین (ع) و شهدای دشت کربلاست و ... حمل می‌کردند و آن واقعه تلخ و حزن‌انگیز را یادآور می‌شوند.
پیری اردکانی افزود: از ویژگی‌های این هیات اختصاص نداشتن به یک محله خاص است به نحوی که تمام مردم شهر در این هیات برای عزاداری و برآورده شدن حاجت یا ادای نذر شرکت می‌کنند.
این پژوهشگر اردکانی افزود: بعد از زنده‌سازی حادثه ۱۳ محرم ازسوی دسته‌های بنی اسد در اردکان، هیئت‌های زنجیرزنی نیز مراسم خاص زنجیرزنی این روز را برگزار می‌کنند و در پایان مراسم نیز دو هیات بزرگ بازانو و کوشکنو اردکان، مراسم نخل‌برداری را برگزار می‌کنند که حسن‌ختام شور عاشورایی در شهر اردکان است.
نادر پیری اردکانی اظهار داشت: پس از مراسم زنجیرزنی و نخل‌برداری دو هیئت بزرگ اردکان، در مراسمی پارچه‌ها و آذین‌بندی‌های ویژه محرم هیئت‌ها و حسینیه‌ها باز می‌شوند ولی مراسم روضه‌خوانی به صورت مداوم تا اربعین امام حسین (ع) و یاران باوفایش در هر مسجد و محله‌ای ادامه می‌یابد.
عزاداری هایی که برای ترویج قیام عاشورا بعد از پیروزی انقلاب اسلامی رونق ویژه ای گرفته است و باید برای وحدت میان امت مسلمان معرفی اسلام حقیقی به جهانیان و کسب معنویت و تعلیم معارف دینی، حفظ و سینه به سینه منتقل شود.
نگارنده: سیده سکینه میرطاهری
