یک محقق و پژوهشگر حوزه فرهنگ و معارف دینی در گفتگو با رضوی:
در دیدگاه امام موسی کاظم(ع)، عقل حجت درونی خداست
اکرم نامور، محقق و پزوهشگر در حوزه معارف دینی و برگزیده برنامه موضوعی جشنواره بین المللی امام رضا(ع) در گفتگو با خبرگزاری رضوی با بیان اینکه عقل و عقلانیت، یکی از مهمترین مفاهیم مورد توجه بشر است، گفت: در طول تاریخ، پیروان ادیان مختلف به عقل و عقلانیت توجه ویژه ای داشته و دارند.
وی با اعلام اینکه اسلام برای عقل ارزش فراوانی قائل است و حجّیت آن را میپذیرد، اظهار داشت: دین مقدس اسلام به ایمانی که متکی به عقل نیست، در هیچ وقت و شرایطی بها نداده است و برای ایمان و اعمالِ نیکِ کم عقلان هم ارزش چندانی قائل نیست.
این محقق و پژوهشگر با عنوان اینکه اسلام، شرط مکلّف شدن به هر نوع تکلیف و پذیرش هر مسئولیتی، چه دینی و چه اجتماعی را، بهره‌مندی فرد از نیروی تعقّل می داند، اظهار داشت:انسانيت انسان به بهره‌مندي از عقل است. انسان فاقد قوه تعقل، هرچند داراي پيكر زيباي انساني باشد، باز موجودي ناقص و ناتمام است.
وی با بیان اینکه در قرآن و روايات اسلامي، از عقل و تعقل، ستايش به عمل آمده است و به شايستگي از آن ياد شده است، افزود: در برابر عقل که مورد تمجید و ستایش قرار گرفته است، جهل و تقليد كوركورانه، نكوهش شده است.
اکرم نامور با اعلام اینکه به تعبیر حضرت امام موسی کاظم (علیه السلام) همان‌گونه كه انبياء و معصومان عليهم السلام ،حجت‌هاي ظاهري‌اند، عقل نيز يكي از حجت‌هاي الهي در باطن انسان است، گفت: در دیدگاه امام موسی کاظم(ع)، عقل حجت درونی خداست که از مراتب مختلفی برخوردار بوده و در هر مرتبه به سطحی از ادراکات و معارف دست می یابد.
وی با تاکید بر اینکه کمال عقل و شکوفایی آن از طریق به کارگیری مراتب اولیه عقل، انجام طاعات و دوری از معاصی و پیروی کامل از اهل بیت (ع) میسر است، تصریح کرد: در مرتبه عقل استدلالی و برهانی، انسان می تواند با بهره از اصول اولیه و صورت های استدلالی به نتایجی معتبر در معارف دینی و از جمله مقوله توحید دست یابد و اعتبار این امورِ عقلی و برهانی، اعتباری ذاتی است.
این برگزیده همایش بین المللی گفتگو و مناظرات رضوی با بیان اینکه هيچ زيبايي، زيبنده‌تر از عقل نيست، افزود: اين زيور طلايي براي همه انسانها يكسان و به يك اندازه، داده نشده است؛ بلكه، هر كسي به فراخور لياقت و موفقيت خود، در هر اوضاعي، از اين مصباح هدايت بهره‌اي دارد؛ بنابراين، هيچ‌گاه پيامبران و امامان معصوم، با ديگر انسانها، به يك نحو سخن نگفته‌اند؛ بلكه، پاسخ پرسش‌هاي آنان را بر اساس فهم و عقل شان داده‌اند.
وی اظهار داشت: عقل از منظر روایات اسلامی، در مقابل شهوت و هوای نفس قرار می گیرد و احکام و لوازم عقل و شهوت، احکامی متعارض هستند و آدمی از هر دو نیرو بهره مند است و با اراده آزاد خویش یکی را بر دیگری ترجیح میدهد.
اکرم نامور با اعلام اینکه بر اساس تفسیر دیوید هیوم، عقل نه در عرض شهوت و میل، بلکه در طول و خدمتگزار شهوت است، گفت:این رای و تفسیر هیوم در بسیاری از مکاتب فلسفی و اخلاقی و جامعه شناختی غرب مؤثر بوده است و عقلی که امروزه تجددگرایان (مدرنیستها) مطرح میکنند و ماکس وبر در جامعهشناسی، آن را عقل ابزاری نامیده است، ریشه در همین رای هیوم دارد.
وی يكى از مبانى تربيت را تفكر و انديشه ورزى انسان عنوان کرد و گفت: در دیدگاه حضرت امام موسی کاظم(ع)،تفكر، نشانه عقل در انسان است.
نامور با تصریح اینکه انسان ذاتاً، موجودى متفكّر است و اگر در آيات و روايات، انسان به تفكر دعوت شده است، منظور دعوت به اصلِ تفكر، نيست كه امرى فطرى مىباشد، بلكه منظور تفكرى معين از نظر جهت و عرصه تفكر است، گفت: اين گونه آيات و روايات، مبيّن اين مطلب هستند كه بايد تفكّر انسان را در جهت و عرصه هاى هدايت كننده به حق و خير براى دستيابى به عمل صالح راهنمايى كرد.
وی با اشاره به معارف و سیره حضرت امام موسی کاظم(ع)، با اعلام اینکه آن حضرت، آرزوى طولانى، زياده گويى و پيروى از شهوات نفسانى را سه عامل منهدم كننده گوهر عقل عنوان کرده اند، اظهار داشت: علت مانعيّت آرزوى طولانى براى تفكر اين است كه در اثر آرزوهاى طولانى، انسان بيشتر به لذت هاى دنيوى روى مى آورد و روى آوردن و توجه فراوان به دنيا، مانع تفكر و حصول علم و معرفت است.
این مدرس مراکز علمی با بیان اینکه حضرت امام موسی کاظم(ع)، نشانه تفكر را سكوت ذكر كرده اند، افزود:روشن است كه زياده گويى، منافى سكوت است و با پُرحرفى، ديگر جايى براى تفكر باقى نخواهد ماند.
وی با اظهار اینکه امام کاظم(عليه السلام) يكى ديگر از موانع تفكر را تبعيت كوركورانه از اكثريت اعلام کرده اند، تصریح کرد: تبعيت كوركورانه از اكثريت بخصوص در صورتى كه اكثريت بر باطل و پيرو ظن و گمان باشند از موانع تفکر است. انسان براى آزادى تفكر از غل و زنجير تبعيت كوركورانه، بايد در پى يافتن طريق حق و هدايت باشد و پس از پى بردن به حقّانيت يك فكر و عقيده، نبايد در عمل به مقتضاى آن وحشت كند، خواه آن عقيده داراى پيروان فراوان باشد يا نباشد.
نامور افزود:يكى ديگر از موانع تفكر، پيروى كوركورانه از آبا و اجداد است كه امام موسى كاظم(عليه السلام) در بخشی از روايت هشام، با تمسّك به آيه اى از قرآن به آن اشاره كرده اند.
وی با بیان اینکه امام موسى كاظم(عليه السلام) به بيش از ده آيه قرآن، كه اكثراً درباره نشانه هاى تكوينى خداوند است و در پايان آنها و «لقوم يعقلون» و «لعلكم تعقلون» آمده است، استناد كرده اند، اظهار داشت: استناد فراوان امام(عليه السلام) به آيات تكوينى خداوند، از سويى بيانگر نقش و اهميت تفكر در آيات الهى در تحصيل معرفت و شناخت خداوند و از سوى ديگر، مبيّن ديدگاه حضرت درباره نقش اساسى عقل در تحصيل معرفت الهى و دستيابى انسان به توحيد ربوبى است.
برگزیده جشنواره بین المللی امام رضا(ع) با بیان اینکه رابطه میان عقل و اخلاق، از مباحث مهم عقل شناسی و نیز علم اخلاق است،گفت: از دیدگاه امام کاظم(ع)، عقل آدمی قادر است خوب و بد اعمال را تشخیص دهد و آدمی را به انجام برخی امور و ترک برخی دیگر بخواند.
وی با اظهار اینکه با سیر در روایات اهل بیت علیهم السلام، اهمیت عقل نظری و عقل عملی برای ما مشخص و روشن می شود، افزود: عقل نظری ما را در مسایل اعتقادی یاری می‌رساند و عقل عملی در کشف حسن و قبح افعال و رسیدن به بایدها و نبایدهایی که شرع نیز بر آنها صحّه می‌گذارد. عقلانیتی که حضرت امام کاظم(ع) مطرح می کنند، غیر از عقل محاسبه گر و جزیی است که راسیونالیسم غربی مطرح می کند و عموم انسانها در تمام زندگی مادی خود از آن بهره می برند. ویژگی های چنین عقلی در حدیث هشام به نقل از امام کاظم(ع) به خوبی بیان شده است.
وی با اعلام اینکه اسلام برای عقل ارزش فراوانی قائل است و حجّیت آن را میپذیرد، اظهار داشت: دین مقدس اسلام به ایمانی که متکی به عقل نیست، در هیچ وقت و شرایطی بها نداده است و برای ایمان و اعمالِ نیکِ کم عقلان هم ارزش چندانی قائل نیست.
این محقق و پژوهشگر با عنوان اینکه اسلام، شرط مکلّف شدن به هر نوع تکلیف و پذیرش هر مسئولیتی، چه دینی و چه اجتماعی را، بهره‌مندی فرد از نیروی تعقّل می داند، اظهار داشت:انسانيت انسان به بهره‌مندي از عقل است. انسان فاقد قوه تعقل، هرچند داراي پيكر زيباي انساني باشد، باز موجودي ناقص و ناتمام است.
وی با بیان اینکه در قرآن و روايات اسلامي، از عقل و تعقل، ستايش به عمل آمده است و به شايستگي از آن ياد شده است، افزود: در برابر عقل که مورد تمجید و ستایش قرار گرفته است، جهل و تقليد كوركورانه، نكوهش شده است.
اکرم نامور با اعلام اینکه به تعبیر حضرت امام موسی کاظم (علیه السلام) همان‌گونه كه انبياء و معصومان عليهم السلام ،حجت‌هاي ظاهري‌اند، عقل نيز يكي از حجت‌هاي الهي در باطن انسان است، گفت: در دیدگاه امام موسی کاظم(ع)، عقل حجت درونی خداست که از مراتب مختلفی برخوردار بوده و در هر مرتبه به سطحی از ادراکات و معارف دست می یابد.
وی با تاکید بر اینکه کمال عقل و شکوفایی آن از طریق به کارگیری مراتب اولیه عقل، انجام طاعات و دوری از معاصی و پیروی کامل از اهل بیت (ع) میسر است، تصریح کرد: در مرتبه عقل استدلالی و برهانی، انسان می تواند با بهره از اصول اولیه و صورت های استدلالی به نتایجی معتبر در معارف دینی و از جمله مقوله توحید دست یابد و اعتبار این امورِ عقلی و برهانی، اعتباری ذاتی است.
این برگزیده همایش بین المللی گفتگو و مناظرات رضوی با بیان اینکه هيچ زيبايي، زيبنده‌تر از عقل نيست، افزود: اين زيور طلايي براي همه انسانها يكسان و به يك اندازه، داده نشده است؛ بلكه، هر كسي به فراخور لياقت و موفقيت خود، در هر اوضاعي، از اين مصباح هدايت بهره‌اي دارد؛ بنابراين، هيچ‌گاه پيامبران و امامان معصوم، با ديگر انسانها، به يك نحو سخن نگفته‌اند؛ بلكه، پاسخ پرسش‌هاي آنان را بر اساس فهم و عقل شان داده‌اند.
وی اظهار داشت: عقل از منظر روایات اسلامی، در مقابل شهوت و هوای نفس قرار می گیرد و احکام و لوازم عقل و شهوت، احکامی متعارض هستند و آدمی از هر دو نیرو بهره مند است و با اراده آزاد خویش یکی را بر دیگری ترجیح میدهد.
اکرم نامور با اعلام اینکه بر اساس تفسیر دیوید هیوم، عقل نه در عرض شهوت و میل، بلکه در طول و خدمتگزار شهوت است، گفت:این رای و تفسیر هیوم در بسیاری از مکاتب فلسفی و اخلاقی و جامعه شناختی غرب مؤثر بوده است و عقلی که امروزه تجددگرایان (مدرنیستها) مطرح میکنند و ماکس وبر در جامعهشناسی، آن را عقل ابزاری نامیده است، ریشه در همین رای هیوم دارد.
وی يكى از مبانى تربيت را تفكر و انديشه ورزى انسان عنوان کرد و گفت: در دیدگاه حضرت امام موسی کاظم(ع)،تفكر، نشانه عقل در انسان است.
نامور با تصریح اینکه انسان ذاتاً، موجودى متفكّر است و اگر در آيات و روايات، انسان به تفكر دعوت شده است، منظور دعوت به اصلِ تفكر، نيست كه امرى فطرى مىباشد، بلكه منظور تفكرى معين از نظر جهت و عرصه تفكر است، گفت: اين گونه آيات و روايات، مبيّن اين مطلب هستند كه بايد تفكّر انسان را در جهت و عرصه هاى هدايت كننده به حق و خير براى دستيابى به عمل صالح راهنمايى كرد.
وی با اشاره به معارف و سیره حضرت امام موسی کاظم(ع)، با اعلام اینکه آن حضرت، آرزوى طولانى، زياده گويى و پيروى از شهوات نفسانى را سه عامل منهدم كننده گوهر عقل عنوان کرده اند، اظهار داشت: علت مانعيّت آرزوى طولانى براى تفكر اين است كه در اثر آرزوهاى طولانى، انسان بيشتر به لذت هاى دنيوى روى مى آورد و روى آوردن و توجه فراوان به دنيا، مانع تفكر و حصول علم و معرفت است.
این مدرس مراکز علمی با بیان اینکه حضرت امام موسی کاظم(ع)، نشانه تفكر را سكوت ذكر كرده اند، افزود:روشن است كه زياده گويى، منافى سكوت است و با پُرحرفى، ديگر جايى براى تفكر باقى نخواهد ماند.
وی با اظهار اینکه امام کاظم(عليه السلام) يكى ديگر از موانع تفكر را تبعيت كوركورانه از اكثريت اعلام کرده اند، تصریح کرد: تبعيت كوركورانه از اكثريت بخصوص در صورتى كه اكثريت بر باطل و پيرو ظن و گمان باشند از موانع تفکر است. انسان براى آزادى تفكر از غل و زنجير تبعيت كوركورانه، بايد در پى يافتن طريق حق و هدايت باشد و پس از پى بردن به حقّانيت يك فكر و عقيده، نبايد در عمل به مقتضاى آن وحشت كند، خواه آن عقيده داراى پيروان فراوان باشد يا نباشد.
نامور افزود:يكى ديگر از موانع تفكر، پيروى كوركورانه از آبا و اجداد است كه امام موسى كاظم(عليه السلام) در بخشی از روايت هشام، با تمسّك به آيه اى از قرآن به آن اشاره كرده اند.
وی با بیان اینکه امام موسى كاظم(عليه السلام) به بيش از ده آيه قرآن، كه اكثراً درباره نشانه هاى تكوينى خداوند است و در پايان آنها و «لقوم يعقلون» و «لعلكم تعقلون» آمده است، استناد كرده اند، اظهار داشت: استناد فراوان امام(عليه السلام) به آيات تكوينى خداوند، از سويى بيانگر نقش و اهميت تفكر در آيات الهى در تحصيل معرفت و شناخت خداوند و از سوى ديگر، مبيّن ديدگاه حضرت درباره نقش اساسى عقل در تحصيل معرفت الهى و دستيابى انسان به توحيد ربوبى است.
برگزیده جشنواره بین المللی امام رضا(ع) با بیان اینکه رابطه میان عقل و اخلاق، از مباحث مهم عقل شناسی و نیز علم اخلاق است،گفت: از دیدگاه امام کاظم(ع)، عقل آدمی قادر است خوب و بد اعمال را تشخیص دهد و آدمی را به انجام برخی امور و ترک برخی دیگر بخواند.
وی با اظهار اینکه با سیر در روایات اهل بیت علیهم السلام، اهمیت عقل نظری و عقل عملی برای ما مشخص و روشن می شود، افزود: عقل نظری ما را در مسایل اعتقادی یاری می‌رساند و عقل عملی در کشف حسن و قبح افعال و رسیدن به بایدها و نبایدهایی که شرع نیز بر آنها صحّه می‌گذارد. عقلانیتی که حضرت امام کاظم(ع) مطرح می کنند، غیر از عقل محاسبه گر و جزیی است که راسیونالیسم غربی مطرح می کند و عموم انسانها در تمام زندگی مادی خود از آن بهره می برند. ویژگی های چنین عقلی در حدیث هشام به نقل از امام کاظم(ع) به خوبی بیان شده است.
