آمیختگی روابط اجتماعی و سیره رضوی

فرهنگ و جامعه/ سنت های الهی گونه های محتلفی دارند بخشی مربوط به تدبیر جهان آفرینش است، بخشی دیگر از قوانین سنت های سلوکی هستند که بیانگر قواعد سلوک و پیودن مسیر قرب به پروردگار می شوند. بخش سوم سنت ها و قوانین الهی، «سنت های اجتماعی» را در بر می گیرد. سنت های اجتماعی از یک سو با شریعت و وحی در ارتباط هستند و با تلاش آدمیان نیز ارتباط مستقیم دارند.
یکی از ابعاد جالب سنت های اجتماعی این است که تصادفی نیستند، سنن اجتماعی در عین حال که کلیت وشمول دارند  بر اساس اختیار انسان عمل می کنند و در این نوع سنت ها هیچ گونه تعارضی میان حاکمیت سنت و اختیار بشر وجود ندارد.
بسیاری از فرمایشات امام رضا(ع) نیز به صورت سنت بیان شده است، این سنت ها سلسله قوانین کلی هستند که به مثابه اخلاق اجتماعی اند. بایسته های روابط اجتماعی در سخنان امام رضا(ع) دو گونه آمده است: بخشی از قوانین با صراحت ارائه شده تا همگان به راحتی به آنان دست یابند. در بخش دوم گرچه قانون اخلاقی به صورت واضح و صحیح بیان نشده اما با تامل می توان قانونی از آن کشف کرد. 
نمونه هایی از سخنان زیبای حضرت رضا(ع) که به صورت سنت بیان شده به قرار زیر است:
نمونه اول: امام رضا(ع) به قانون انسانی اشاره کردند و می فرمایند:« هر کس به فعلی راضی باشد چنان است که آن فعل را انجام داده است»
نمونه دوم: امام رضا(ع) از شهرت در عبادت نهی و این گونه فرمودند:« هر کس در عبادت خود را مشهور سازد در دینش متهم خواهد شد، زیرا خداوند شهرت در عبادت را ناخودش دارد.

شکل گیری نظام اجتماعی، محصول رفتار انسان ها است
شکل گیری نظام اجتماعی، محصول رفتار انسان ها است، مهمترین عنصری که در ساختن جامعه نقش ایفا می کند  احتیار و اراده بشری است. تک تک افراد جامعه بر سرنوشت خود تسلط دارند، نسل های گذشته وضعیت فعلی جوامع را پدید آورده اند و نسل امروزی سازنده سعادت یا شقاوت نسل های فردا هستند چنانکه سرزمین مکه به حرمت حضرت ابراهیم(ع) و دعای ایشان تا ابد مکانی امن شد.
آثار خوب یا بد رفتار انسان ها بر سایر هم نوعان و نیز طبیعت هویدا می شود. کارهای بد جامعه را به سمت انحراف می برد چنانکه افعال خوب اجتماع را به سوی رستگاری و خوشبختی سوق می دهد.
درباره ارتباط قانون های اجتماعی با اختیار و آزادی بشر  چند دیدگاه وجود دارد، دیدگاه نخست قائل به جبری و ضروری بودن این قوانین است. بر این اساس جامعه قوانینی دارد که به خودی خود جریان داشته و اراده بشر در آن تاثیری ندارد.
دیدگاه دوم، شدت جبر قوانین اجتماعی را کمتر دانسته  و معتقد است اصول و خطوط اصلی جامعه ضروری و جبری است ولی درون خط مشی های ضروری جامعه، فضای کم حجم و کوچکی پدید می آید که انسان می تواند در این محدوده اختیار خود را نشان دهد.
دیدگاه سوم اندیشمندانی هستند که  از نگاه آنان جامعه قانون مند است اما قوانین اجتماعی بدون علت نبوده و تصادفی محقق نمی شود  به تعبیر دیگر اصل علیت بر جامعه حاکم است و این انسان است که می تواند بر اساس خواست جامعه عمل کند و از این طربق قانونی رقم بخورد یا برخلاف مسر جامعه و تاریخ حرکت کند  تا قانونی دیگر شکل بگیرد.
سیره رضوی و روایت های آن بزرگوار حاکی از نقش آفرینی تلاش انسان و قدرت و اراده او در ایجاد مسائل اجتماعی است که در زیر سه قسمت از قوانین آن حضرت را می خوانیم:
قانون نخست: دروغگویی حاکمان باعث خشکسالی بلاد می شود.
قانون دوم: ظلم حاکمان باعث ضعف و خواری حاکمیت می شود.
قانون سوم: پرداخت نکردن زکات تلف شدن دام و طیور را در پی دارد.