به گزارش سرویس جهان اسلام خبرگزاری رضوی، رویداد شهادت امام رضا علیه السلام در روز پایانی ماه صفر، دهه آخر این ماه را که با اربعین حسینی آغاز و با رحلت نبی اعظم اسلام و شهادت امام حسن مجتبی(ع) ادامه می یابد را مناسبتی آکنده از جلوه های فرهنگ رضوی کرده است.
زیرساخت های دینی و تاریخی جنبش علمی فرهنگی
وجود قبر و حرم مطهر امام هشتم اهل بیت(ع) در ایران اسلامی این مناسبت را در جایگاه ویژه ای می نشاند.
در یک سنت فرهنگی اجتماعی پرقدمت در خراسان و ایران، دهه آخر ماه صفر، زائران فراوانی بصورت پیاده یا قالب های دیگر به مشهذالرضا سفر می کنند تا در روز شهادت امام رضا علیه السلام در این شهر باشند و پرونده دو ماه عزاداری و احیای شعائر دینی را در محضر امام رئوف پایان دهند و از برکات عنایت حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام بهره مند شوند.
در طول سالیان اخیر مناسبت دهه آخر ماه صفر و شهادت امام رضا علیه السلام با پیوستن خیل زوار از کشورهای اسلامی جلوه و ابعاد تازه ای یافته است.
بعد از پایان موسم اربعین حسینی و پیاده روی عظیم آن که به یکی از بزرگترین رویدادهای بین المللی در جهانِ ادیان تبدیل شده است، خیزش تازه ای برای تکرار این الگو خصوصا در مشهدالرضا و حرم رضوی بوجود آمد.
ثبات و توسعه پایدار علمی، فرهنگی و اجتماعی آستان قدس رضوی با مرکزیت حرم مطهر امام رضا(ع) در طول حدود چهار دهه و ارتقای پیوسته مدیریتی آن با ایده های متنوع و افق های بلند در کنار امنیت و زیرساخت های خوب و مناسب شهر مشهد، حرم رضوی را به یکی از پرشتاب ترین و مهیاترین کانون ها در میان عتبات مقدسه جهان اسلام برای جهش علمی و اجتماعی تبدیل کرده است.
رشد نقش آفرینی مراکز دینی و آیینی جهان اسلام
تحولات جهانی و منطقه ای یک دهه اخیر نشان می دهد مراکز بزرگ ادیان در جهان نقش مهمی در جهت دهی به تغییرات فرهنگی و اجتماعی و حتی سیاسی ایفا کرده اند.
در چند اتفاق و رویداد برجسته بین المللی این نقش آفرینی ها قابل بازخوانی است. جنبش های مردمی موسم به بهار عربی و بیداری اسلامی در غرب آسیا و شمال آفریقا از سال 2011 تا به امروز جایگاه ویژه ای به مراکز دینی و فقهی و آیینی جهان اسلام بخشیده است. این مراکز با توجه به سیاست های حکومت ها رویکردهای مختلفی را در این رابطه اتخاذ می کنند.
در مصر الأزهر و مؤسسات وابسته به آن تلاش زیادی برای مقابله با افراط گرایی سلفی و وهابی و داعشی داشته اند و مجاز شمردن جشن های میلاد حضرت رسول(ص) و یا توسل به انبیاء و اولیاء از نمونه های برجسته آن بوده است و در این زمینه اثار علمی و فرهنگی زیادی را منتشر ساخته اند.
همچنین مراقد و مزارهای مهم این کشور که مشهورترین آن مسجد رأس الحسین(ع) است هرساله در موسم زیارتی مخصوص آن با واکنش های اجتماعی متفاوتی همراه است و به نمادی از علاقه ملت مصر به خاندان اهل بیت(ع) تبدیل گشته است.
با این وجود الأزهر هنوز نتوانسته به جایگاه مطلوب خود در تأثیرگذاری فرهنگی و تمدنی دست یابد اما اقدامات آن جهش بزرگی در طول ده سال اخیر داشته است.
در عربستان سعودی، حرم های مکی و نبوی در شهرهای مکه و مدینه با برنامه های بسیار گسترده و متنوعی تلاش می کنند تا انظار مسلمانان عالم را به خود معطوف دارند. دانشگاه ها، انتشارات، برنامه های مستمر تبلیغی، تلویزیون ماهواره ای و اینترنتی و کنفرانس های فقهی و دینی از جمله اقدامات مسجدالحرام و مسجدالنبی(ص) بوده است که آن ها نیز رشد فراوانی را در یک دهه گذشته شاهد بوده است اما رویکرد عمده آن مقابله با افراط گرایی تهدیدکننده حکومت عربستان و نیز حمایت و ترویج سیاست های آل سعود بوده است.
در امارات متحده عربی که زیرساخت های انسانی و تمدنی اندک اما ثروت و انگیزه های توسعه طلبانه زیادی برای نقش آفرینی در سطح منطقه و جهان دارد این کشور تصمیم گرفت تا ظرفیت های مراکز اسلامی و ادیان در جهان اسلام و حتی مسیحیت را به خدمت سیاست های خود در آورد که برجسته ترین آنها در مدت اخیر گردهمآیی شیخ الأزهر و پاپ فرانسیس از واتیکان در دبی در سال 2019 و امضای سند همزیستی جهان اسلام و مسیحیت بود. علاوه بر این امارات عربی با ایجاد مراکز مطالعاتی و انتشاراتی در کشورهای مختلف و سرمایه گذاری های بر روی محافل علمی و فرهنگی اقدامات زیادی را برای گسترش طیف علاقه مند و مروج سیاست های خود به عمل آورده است.
در کشور عراق عتبات مقدسه کربلاء و نجف و کاظمین و سامراء نیز جنبش علمی و فرهنگی قابل ستایشی را در ده سال گذشته رقم زده اند که هنوز ادامه دارد و شباهت های متعددی با برنامه های حرم رضوی دارد و به گفته مسئولان عتبات عراق از برنامه های آستان قدس رضوی متأثر است.
زمینه ها و رویش های علمی اجتماعی حرم رضوی
حرم رضوی با برخورداری از امکانات ایجاد شده توسط آستان قدس رضوی همچون دو دانشگاه علوم اسلامی رضوی و دانشگاه بین المللی امام رضا(ع) و همچنین بهره مندی از بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی به عنوان یک مرکز مطالعاتی و پژوهشی برجسته در تراز جهان اسلام که صدها عنوان اثر فاخر را به کتابخانه جهان اسلام ارائه کرده است زمینه ها و چشمه های جوشانی را برای نقش آفرینی و ایجاد یک جنبش جهانی علمی فرهنگی و اجتماعی فراهم آورده است.
برگزاری چند کنفرانس بزرگ و مؤثر همچون کنگره جهانی امام رضا(ع) و یا همایش بین المللی امام رضا(ع) و ادیان بر تولیدات علمی و ارتباطات این مرکز بزرگ اسلامی شیعی افزود.
همچنین ارتقاء و بلکه جهش این حرم مطهر در امدادرسانی اجتماعی به اقشار نیازمند در شرایط عادی و بحران در داخل و خارج از ایران به ابعاد فرهنگ سازی آن افزوده است.
اکنون در شرایطی که دل ها و دیده ها در دهه پایانی ماه صفر متوجه مشهذالرضا و حرم رضوی است فرصتی برای بهره گیری از این ظرفیت ها و رهاوردهای ممتاز برای تمرینِ ایجاد و گام نهادن در یک نهضت جهانی علمی، فرهنگی و اجتماعی است.
گزارش از بهمن دهستانی