در امر به معروف و نهی از منکر استفاده از شیوه هایی همچون زدن و خشونت و اجبار بدنی، در هیچ آیه و روایتی نیامده است
وظیفهی مسلمان – در غیر از چارچوبهایی همچون مواجههی سیاسی، تغییر اجتماعی و عرصهی خانواده – پی گیری نفوذ و تلاش مستمر برای مقابله با منکر و نیز تجسّم معروف و احتراز از منکر در سیرهی خودِ آمر و ناهی است؛ ولی استفاده از شیوه هایی همچون زدن و خشونت و اجبار بدنی و نیز تصرف در اموال دیگران و بدنهای آنان، در هیچ آیه و روایتی مورد اشاره قرار نگرفته است.
به گزارش خبرگزاری رضوی؛ حیدر حب الله استاد لبنانی الاصل خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم و نویسنده ده ها مقاله و کتاب علمی و نیز سردبیر فصلنامه تخصصی الاجتهاد و التجدید در کتاب خویش با عنوان «فقه امر به معروف و نهی از منکر» به صورت تفصیلی مرتبه «ید» یا همان برخورد فیزیکی و استفاده از زور در امر به معروف و نهی از منکر را بررسی اجتهادی کرده است. او تمام ادله اعتبار استفاده از زور را مورد تحلیل و نقد قرار داده و در نتیجه بحث خود اینگونه می نویسد:
«آنچه از روایات فوق به دست میآید این است که وظیفهی مسلمان – در غیر از چارچوبهایی همچون مواجههی سیاسی، تغییر اجتماعی و عرصهی خانواده – پی گیری نفوذ و تلاش مستمر برای مقابله با منکر و نیز تجسّم معروف و احتراز از منکر در سیرهی خودِ آمر و ناهی است؛ ولی استفاده از شیوه هایی همچون زدن و خشونت و اجبار بدنی و نیز تصرف در اموال دیگران و بدنهای آنان، در هیچ آیه و روایتی مورد اشاره قرار نگرفته است. همچنین در نصوص دینی، اطلاق و عمومی که به صورت واضح، چنین روش های را شامل شود و در مقابل اصول و ادلهی اولیه که در مورد اذیت مسلمان و ... آمده بایستد وجود ندارد؛ به تمام این اشکالات، ضعف دلالی و سندیِ سایر ادله را نیز اضافه کنید.
همچنین ما در مورد امر به معروف و نهی از منکر دو مفهوم را به تصویر کشیدیم:
1- مفهوم عام: این مفهوم، شامل هر عملی میشود که موجب تغییر اوضاع به سوی وضعیتی بهتر گردد. لذا چنین مفهومی شامل جهاد بر علیه کافرین و ستمکاران و امثال آنها شده همانطور که شامل حدود و تعزیرات و قصاص و دیات و احکام قضایی که همهی آنها ناظر به اصلاح وضع عمومی جامعه هستند میشود. در این مفهوم عام، استفاده از مرتبهی «ید» در امر و نهی، مورد قبول است و معنای آن، جهاد و امثال آن خواهد بود؛ ولی باید توجه داشت این مرتبه، فقط مشمول احکام اختصاصی جهاد و حدود و قصاص و دیات و قضاوت و تعزیر و امثال آن است. پس با توجه این معنای عام، جهاد همان مرتبهی «ید» میباشد.
2- مفهوم خاص: این مفهوم شامل هر امر و نهیای در مواجهه با منکرات میشود که از سیاق جهاد و حدود و ... جدا است؛ در چنین معنایی، مرتبهی «ید» نخواهیم داشت؛ زیرا نصوصی که دلالت صحیحی داشتند – هر چند مبتلا به ضعف سند بودند – بیشتر از دو یا سه متن نبودند و این مقدار، نمیتواند مفید تواتر یا اطمینان به صدور آنها گردد؛ از طرف دیگر، روایتی که هم سند صحیحی و هم دلالت درستی داشته باشد در دست نبود تا به آن استناد شود؛ اگر چنین روایتی هم باشد بیش از یک و یا دو حدیث نخواهد بود و همانطور که میدانیم – و در مباحث حجیت حدیث در اصول فقه، مفصل به آن پرداخته ایم – فقط باید به خبری که اطمینان به صدور آن داریم اخذ کنیم؛ حصول اطمینان – از نظر سند و دلالت – به این امر مهم از چنین نصوصِ کمی، بسیار مشکل است.»
منبع: فقه امر به معروف و نهی از منکر، ص639، نوشته حیدر حب الله، ترجمه علی الهی خراسانی، محمدرضا ملایی، حسنعلی شیروی، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، 1396، 770 صفحه.