به گزارش سرویس جهان اسلام خبرگزاری رضوی، ایده کرسی های آزاداندیشی و نهضت نرم افزاری در شرایطی در داخل ایران مطرح گردید که در صورت ادامه و اهتمام افراد و مجموعه های ذیربط می توانست به یکی از الگوهای موفق آزاداندیشی دینی در سطح جهان اسلام تبدیل شود.
در حال حاضر ادعای بسیاری از کشورهای اسلامی و دانشگاه های آنها پیشگامی در تضارب آراء و گفتگوهای علمی و انتقادی است در حالی که واقعیت چندانی ندارد.
بخش برجسته ای از سیره امام رضا(ع) گفتگو با پیروان سایر فرق و مذاهب بوده است. مقوله ای که الهام پذیری از آن می تواند به نمونه ای برای آزاداندیشی بومی در جهان اسلام تبدیل شود.
گروهی از محققان دانشگاه الزهرا(س)، به نام های فاطمه خادمی کارشناس ارشد مدیریت، عشرت صادقی کارشناس ارشد کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی، امالبنین چابکی استادیار گروه پژوهشی مطالعات اجتماعی و توسعه، یافتههای خود در موضوع تقریب مذاهب در سیره رضوی را برای ارائه رهیافتی جهت تقریب مذاهب در دنیای معاصر، منتشر کرده اند. آنها نتایج تحقیقات خود را در قالب مقالهای با عنوان «راهبردهای تقریب ادیان و مذاهب در سیره رضوی با تاکید بر مناظرات و احتجاجات» تدوین کردند. بنیاد بین المللی امام رضا علیهالسلام این مقاله را در شماره سیزدهم فصلنامه «فرهنگ رضوی» به چاپ رسانده و منتشر کرده است.
شناسایی راهبردهای آموزههای رضوی برای اجرا در دنیای معاصر، ظرفیتی است که پژوهشگران حوزه معارف رضوی به ضرورت آن رسیده و پیوسته استقبال بیشتری از آن میکنند. مقاله حاضر با همین هدف، این سوال را پیگیری میکند که طبق سنت و سیره رضوی در برخورد با سران و پیروان ادیان الهی چه راهبردهایی به کار گرفته شده و از این راهبردها چه راهکارهایی را برای تقریب مذاهب در دنیای امروزی میتوان استنباط کرد. به نظر نویسندگان، در سیره رضوی ادیان آسمانی با وجود جلوههای متفاوت ماهیتی واحد دارند و همین ویژگی، همزیستی آنها را امکانپذیر کرده است. آنان بدین منظور، با رویکرد تحلیلی-توصیفی دادههایی را به روش اسنادی از منابع مختلف گرد آوردند. نتیجه آنکه در نگاه امام رضا (علیهالسلام) به ادیان الهی هم تقریب مذاهب وجود دارد و هم آشکار ساختن همگرایی آنها به چشم میخورد.
نویسندگان مقاله، تقریب مذاهب را به معنای همزیستی مسالمتآمیز ادیان و مذاهب، با تکیه بر اشتراکات آنها در نظر گرفتهاند. این اصل از ابتدای اسلام وجود داشته و در همه ادوار تاریخی تا کنون ضروری بوده است، «و اگر عصر رضوی را دوره اوج و ترویج فرهنگ گفت و گوی ادیان و تقریب مذاهب بدانیم چندان به بیراهه نرفتهایم؛ زیرا در زمان ایشان دست کم دو نوع گفت و گو رایج بوده است: «گفت و گوی دورن مذهبی» که همان بحث تقریب مذاهب اسلامی را شامل میشود و گفت و گوی «برون مذهبی» که معنای امروزی آن گفت و گوی ادیان است.»
نویسندگان در ادامه مقاله، 4 اصطلاح را در منابع لغت و منابع روایی بررسی میکنند که عبارت است از: تقریب، ادیان، مذاهب و مناظره.
محققان در ادامه به عنوان پیشنیه بحث، مقالاتی را در موضوع پژوهش خود ذکر میکنند اما جامعیت بیشتر آنها را نیز نفی میکنند. در بخشی دیگر به توصیف کوتاهی از زندگانی امام پرداختهاند که در آن، جلوههای اخلاقی حضرت آمده است. در قسمت بعد، گزارشی از شرایط سیاسی اجتماعی امام میدهند و در آن وضیعت کلی اصحاب ادیان و مذاهب را ترسیم میکنند. آنها نشان می دهند که فضای ادیان و مذاهب در آن زمان بسیار متکثر و متنوع شده بود. همچنین تذکر میدهند که انگیزه مأمون از برگزاری جلسات مناظره حضرت در سایه همین تکثر ادیان و فرق است.
اما بدنه اصلی مقاله را بخش مفصل راهبردهای امام رضا برای تقریب مذاهب و ادیان شکل میدهد. شش راهبرد اصلی که آنها را از سیره و کلام رضوی استنباط میکنند عبارت است از:
1. پذیرش ولایتعهدی عامل تقریب و وحدت: نویسندگان ولایتعهدی را فرصتی برای حضرت رضا علیهالسلام میبینند که آن حضرت به هوشمندی و در نهایت امر آن را پذیرفت و استفاده کرد؛ «در واقع آن حضرت توانست با بهره گیری از موقیعت سیاسی به وجود آمده و فضای به ظاهر باز سیاسی به بیان و انتشار فرهنگ اسلام دست زند. اثبات علمی امام و شسکت مأمون و خنثی شدن توطئههایش برای تحقیر امام را باید از آثار مثبت سیاست امام دانست.»
2. گفت و گوی ادیان با یکدیگر از طریق مناظرات و احتجاجات: روشن شدن مبانی و محکمات دین اسلام خودش عاملی برای تقریب مذاهب شده بود. از این رو «امام رضا علیهالسلام هرگز سکوت در برابر اعتقادات و نظرات دیگر ادیان و مذاهب را روا نمی دانست، بلکه تعامل درست و احتجاجات بر مبنای نظرات آن ها را سرلوحه رفتار خویش برای تقریب مذاهب قرار میداد.»
3. تأکید بر مشترکات ادیان: نویسندگان مشترکات را نقطه شروع حرکت به سوی تقریب مذاهب در مناظرات حضرت و همچنین هدف این حرکت میدانند. به نظر ایشان «باید از مشترکات برای رسیدن به اختلاف ها و رفع آنها استفاده کرد.. وسعت دانش امام رضا علیهالسلام به ایشان این توانایی را میبخشید که در مواجهه با اهل کتاب از طریق استدلال عقلی و بر اساس مشترکات اعتقادی و دینی به رفع اشکالات و اثبات حقانیت اسلام بپردازد».
4. بازنمایی مبانی اعتقاد اسلامی در ادیان الهی: یکی از نمونههایی که برای این راهبرد آورده شده، بااهمیتنشاندادن فریضه نماز است. مثلا حضرت در میانه مناظرات به هنگام وقت اذان، ترک مناظره کرده و اقامه نماز مینمودند.
5. استناد به قرآن و سنت اهل بیت
6. التزام به اخلاق انسانی(احترام و مهرورزی)
قوت علمی و منطقی شواهدی که نویسندگان برای راهبردهای مذکور در این مقاله آوردهاند را میتوان از نقاط قوت آن دانست.
اما مهمترین اشکال بر مقاله نداشتن مسأله دقیق در تحقیق است. بیان یک سری راهبردهای کلی و تطبیق آیات و ورایات بر آن در این مقاله، غالبا نکته و فایده جدیدی به دست خواننده نمیدهد. نویسندگان مسأله خود را کشف راهبردهای تقریب مذاهب در سیره رضوی و کاربرد آن در دنیای معاصر بر شمردهاند، اما نه نکته خاص و جزئی برای راهبردهای مذکور ذکر کردهاند و نه ویژگیهای دنیای معاصر را به منظور تطبیق راهبردها بیان کردهاند.
نقطه ضعف دیگری که در ظاهر صفحات نیز بسیار به چشم میآید تفصیل مطالب و نداشتن تقسیمات و تیترهای مختلف برای انبوه مباحث مختلفی است که در ذیل هر راهبرد آمده است.