معرفی یکی از واقفان دوره قاجار مدفون در حرم مطهر رضوی؛
بازار کفشدوزان متصل به صحن انقلاب؛ وقف تعزیه شهادت امام رضا(ع)
به گزارش خبرگزاری رضوی ـ آزیتا ذکاء؛ میرزا فضل‌الله خان نوری ملقب وزیر نظام در آغازین روزهای دوره کوتاه تولیت خود بر آستان قدس رضوی با انتخاب یک منشی ماهر به نام میرزا خانلرخان که بر اوضاع و روابط داخلی گروه‌ها و دسته‌های مختلف افراد فعال در مجموعه آستان قدس و همچنین روابط گوناگون مردم شهر آگاه بود به بررسی اوضاع پرداخت و سپس به طور همزمان تعمیرات و اصلاحات در حرم رضوی و شهر مشهد را شروع کرد. هرچند که عزل وی از این سمت باعث شد بسیاری از اقداماتش ناتمام رها شود اما همان معدود کارهای به پایان رسیده باقیات صالحاتی برای او شد.
دریافت لقب «وزیر نظام» از برادر
میرزا فضل‌الله فرزند سوم میرزا اسداللّه‌خان نوری، لشکرنویس‌باشی و برادر بزرگ میرزا آقاخان نوری، صدراعظم ناصرالدین‌شاه است که در سال 1209 قمری به دنیا آمد. میرزاآقاسی، صدراعظم محمدشاه، میرزاآقاخان نوری را تنبیه کرد، میرزا فضل‌الله نیز به کاشان تبعید شد و پس از مرگ محمدشاه به حاکمیت قم درآمد. آقاخان نوری پس از رسیدن به صدارت، ریاست قشون آذربایجان و لقب وزیرنظام را به برادر خود میرزا فضل‌اللّه داد. وی اندکی بعد سمت وزارت و پیشکاری حمزه‌میرزای حشمت‌الدوله را دریافت کرد.
دو سال متولی آستان قدس رضوی
وزیر نظام در سال 1270 قمری به عنوان متولی آستان قدس و وزیر فریدون‌میرزای فرمانفرما، والی خراسان، از تهران مأمور خراسان شد. بعد از آنکه فریدون‌میرزا پس از جنگ مرو در هفتم رمضان همین سال وارد مشهد شد، درباره تعمیرات حرم مطهر و مسجد جامع گوهرشاد به وزیر نظام دستورهایی داد و خود بر این کار نظارت کرد.
وزیر نظام به مدت دو سال متولی آستان قدس رضوی و وزیر فریدون میرزا فرمانفرما، حاکم خراسان بود. او در آغازین روزهای دوره کوتاه تولیت خود بر آستان قدس با انتخاب یک منشی ماهر به نام میرزا خانلرخان که بر اوضاع و روابط داخلی گروه‌ها و دسته‌های مختلف افراد فعال در مجموعه آستان قدس و همچنین روابط گوناگون مردم شهر آگاه بود به بررسی اوضاع پرداخت و سپس به طور همزمان تعمیرات و اصلاحات در حرم رضوی و شهر مشهد را شروع کرد. هر چند که عزل وی از این سمت باعث شد بسیاری از اقداماتش ناتمام رها شود اما همان معدود کارهای به پایان رسیده باقیات صالحاتی برای او شد.
اقدامات وزیرنظام در مقام متولی آستان قدس
او در مدت تولیت خود در آستان قدس رضوی خدمات شایعانی در حرم مطهر رضوی انجام داد که از جمله آنها می‌توان به مرمّت و تزیین ایوان طلای نادری و سقاخانه، تعمیر مسجد جامع گوهرشاد، نصب چهار جفت درِب نقره در حرم مطهر، تذهیب و مرمت درِ طلای مرصّع جواهرنشان ضریح مطهر، احداث حوضی بزرگ و در صحن آزادی، تزیین و تعمیر دارالحفّاظ، دارالسیاد، توحید‌خانه و غرفه‌های صحن، مفروش‌کردن هر دو صحن مقدس با سنگ مرمر، ساخت عمارت بالای حوض انبار صحن مقدس انقلاب موسوم به دارالتولیه، نصب چراغدان‌های بلور و قندیل‌هایی در حجره‌های دو صحن و مناره‌های حرم و مسجد جامع گوهرشاد، تذهیب و مرمت کتب فرسوده کتابخانه آستانه، تشویق طلاب و اهل علم و انتظام مَدرس طلاب و عبور دادن آب قنات سناباد از مطبخ حرم اشاره کرد.
خدمات وزیر نظام به شهر مشهدالرضا(ع)
او اقدامات عمرانی بسیاری نیز در شهر مشهد داشت که شامل برچیدن دکان‌های مزاحم پایین خیابان، ساخت حمام و بازار حضرت از وجوه حق‌التولیه، احداث کاروان‌سرا و بازاری بزرگ در ضلع غربی صحن انقلاب و جنوب بست بالا که بعدا به بازار وزیر نظام شهرت یافت، احداث کاروان‌سرایی در جنوب صحن نو برای صنف جواهریان و فیروزه‌تراشان، تعمیر بازارهای آغچه و عباسقلی‌خان و اختصاص آنها به صنف سنگ‌تراشان، سرّاجان و سایر کسبه، مفروش کردن خیابان‌های علیا و سفلی با خشت پخته و سنگ خام، دیوارکشی کناره‌های نهر خیابان، تشویق اهل صنعت و تأمین رفاه کسبه و رعیت و مرمت مسجد محراب‌خان نوغان می‌شود. البته ویز نظام با عفو بعضی از مالیات‌ها و بیرون کردن زنان فاحشه و پسران بدکار از شهر در کنار دیگر خدمات ارزشمند خود در مشهد توانست شرایط عمومی زندگی در مشهد را بهبود بخشد.
موقوفات وزیر نظام در مشهدالرضا(ع)
وزیر نظام بخشی از بودجه لازم برای اقدامات اصلاحی در حرم مطهر رضوی را از درآمدهای آستان قدس و بخشی دیگر را از اموال شخصی‌اش تأمین می‌کرد و در این راه برخی از دارایی‌های خود در مشهد را نیز وقف کرد. وقف رقبات معروف به تیمچه حکاکان، بازار کفشدوزان و بازار وزیر نظام، برای روشنایی صحن‌ها و کمک به زوار در سال 1271 قمری از جمله وقف‌های اوست که البته این واقف فروشگاه‌های بازار کفشدوزان متصل به صحن انقلاب کنونی را همراه با زمین خرید و وقف کرد تا هرسال آنچه از منافع این وقف به دست می‌آید، بعد از مصارف تعیین‌شده در وقف‌نامه، یک‌دهم آن را متولی شرعی در دهه آخر صفر و در ایوان طلای صحن مقدس عتیق صرف عزاداری در دهه آخر صفر و شهادت امام رضا(ع) کند.
برکناری از مشاغل رسمی
چون وزیر نظام و فریدون‌میرزا در اداره امور با یکدیگر اختلاف داشتند، هر دو به دربار شکایت بردند. به همین دلیل وزیر نظام پس از دو سال تولیت و وزیری خراسان به دربار احضار شد. او پس از آن، در سال 1273 قمری به پیشکاری اردشیرمیرزا حاکم آذربایجان و به ریاست امور نظام آن سامان منصوب شد و در سال 1275 قمری با عزل برادرش، میرزاآقاخان نوری از صدارت، او هم برای همیشه از کار برکنار شد.
مدفون در رواق دارالفیض
این واقف آستان قدس رضوی سرانجام در ربیع‌الثانی سال 1289 قمری در سن هشتاد سالگی در تهران به علت بیماری حصبه درگذشت. جسدش به مشهد منتقل و در رواق دارالفیض، پشت سر حضرت و در قسمت شرقی مسجد زنانه، به خاک سپرده شد.
دریافت لقب «وزیر نظام» از برادر
میرزا فضل‌الله فرزند سوم میرزا اسداللّه‌خان نوری، لشکرنویس‌باشی و برادر بزرگ میرزا آقاخان نوری، صدراعظم ناصرالدین‌شاه است که در سال 1209 قمری به دنیا آمد. میرزاآقاسی، صدراعظم محمدشاه، میرزاآقاخان نوری را تنبیه کرد، میرزا فضل‌الله نیز به کاشان تبعید شد و پس از مرگ محمدشاه به حاکمیت قم درآمد. آقاخان نوری پس از رسیدن به صدارت، ریاست قشون آذربایجان و لقب وزیرنظام را به برادر خود میرزا فضل‌اللّه داد. وی اندکی بعد سمت وزارت و پیشکاری حمزه‌میرزای حشمت‌الدوله را دریافت کرد.
دو سال متولی آستان قدس رضوی
وزیر نظام در سال 1270 قمری به عنوان متولی آستان قدس و وزیر فریدون‌میرزای فرمانفرما، والی خراسان، از تهران مأمور خراسان شد. بعد از آنکه فریدون‌میرزا پس از جنگ مرو در هفتم رمضان همین سال وارد مشهد شد، درباره تعمیرات حرم مطهر و مسجد جامع گوهرشاد به وزیر نظام دستورهایی داد و خود بر این کار نظارت کرد.
وزیر نظام به مدت دو سال متولی آستان قدس رضوی و وزیر فریدون میرزا فرمانفرما، حاکم خراسان بود. او در آغازین روزهای دوره کوتاه تولیت خود بر آستان قدس با انتخاب یک منشی ماهر به نام میرزا خانلرخان که بر اوضاع و روابط داخلی گروه‌ها و دسته‌های مختلف افراد فعال در مجموعه آستان قدس و همچنین روابط گوناگون مردم شهر آگاه بود به بررسی اوضاع پرداخت و سپس به طور همزمان تعمیرات و اصلاحات در حرم رضوی و شهر مشهد را شروع کرد. هر چند که عزل وی از این سمت باعث شد بسیاری از اقداماتش ناتمام رها شود اما همان معدود کارهای به پایان رسیده باقیات صالحاتی برای او شد.
اقدامات وزیرنظام در مقام متولی آستان قدس
او در مدت تولیت خود در آستان قدس رضوی خدمات شایعانی در حرم مطهر رضوی انجام داد که از جمله آنها می‌توان به مرمّت و تزیین ایوان طلای نادری و سقاخانه، تعمیر مسجد جامع گوهرشاد، نصب چهار جفت درِب نقره در حرم مطهر، تذهیب و مرمت درِ طلای مرصّع جواهرنشان ضریح مطهر، احداث حوضی بزرگ و در صحن آزادی، تزیین و تعمیر دارالحفّاظ، دارالسیاد، توحید‌خانه و غرفه‌های صحن، مفروش‌کردن هر دو صحن مقدس با سنگ مرمر، ساخت عمارت بالای حوض انبار صحن مقدس انقلاب موسوم به دارالتولیه، نصب چراغدان‌های بلور و قندیل‌هایی در حجره‌های دو صحن و مناره‌های حرم و مسجد جامع گوهرشاد، تذهیب و مرمت کتب فرسوده کتابخانه آستانه، تشویق طلاب و اهل علم و انتظام مَدرس طلاب و عبور دادن آب قنات سناباد از مطبخ حرم اشاره کرد.
خدمات وزیر نظام به شهر مشهدالرضا(ع)
او اقدامات عمرانی بسیاری نیز در شهر مشهد داشت که شامل برچیدن دکان‌های مزاحم پایین خیابان، ساخت حمام و بازار حضرت از وجوه حق‌التولیه، احداث کاروان‌سرا و بازاری بزرگ در ضلع غربی صحن انقلاب و جنوب بست بالا که بعدا به بازار وزیر نظام شهرت یافت، احداث کاروان‌سرایی در جنوب صحن نو برای صنف جواهریان و فیروزه‌تراشان، تعمیر بازارهای آغچه و عباسقلی‌خان و اختصاص آنها به صنف سنگ‌تراشان، سرّاجان و سایر کسبه، مفروش کردن خیابان‌های علیا و سفلی با خشت پخته و سنگ خام، دیوارکشی کناره‌های نهر خیابان، تشویق اهل صنعت و تأمین رفاه کسبه و رعیت و مرمت مسجد محراب‌خان نوغان می‌شود. البته ویز نظام با عفو بعضی از مالیات‌ها و بیرون کردن زنان فاحشه و پسران بدکار از شهر در کنار دیگر خدمات ارزشمند خود در مشهد توانست شرایط عمومی زندگی در مشهد را بهبود بخشد.
موقوفات وزیر نظام در مشهدالرضا(ع)
وزیر نظام بخشی از بودجه لازم برای اقدامات اصلاحی در حرم مطهر رضوی را از درآمدهای آستان قدس و بخشی دیگر را از اموال شخصی‌اش تأمین می‌کرد و در این راه برخی از دارایی‌های خود در مشهد را نیز وقف کرد. وقف رقبات معروف به تیمچه حکاکان، بازار کفشدوزان و بازار وزیر نظام، برای روشنایی صحن‌ها و کمک به زوار در سال 1271 قمری از جمله وقف‌های اوست که البته این واقف فروشگاه‌های بازار کفشدوزان متصل به صحن انقلاب کنونی را همراه با زمین خرید و وقف کرد تا هرسال آنچه از منافع این وقف به دست می‌آید، بعد از مصارف تعیین‌شده در وقف‌نامه، یک‌دهم آن را متولی شرعی در دهه آخر صفر و در ایوان طلای صحن مقدس عتیق صرف عزاداری در دهه آخر صفر و شهادت امام رضا(ع) کند.
برکناری از مشاغل رسمی
چون وزیر نظام و فریدون‌میرزا در اداره امور با یکدیگر اختلاف داشتند، هر دو به دربار شکایت بردند. به همین دلیل وزیر نظام پس از دو سال تولیت و وزیری خراسان به دربار احضار شد. او پس از آن، در سال 1273 قمری به پیشکاری اردشیرمیرزا حاکم آذربایجان و به ریاست امور نظام آن سامان منصوب شد و در سال 1275 قمری با عزل برادرش، میرزاآقاخان نوری از صدارت، او هم برای همیشه از کار برکنار شد.
مدفون در رواق دارالفیض
این واقف آستان قدس رضوی سرانجام در ربیع‌الثانی سال 1289 قمری در سن هشتاد سالگی در تهران به علت بیماری حصبه درگذشت. جسدش به مشهد منتقل و در رواق دارالفیض، پشت سر حضرت و در قسمت شرقی مسجد زنانه، به خاک سپرده شد.
