خبرگزاری رضوی گزارش می دهد؛
سیمای امام رضا(ع) در هنر تعزیه
خبرگزاری رضوی- الهام اسماعیلی؛ هنر والای تعزیه یکی از جلوه های شگفت و ارزنده فرهنگ ایران است که با الهام از آیین اسلام و مکتب تشیع شکل گرفته است. تعزیه در واقع هنری است دیرپا هنری که ریشه در تاریخ دارد و به مرور زمان شکل گرفته و به تکامل رسیده است.
مروری بر تاریخچه تعزیه
عموم محققان و پژوهشگران با استناد به تاریخ ابن کثیر بر این باورند که ریشه های اسلامی این نمایش آیینی به دوران عضدالدوله دیلمی در سال 334 هجری قمری باز می گردد. وی که شیعه مذهب بود دستور داد تا مراسم بزرگداشت اهل بیت (ع) باشکوه هر چه تمام تر برگزار شود.
پس از دیالمه و آل بویه، حکومت سلجوقیان نیز در عمومیت یافتن سوگواری برای خاندان اهل بیت (ع) از هیچ تلاشی فروگذار نکردند. با ظهور دولت صفویه و رسمیت یافتن مذهب تشیع در ایران، تعزیه مورد توجه افزون تری قرار گرفت و شکل و قوام منسجم تری یافت.
تعزیه در دوران سلسله قاجار به اوج خود رسید و پادشاهان این سلسله جهت کسب وجاهت ملی به حمایت از این هنر پرداختند و با ساختن تکیه ها و حمایت از شبیه خوان ها زمینه را برای رشد این هنر فراهم کردند چنانچه در سفرنامه گاسپار دروویل از اجرای تعزیه ای یاد شده است که چهار هزار سیاهی لشکر داشت اما متاسفانه هنر تعزیه هرگز در عصر حکومت پهلوی جایگاه خود را بازنیافت و دست هایی برای رواج هنر مدرن غرب زمینه انحطاط تعزیه را فراهم آورد.ن
وضعیت تعزیه خوانی در دوره پهلوی
در واقع دوره پهلوی، دوره افول تعزیه بود، انگیزه ای برای دسته های تعزیه خوانی باقی نماند که به این کار مداومت ورزند. در دوره پهلوی دیگر از تکیه دولت یادگار دوران شکوه تعزیه دوره قاجاری خبری نبود، تعزیه به همان سرعت که به وجود آمده بود رو به زوال گذاشت و دسته های بازیگران برای تأمین معاش مجذوب ارزش تجاری شدند. دسته ها برای بدست آوردن بهترین مکان برای نمایش با هم در نزاع بودند. افرادی که هزینه های تعزیه را متقبل می شدند کم و کمتر شدند، بنابراین هنگام اجرای تعزیه بازیگران به جمع آوری پول از تماشاچیان می پرداختند، در حساس ترین موقع، تعزیه قطع می شد. هم چشمی میان دسته های حرفه ای یا نسبتا تجاری و کارهای آنان از جمله دزدیدن نسخ خطی از یکدیگر و افزوده شدن تعزیه خوانان روی تعزیه تاثیر بدی گذاشت.
محتوای تعزیه امام رضا(ع)
بی تردید نحستین تعزیه ها با الهام از واقعه کربلا خلق شده و به مرور زمان موضوعات دیگری به این مجموعه افزوده شده است. تعزیه های مربوط به حضرت رضا(ع) شامل سه دسته تعزیه شهادت ایشان، تعزیه زوار امام رضا(ع) و تعزیه نزدیکان امام رضا(ع) از جمله تعزیه پدرشان، حضرت شاهچراغ(ع)، حضرت شاهزاده ابراهیم(ع) و حضرت فاطمه معصومه(س) است که اجرای این مجالس با عنایت به مناسبت ها یعنی گاه در ایام شهادت و گاه در دیگر ایام و به سبب ادای نذر توسط بانی، تعزیه ای مناسب با درخواست مخاطب اجرا می شود.
در تمامی تعزیه هایی که مربوط به امام رضا(ع) بوده است تاکید بر مهربانی و مردمی بودن امام(ع)، بزرگواری و کرامت آن حضرت(ع) و اندوه غربت و جفاکاری دستگاه خلافت عباسیان چند عنصر مشترک بوده است.
در مورد نسخه های به جامانده از تعزیه هایی که درباره امام رضا(ع) به رشته تحریر در آمده است نمی توان به قطعیت سخن گفت زیرا متاسفانه برخی از این نسخ در طول زمان به تاراج رفته یا توسط بیگانگان از کشور خارج شده است. بی شک تعداد واقعی تعزیه نامه ها چندین برابر آن چیزی است که در حال حاضر موجود است.
ارزش نمایشی و کلامی تعزیه امام رضا(ع)
تمامی مجالس تعزیه از لحاظ ساختاری از ارزش همسانی برخوردار نیستند در بین تعزیه ها برخی ساختاری قابل رجوع تر بوده و از قوام و مرجعیت بیشتر بهره مند هستند. تعزیه امام رضا(ع) در شمار تعزیه ای است که از ساختار محکم تری برخوردار است و جز تعزیه های الگو محسوب می شود زیرا دارای ارزش نمایشی و کلامی قابل ملاحظه ای است.
تعزیه امام رضا(ع) از نظر نمایشی بسیار خوش ساخت و پرتحرک است. شخصیت این تعزیه طیف وسیعی از موجودات را از خاک تا خدا در برگرفته است در واقع تعزیه امام رضا(ع) از نوع تعزیه معجزه و ساختار سلسله مراتبی آن شامل طبیعت، برزخ و ماوراء است.
تعزیه امام رضا(ع) یکی از ارزشمندترین جلوه های ابراز ارادت قلبی ایرانیان به خاندان پاک وحی است که در قالب هنر نمایشی نمود چشمگیر و تحسین برانگیز یافته است در واقع ایت تعزیه شیوه ای برای انتقال اطلاعات دینی و نیز رواج معنویت مذهبی در جامعه است که به واسطه ظرافت های کلامی و نمایشی همواره مورد رویکرد طبقات مختلف مردم جامعه قرار گرفته است و برای بیننده همچنان جذاب و دلنشین است و این امر بی تردید به خاطر عشق و ارادت صادقانه مردم به امام رئوف(ع) است.
مروری بر تاریخچه تعزیه
عموم محققان و پژوهشگران با استناد به تاریخ ابن کثیر بر این باورند که ریشه های اسلامی این نمایش آیینی به دوران عضدالدوله دیلمی در سال 334 هجری قمری باز می گردد. وی که شیعه مذهب بود دستور داد تا مراسم بزرگداشت اهل بیت (ع) باشکوه هر چه تمام تر برگزار شود.
پس از دیالمه و آل بویه، حکومت سلجوقیان نیز در عمومیت یافتن سوگواری برای خاندان اهل بیت (ع) از هیچ تلاشی فروگذار نکردند. با ظهور دولت صفویه و رسمیت یافتن مذهب تشیع در ایران، تعزیه مورد توجه افزون تری قرار گرفت و شکل و قوام منسجم تری یافت.
تعزیه در دوران سلسله قاجار به اوج خود رسید و پادشاهان این سلسله جهت کسب وجاهت ملی به حمایت از این هنر پرداختند و با ساختن تکیه ها و حمایت از شبیه خوان ها زمینه را برای رشد این هنر فراهم کردند چنانچه در سفرنامه گاسپار دروویل از اجرای تعزیه ای یاد شده است که چهار هزار سیاهی لشکر داشت اما متاسفانه هنر تعزیه هرگز در عصر حکومت پهلوی جایگاه خود را بازنیافت و دست هایی برای رواج هنر مدرن غرب زمینه انحطاط تعزیه را فراهم آورد.ن
وضعیت تعزیه خوانی در دوره پهلوی
در واقع دوره پهلوی، دوره افول تعزیه بود، انگیزه ای برای دسته های تعزیه خوانی باقی نماند که به این کار مداومت ورزند. در دوره پهلوی دیگر از تکیه دولت یادگار دوران شکوه تعزیه دوره قاجاری خبری نبود، تعزیه به همان سرعت که به وجود آمده بود رو به زوال گذاشت و دسته های بازیگران برای تأمین معاش مجذوب ارزش تجاری شدند. دسته ها برای بدست آوردن بهترین مکان برای نمایش با هم در نزاع بودند. افرادی که هزینه های تعزیه را متقبل می شدند کم و کمتر شدند، بنابراین هنگام اجرای تعزیه بازیگران به جمع آوری پول از تماشاچیان می پرداختند، در حساس ترین موقع، تعزیه قطع می شد. هم چشمی میان دسته های حرفه ای یا نسبتا تجاری و کارهای آنان از جمله دزدیدن نسخ خطی از یکدیگر و افزوده شدن تعزیه خوانان روی تعزیه تاثیر بدی گذاشت.
محتوای تعزیه امام رضا(ع)
بی تردید نحستین تعزیه ها با الهام از واقعه کربلا خلق شده و به مرور زمان موضوعات دیگری به این مجموعه افزوده شده است. تعزیه های مربوط به حضرت رضا(ع) شامل سه دسته تعزیه شهادت ایشان، تعزیه زوار امام رضا(ع) و تعزیه نزدیکان امام رضا(ع) از جمله تعزیه پدرشان، حضرت شاهچراغ(ع)، حضرت شاهزاده ابراهیم(ع) و حضرت فاطمه معصومه(س) است که اجرای این مجالس با عنایت به مناسبت ها یعنی گاه در ایام شهادت و گاه در دیگر ایام و به سبب ادای نذر توسط بانی، تعزیه ای مناسب با درخواست مخاطب اجرا می شود.
در تمامی تعزیه هایی که مربوط به امام رضا(ع) بوده است تاکید بر مهربانی و مردمی بودن امام(ع)، بزرگواری و کرامت آن حضرت(ع) و اندوه غربت و جفاکاری دستگاه خلافت عباسیان چند عنصر مشترک بوده است.
در مورد نسخه های به جامانده از تعزیه هایی که درباره امام رضا(ع) به رشته تحریر در آمده است نمی توان به قطعیت سخن گفت زیرا متاسفانه برخی از این نسخ در طول زمان به تاراج رفته یا توسط بیگانگان از کشور خارج شده است. بی شک تعداد واقعی تعزیه نامه ها چندین برابر آن چیزی است که در حال حاضر موجود است.
ارزش نمایشی و کلامی تعزیه امام رضا(ع)
تمامی مجالس تعزیه از لحاظ ساختاری از ارزش همسانی برخوردار نیستند در بین تعزیه ها برخی ساختاری قابل رجوع تر بوده و از قوام و مرجعیت بیشتر بهره مند هستند. تعزیه امام رضا(ع) در شمار تعزیه ای است که از ساختار محکم تری برخوردار است و جز تعزیه های الگو محسوب می شود زیرا دارای ارزش نمایشی و کلامی قابل ملاحظه ای است.
تعزیه امام رضا(ع) از نظر نمایشی بسیار خوش ساخت و پرتحرک است. شخصیت این تعزیه طیف وسیعی از موجودات را از خاک تا خدا در برگرفته است در واقع تعزیه امام رضا(ع) از نوع تعزیه معجزه و ساختار سلسله مراتبی آن شامل طبیعت، برزخ و ماوراء است.
تعزیه امام رضا(ع) یکی از ارزشمندترین جلوه های ابراز ارادت قلبی ایرانیان به خاندان پاک وحی است که در قالب هنر نمایشی نمود چشمگیر و تحسین برانگیز یافته است در واقع ایت تعزیه شیوه ای برای انتقال اطلاعات دینی و نیز رواج معنویت مذهبی در جامعه است که به واسطه ظرافت های کلامی و نمایشی همواره مورد رویکرد طبقات مختلف مردم جامعه قرار گرفته است و برای بیننده همچنان جذاب و دلنشین است و این امر بی تردید به خاطر عشق و ارادت صادقانه مردم به امام رئوف(ع) است.
