خبرگزاری رضوی گزارش می دهد؛
جهانی سازی معارف رضوی با بکارگیری روشهای نوین در علوم انسانی
خبرگزاری رضوی. بهمن دهستانی. توسعه علوم انسانی با نگاه به منابع دینی یکی از مهم ترین مسائل فکری محافل اندیشه در جوامع اسلامی است و سابقه ای بالغ بر نیم قرن دارد. در ایران بعد از پیروزی انقلاب و استقرار نظام جمهوری اسلامی، گسترش و تعمیق معرفت دینی بطور جدی مورد توجه دست اندرکاران و صاحبنظران عرصه های علم و اندیشه قرار گرفت و برای آن اقدامات متنوعی صورت پذیرفت.
این جریان به توسعه مبانی علوم انسانی با رهیافت ها دینی و همزمان گسترش روش ها و ابتکارات تحقیقی در مراجعه به منابع دینی با مدل های نوین در علوم انسانی انجامید. افزایش مطالعات تطبیقی چه با بکارگیری روش های علوم انسانی در دانش های اسلامی و یا ارزیابی موضوعات مشترک میان علوم انسانی و مفاهیم اسلامی کهن از نتایج این حرکت در حوزه و دانشگاه بود.
در سطح جهان اسلام نیز علاقه به تطبیق و مقارنه مفاهیم دینی با دستاوردهای علوم روز نیز گسترش و پیشرفت نشان می داد. اسلامی سازی معرفت نام دیگری بود که در کشورهای اسلامی بر چنین رویکردهایی اطلاق می شد. پیشرفت های علمی و فناوری بشر بخشی از محققان مسلمان را واداشت تا با مراجعه به قرآن و احادیث آنها را نوید و بشارت و اطلاع پیشین قرآن و نبی اکرم ص بازگو نمایند و معجزات علمی قرآن و اسلام معرفی نمایند.
اما رشد و تعمیق مطالعات اسلامی و تفکر دینی در ایران از این مرحله گذشت و سعی در تأسیس روش ها یا دانش های تازه بدون تعارض با دستاوردهای قطعی و عقلی علوم اسلامی داشت.
این رویکردها وارد حوزه مطالعات و معارف رضوی هم گردید و تخقیقات متنوعی را بوجود آورد. در این زمینه دکتر حسن بشیر استاد برجسته علوم ارتباطات کشور و عضو هیأت علمی دانشگاه امام صادق ع در پژوهشی با عنوان «امام رضا ع و گفتمان امامت: تحلیل گفتمانی» تلاش کرده است یکی از روش های پرکاربرد در علوم اجتماعی و رسانه را بر معارف رضوی تطبیق نماید.
به نوشته دکتر حسن بشیر که در قالب پروژه علمی ابعاد زندگی و شخصیت حضرت امام رضا ع به سرپرستی دکتر احمد پاکتچی توسط بنیاد بین المللی امام رضا ع انتشار یافته است؛ شناخت و کشف گفتمان حاکم در هر دوره زمانی که می تواند کوتاه یا حتی بلند باشد نیازمند کشف و شناخت زمینه های خلق آن گفتمان است.
تحلیل گفتمان یک روش کیفی ساده نیست در این روش رابطه میان متن و زمینه معناهای زیرین و رویین متن و گفته ها و ناگفته ها که در بسیاری مواقع کشف آنها به شدت سخت و نیازمند دقت و ظرافت ویژه ای است، مورد مطالعه و بررسی قرار می گیرد. این رابطه اهمیت بسزایی در کشف ناگفته ها بر اساس فهم گفته ها دارد.
در حقیقت مطالعه گفتمان ها به شدت به زمینه یا بافت، موقعیت، شرایط و عوامل مؤثر در خلق متن بستگی دارد. به عبارت دیگر چرایی، چگونگی و چیستی متن در سایه فهم یا کشف رابطه آن با زمینه تبیین می گردد. این تبیین نه تنها دال های اساسی، روابط درون متنی، مفصل بندی های ممکن، بینامتن های درون و بیرون گفتمانی را مشخص می کند بلکه فراتر از آن قدرت فرای گفتمان ها را که تأثیر زیادی در خلق گفتمام دارد را شناسایی می کند. قدرت در این فرایند گفتمانی عنصر اصلی تولد گفتمان است.
تاکنون روش های مختلفی برای تحلیل گفتمان ارائه شده اند، اما نگارنده این پژوهش، روشی به نام «روش عملیاتی تحلیل گفتمام» معروف به پدام PDAM ارائه داده است مه معتقد است این روش می تواند به شکل فرایندی و منظم تحلیل مزبور را انجام و به نتایج مشخص و با روایی کافی برساند.
روش پدام PDAM از سه مرحله کلان توصیف، تفسیر و تبیین و پنج سطح تحلیل که عبارتند از سطح-سطح، سطح- عمق، عمق-سطح و عمیق و عمیق تر تشکیل شده است.
در این پژوهش مفصل، ابعاد روش پدام PDAM بطور کامل تشریح شده و با عناصر سیره و احادیث رضوی تطبیق گردیده است و در قالب جداول و نمودارهای ترکیبی ارائه شده است تا صورت بندی دقیق تری را به نمایش گذارد.
پژوهشگر این مقاله معتقد است بکارگیری روش تحلیل گفتمان به شیوه ای که برای متون غیر دینی استفاده می شود در متون دینی خالی از اشکال نیست و باید در مطالعات تطبیقی و وارد کردن روش های علوم انسانی در معارف دینی دقت ورزید تا به خطا نرفت اما می گوید می توان با اتخاذ تدابیری روش متفاوتی را در پیش گرفت.
مطالعه گفتمان امامت از منظر امام رضا ع با داشتن تجربه تحمیلی ولایت عهدی و به وجود آمدن موقعیت مناسب برای طرح گفتمان اساسی مربوط به تعیین امام و شناخت موقعیت امامت، بیانگر چندین رویکرد مهمی است که در این پژوهش، مفاهیم و دال های مرکزی آن بطور کاملا مفصل و قابل توجه مورد کشف و تحلیل قرار گیرد. در این رابطه با بکارگیری روش پدام یا راه حل عملیاتی تحلیل گفتمان با بومی سازی آن با نیازها و مختصات متن دینی و معارف رضوی، فضاهای پنجگانه ساختاری، معنایی، ارتباطی، گفتمانی و فراگفتمانی خطبه معروف امام رضا(ع) درباره مقام امامت تحلیل شده است تا اعماق کلام امام معصوم که منبع معرفت و تولید دانش های اسلامی است با ابزارهای نوین در علوم انسانی کاویده شود.
به گفته پژوهشگر این اثر، اهمیت فراتر این مطالعه زمانی مشخص می شود که محورها و دال های اساسی مطرح شده در خطبه امام درباره صفات امام و مقام امامت مطلعی برای مراحل بعدی جریان امامت اهل بیت ع و تبیین موقعیت امام دوازدهم و منجی بشریت به نظر می رسد.
این جریان به توسعه مبانی علوم انسانی با رهیافت ها دینی و همزمان گسترش روش ها و ابتکارات تحقیقی در مراجعه به منابع دینی با مدل های نوین در علوم انسانی انجامید. افزایش مطالعات تطبیقی چه با بکارگیری روش های علوم انسانی در دانش های اسلامی و یا ارزیابی موضوعات مشترک میان علوم انسانی و مفاهیم اسلامی کهن از نتایج این حرکت در حوزه و دانشگاه بود.
در سطح جهان اسلام نیز علاقه به تطبیق و مقارنه مفاهیم دینی با دستاوردهای علوم روز نیز گسترش و پیشرفت نشان می داد. اسلامی سازی معرفت نام دیگری بود که در کشورهای اسلامی بر چنین رویکردهایی اطلاق می شد. پیشرفت های علمی و فناوری بشر بخشی از محققان مسلمان را واداشت تا با مراجعه به قرآن و احادیث آنها را نوید و بشارت و اطلاع پیشین قرآن و نبی اکرم ص بازگو نمایند و معجزات علمی قرآن و اسلام معرفی نمایند.
اما رشد و تعمیق مطالعات اسلامی و تفکر دینی در ایران از این مرحله گذشت و سعی در تأسیس روش ها یا دانش های تازه بدون تعارض با دستاوردهای قطعی و عقلی علوم اسلامی داشت.
این رویکردها وارد حوزه مطالعات و معارف رضوی هم گردید و تخقیقات متنوعی را بوجود آورد. در این زمینه دکتر حسن بشیر استاد برجسته علوم ارتباطات کشور و عضو هیأت علمی دانشگاه امام صادق ع در پژوهشی با عنوان «امام رضا ع و گفتمان امامت: تحلیل گفتمانی» تلاش کرده است یکی از روش های پرکاربرد در علوم اجتماعی و رسانه را بر معارف رضوی تطبیق نماید.
به نوشته دکتر حسن بشیر که در قالب پروژه علمی ابعاد زندگی و شخصیت حضرت امام رضا ع به سرپرستی دکتر احمد پاکتچی توسط بنیاد بین المللی امام رضا ع انتشار یافته است؛ شناخت و کشف گفتمان حاکم در هر دوره زمانی که می تواند کوتاه یا حتی بلند باشد نیازمند کشف و شناخت زمینه های خلق آن گفتمان است.
تحلیل گفتمان یک روش کیفی ساده نیست در این روش رابطه میان متن و زمینه معناهای زیرین و رویین متن و گفته ها و ناگفته ها که در بسیاری مواقع کشف آنها به شدت سخت و نیازمند دقت و ظرافت ویژه ای است، مورد مطالعه و بررسی قرار می گیرد. این رابطه اهمیت بسزایی در کشف ناگفته ها بر اساس فهم گفته ها دارد.
در حقیقت مطالعه گفتمان ها به شدت به زمینه یا بافت، موقعیت، شرایط و عوامل مؤثر در خلق متن بستگی دارد. به عبارت دیگر چرایی، چگونگی و چیستی متن در سایه فهم یا کشف رابطه آن با زمینه تبیین می گردد. این تبیین نه تنها دال های اساسی، روابط درون متنی، مفصل بندی های ممکن، بینامتن های درون و بیرون گفتمانی را مشخص می کند بلکه فراتر از آن قدرت فرای گفتمان ها را که تأثیر زیادی در خلق گفتمام دارد را شناسایی می کند. قدرت در این فرایند گفتمانی عنصر اصلی تولد گفتمان است.
تاکنون روش های مختلفی برای تحلیل گفتمان ارائه شده اند، اما نگارنده این پژوهش، روشی به نام «روش عملیاتی تحلیل گفتمام» معروف به پدام PDAM ارائه داده است مه معتقد است این روش می تواند به شکل فرایندی و منظم تحلیل مزبور را انجام و به نتایج مشخص و با روایی کافی برساند.
روش پدام PDAM از سه مرحله کلان توصیف، تفسیر و تبیین و پنج سطح تحلیل که عبارتند از سطح-سطح، سطح- عمق، عمق-سطح و عمیق و عمیق تر تشکیل شده است.
در این پژوهش مفصل، ابعاد روش پدام PDAM بطور کامل تشریح شده و با عناصر سیره و احادیث رضوی تطبیق گردیده است و در قالب جداول و نمودارهای ترکیبی ارائه شده است تا صورت بندی دقیق تری را به نمایش گذارد.
پژوهشگر این مقاله معتقد است بکارگیری روش تحلیل گفتمان به شیوه ای که برای متون غیر دینی استفاده می شود در متون دینی خالی از اشکال نیست و باید در مطالعات تطبیقی و وارد کردن روش های علوم انسانی در معارف دینی دقت ورزید تا به خطا نرفت اما می گوید می توان با اتخاذ تدابیری روش متفاوتی را در پیش گرفت.
مطالعه گفتمان امامت از منظر امام رضا ع با داشتن تجربه تحمیلی ولایت عهدی و به وجود آمدن موقعیت مناسب برای طرح گفتمان اساسی مربوط به تعیین امام و شناخت موقعیت امامت، بیانگر چندین رویکرد مهمی است که در این پژوهش، مفاهیم و دال های مرکزی آن بطور کاملا مفصل و قابل توجه مورد کشف و تحلیل قرار گیرد. در این رابطه با بکارگیری روش پدام یا راه حل عملیاتی تحلیل گفتمان با بومی سازی آن با نیازها و مختصات متن دینی و معارف رضوی، فضاهای پنجگانه ساختاری، معنایی، ارتباطی، گفتمانی و فراگفتمانی خطبه معروف امام رضا(ع) درباره مقام امامت تحلیل شده است تا اعماق کلام امام معصوم که منبع معرفت و تولید دانش های اسلامی است با ابزارهای نوین در علوم انسانی کاویده شود.
به گفته پژوهشگر این اثر، اهمیت فراتر این مطالعه زمانی مشخص می شود که محورها و دال های اساسی مطرح شده در خطبه امام درباره صفات امام و مقام امامت مطلعی برای مراحل بعدی جریان امامت اهل بیت ع و تبیین موقعیت امام دوازدهم و منجی بشریت به نظر می رسد.
