ضرورت ارتقای آمادگی فرهنگی حجاج در بزرگترین اجتماع دینی جهان اسلام

خبرگزاری رضوی. بهمن دهستانی. در آستانه ماه ذیحجه و نزدیک شدن ایام برگزاری مناسک حج، جهان اسلام در انتظار بزرگداشت مناسبت های بزرگ و شکوه مند دینی خود است. اجتماع سالیانه مسلمانان از سراسر جهان در مکه و مدینه بطور چشمگیری مورد توجه افکار عمومی در کشورهای اسلامی و نیز پیروان سایر ادیان قرار می گیرد و برجسته ترین گردهمآیی اسلامی مشترک در میان تمامی مذاهب اسلامی است.
شریعت مقدس اسلام در وضع و تعیین احکام و مناسک، اهدافی در نظر دارد که آنها را در قرآن و تعالیم پیامبر(ص) و اهل بیت(ص) بیان نموده و مورد تأکید قرار می دهد و تشخیص و ادراک بخشی دیگر از آن ها را به عقل و استعداد مسلمین سپرده است تا در فهم عمق و آثار آن بیشتر بکوشند.
مطالعه در وضع اعمال حج روشن می سازد که یکی از اهداف قطعی شارع اسلام از تشریع حج این بوده که مسلمانان به یکدیگر نزدیکتر شوند و وسیله ای به وجود آید که مسلمین اقطار عالم، خواه ناخواه یکدیگر را در یک نقطه ملاقات کنند و پیوندشان محکمتر گردد.
رسول اکرم(ص) بیانات و احادیث معروفی دارند که آنها را در مناسک و سرزمین حج ایراد فرموده اند که حاوی تأکید بر وحدت و تساوی مسلمانان و الغاء امتیازات ساختگی است؛ «ایهَا النّاسُ انَّ رَبَّکمْ واحِدٌ وَ اباکمْ واحِدٌ، کلُّکمْ لِآدَمَ وَ آدَمُ مِنْ تُرابٍ، انَّ اکرَمَکمْ عِنْدَ اللَّهِ اتْقیکمْ وَ لَیسَ لِعَرَبِی عَلی عَجَمِی فَضْلٌ الّا بِالتَّقْوی یعنی همانا پروردگار شما یکی است، پدر شما یکی است، همه شما فرزند آدم هستید و آدم از خاک است، گرامیترین شما نزد خداوند باتقواترین شماست، عرب را بر عجم فضیلت نیست مگر به وسیله تقوا».
رسول اعظم اسلام(ص) ایام حج را برای اعلام این فرامین قرار داد تا دست یکدیگر را در سرزمین وحی به عنوان دوستی و برادری بفشارند، موانع را از میان ببرند و در این فرصت بی نظیر قراردادها، پیمانها و مبادله های معنوی و مادی با هم برقرار ساخته و تفاهم میان خویش را گسترش دهند.
در تعالیم قرآن و عترت نسبت به اجتماع خالی از همدلی میان مسلمانان هشدار داده شده است و سنت نبوی خواستار پیوستگی و همبستگی حقیقی مسلمین در ایام حج است تا الگویی برای دیگر سرزمین ها و ادوار باشد. امام صادق(ع) در حدیث معروفی میفرماید: «فَجَعَلَ فیهِ الْاجْتِماعَ مِنَ الشَّرْقِ وَ الْغَرْبِ لِیتَعارَفوا؛ یعنی خداوند مقرر کرد که از شرق و غرب عالم آنجا جمع شوند برای اینکه یکدیگر را بشناسند».
در عصر حاضر و در سطوح بین المللی شاهد گردهمآیی های بزرگ میان شخصیت ها و فعالان و مدیران و صاحبنظران در عرصه های گوناگون هستیم که بطور سالانه در یک مکان برای تبادل و همکاری بیشتر اجتماع می کنند. شاید اجتماع سازمان ملل یا مجمع اقتصاد جهانی نمونه هایی قابل ذکر باشد.
این در حالی است که اسلام در چهارده قرن پیش این زمینه را به وجود آورده و توصیه کرده است که از اجتماع عظیم حج برای همبستگی و تفاهم استفاده بشود و به تعبیر امام صادق(ع)، اسلام چنین اجتماعی را مقرر کرده است تا از شرق و غرب عالم جمع شوند و با یکدیگر در آنجا آشنا و میان خود دوستی برقرار کنند.
بسیاری از اعمال عبادی دیگر شریعت اسلامی دارای چنین رویکردی است. نمازهای جماعت و جمعه نیز در همین راستا قابل ارزیابی است. نمازهای عید فطر و قربان جلوه های بزرگ دیگری از اتحاد اسلامی است.
اما حج ابراهیمی به دلیل حضور گسترده مسلمانان از تمام مذاهب و سرزمین ها و کشورهای جهان، یک پدیده و رویداد بی نظیر و بی  بدیل به شمار می رود که شایسته است برای استفاده از آن برنامه ریزی های گسترده ای صورت گیرد و شاید آموزش و ارتقای فکری و فرهنگی حجاج و زائران در صدر اولویت های این حوزه باشد.
به دلیل تأثیرات و دستاوردهای متنوع معنوی، اجتماعی و سیاسی و تأثیرات شگرف آن در زندگی و سرنوشت جهان اسلام، ترک حج از سوی جوامع اسلامی موجب هلاکت آنان دانسته شده است. امیر مؤمنان در این رابطه می فرمایند: «اللَّهَ اللَّهَ فِی بَیْتِ رَبِّکُمْ لَا تُخَلُّوهُ مَا بَقِیتُمْ فَإِنَّهُ إِنْ تُرِکَ لَمْ‏ تُنَاظَرُوا؛ خدا را خدا را، در مورد خانه پروردگارتان؛ هرگز آن را خالى نگذارید که اگر آن را ترک گویید، مهلت الهى از شما برداشته مى‏‌شود». (نهج‌البلاغه؛ نامه47)
از این منظر می توان گفت حج یک پدیده تمدنی بین‌المللی بی‌نظیری است که حکومت‌های اسلامی باید بیش از پیش قدر آن را بدانند و از آن برای تسریع در تحقق تمدن اسلامی بهره ببرند.
بر این اساس مسئولیت دست اندرکاران حج ایران اسلامی مضاعف خواهد بود و باید برای آموزش و تربیت فکری و فرهنگی حاجیان و زائران خانه خدا اقدامات متنوعی انجام گیرد. حضور نزدیک به یکماهه حجاج در سرزمین وحی نیازمند دست کم یکماه آموزش و ارتقای پیوسته پیش از اعزام است. در حال حاضر بیشتر آموزش ها به احکام ضروری مناسک مربوط می شود که ضرورتی گریزناپذیر است تا اعمال حساس حج بصور صحیح اداء شود اما باید همزمان توانمندی و مهارت های حج گذاران را در مواجهه و گفتگو و تفاهم با سایر مسلمانان بیشتر کرد.