معرفی یکی از تجّار بزرگ ایران مدفون در حرم رضوی؛
بزرگترین واقف معاصر آرمیده در جوار امام هشتم(ع)
خبرگزاری رضوی ـ آزیتا ذکاء؛ مردی دانشمند، باذوق، فرهنگ‌دوست و سخی بود و به هیچ‌وجه به مشاغل سیاسی دلبستگی نداشت و از پذیرفتن وکالت مجلس پرهیز می‌کرد. او انسانی نیکوکار بود و به کسی باج نمی‌داد. در معامله سخت‌گیر، در مبارزه سرکش و در بخشش بی‌همتا بود.
ثروتمندان زیادی بعد از فوت‌شان فراموش شده‌اند اما نام حاج آقا حسین ملک، بخشندگی‌ها و کارهای خیرش هرگز از یاد مردم مشهد و ساکنان قلعه وکیل‌آباد نخواهد رفت. او املاک و مستغلات زیادی را از سال ۱۳۱۶ تا ۱۳۴۰ در هفت مرحله در تهران و خراسان وقف امور خیریه و عام‌المنفعه کرده است که در گزارش پیش‌رو، بیشتر با این واقف بزرگ عصر معاصر آشنا خواهید شد.
تولّد در خاندان ملک التجّار
حسین مَلِک در دهم خردادماه سال ۱۲۵۰ شمسی در منزل اجدادی خود در بازار بین‌الحرمین تهران در خانواده ثروتمند حاج کاظم مَلِک‌التجار متولّد شد. آقامهدی پدربزرگ او در زمان محمدشاه قاجار در سال 1216 شمسی، نشان سرخ را از شاه دریافت کرد و به سمت مَلِک التجاری ممالک محروسه منصوب شد و از همان زمان لقب «مَلِک» روی این خاندان ماند. اما «حسین آقا مَلِک» توانست نام این خاندان را با وقف‌های بی‌شمارش به شهرت برساند.
تحصیل در محضر بزرگان
حاج کاظم مَلِک التجار به مدارس جدید با دیده تردید می‌نگریست و آنها را مُضر دیانت می‌دانست، حسین را به مدارس دارالشفاء و صدر تهران فرستاد تا به تحصیل علوم قدیمه بپردازد. او فرد باهوش و توانمندی بود که ابتدا آموزش صرف و نحو و منطق، اسفار، دیوان‌های شاعران ایرانی، عربی و ترکی را آموخت و در این حین از محضر عالمان بزرگی همچون سیدمحمدعلی مازندرانی و میرشهاب‌الدین نیریزی بهره‌های فراوان برد. اما مدتی هم دور از چشم پدر به مدرسه فرانسوی آلیانس رفت و زبان فرانسه را فراگرفت. همچنین به فراگیری خوشنویسی و نقاشی نیز همّت گماشت.
رسیدگی به امور پدر
حاج حسین آقا فرزند بزرگ حاج کاظم بود و از این‌رو، رسیدگی به امور پدر را بر عهده گرفت. او با توجه به عدم حضور مستقیم در کار تجارت، رویکردی نسبتا متفاوت از پدر و پدربزرگش در عرصه اقتصاد در پیش گرفت و تکامل‌بخش راه آنها بود.
توسعه سواد فرهنگی با وقف
بزرگترین واقف معاصر ایران معتقد بود که قبل از هر چیز باید سواد فرهنگی کشور را بالا برد، لذا از او به جز دو باغ ملی و وکیل آباد در مشهد، وقف های بی شماری در خراسان و تهران برجای مانده که بیشتر آن ها وقف فرهنگی است و همین ویژگی هم موقوفات حاج حسین مَلِک را خاص کرده است.
او پس از سال‌ها تلاش و زحمت در عرصه فرهنگ و اقتصاد، نهایتا همه اموال خود را یا وقف کرد و یا از آنها در انجام کارهای خیرخواهانه و عام‌المنفعه بهره گرفت، به طوری که هم‌اکنون می‌توان از او به‌عنوان مرد فرهنگی نمونه، بزرگ واقف تاریخ معاصر ایران و حسابگری تمام عیار یاد کرد.
24 سال انجام وقف
موقوفات حاج حسین آقا مَلِک از سال ۱۳۱۶ تا ۱۳۴۰ در هفت مرحله اهدا شده است که از جمله آنها می‌توان به کتابخانه ملی ملک، خرید قطعه زمین معروف به باغ ملّی تهران از شهرداری که اکنون ساختمان موزه و کتابخانه در این زمین واقع است، وقف ۲۹ مورد رقبه از جمله سه دانگ مزرعه و قنات تقی آباد در خراسان، سه دانگ مزرعه شهر طوس سفلی و سه دانگ مزرعه جمع آب، وقف ۱۶ رقبه از جمله شش دانگ قلعه نوی فریمان، شش دانگ مزرعه باغ عباس، شش دانگ قریه تقی آباد و سه دانگ قریه عشق آباد اشاره کرد.
دیگر موقوفات این بزرگ مرد نیکوکار را می‌توان قنات سجادیه با کلیه اراضی و اشجار و انهار، خشکه کاری منشعب از قنات سجادیه تا قنات قلعه نو میرزاجعفر در تربت‌جام، وقف رقباتی از جمله سه دانگ مزرعه و قنات فخرآباد، نصف مزرعه و قنات پشت باغ و سه‌دانگ مزرعه خاکستری و وقف ۲۴ رقبه از جمله نصف مزرعه لنگر، نصف مزرعه تقی آباد، نصف مزرعه بلندگرد، نصف مزرعه خرم آباد و نصف مزرعه اسدآباد نام برد.
خانه اجدادی وقف کتابخانه
کتابخانه‌ای که مَلِک از حدود سال ۱۲۷۸ شمسی فراهم آورد، ابتدا در مشهد بود و سپس به خانه پدری او در بازار بین‌الحرمین تهران منتقل شد تا در اختیار اهل فضل و دانش قرار گیرد. لذا حاج حسین آقا مَلِک در ششم آبان‌ماه سال ۱۳۱۶ خورشیدی همان خانه پدری‌اش را وقف آستان قدس رضوی کرد تا شعبه‌ای از کتابخانه مقدسه رضویه باشد.
.jpg)
موقوفات مَلِک پس از انقلاب
همه اموال حاج حسین آقا مَلِک طبق وقف‌نامه او در اختیار آستان قدس رضوی قرار گرفت و آستانه پس از پیروزی انقلاب اسلامی ضمن رسیدگی به امور موقوفات او، ساحتمانی به مساحت 10 هزار متر مربع در زمین متعلق به ملک و در مجاورت وزارت امور حارجه ساخت و کتابخانه و موزه مَلِک را به آنجا انتقال داد که امروزه مورد استفاده پژوهشگران است.
ازدواج با دختر متولی مسجد گوهرشاد
حاج حسین آقا چندسال بعد از بازگشت از مکه، راهی خراسان شد و در همان سال‌های اقامت در مشهد، با زهرا خانم دختر حاج سیدعبدالله متولی مسجد گوهرشاد ازدواج کرد. مرحوم ملک بعد از ازدواج با زهرا خانم که پس از آن به نوابه قدیسه لقب گرفت، صاحب ۳ دختر به نام‌های عزت‌الملک، ملک‌زاده و صدیقه شد.
البته حاج حسین پس از این نیز دو بار دیگر ازدواج کرد که حاصل ازدواج او با همسر دومش نیز ۲ دختر به نام‌های فلورت و رزت بودند و او، هیچ‌وقت صاحب فرزند پسر نشد. این واقف بزرگ همسر سوم خود را نیز در دوران کهنسالی و ناتوانی برای پرستاری از خود اختیار کرد.
شهرت در لوای گمنامی
حاج حسین آقا مَلِک جزو نادرترین واقفان ایران به شمار می‌رود که همه ثروت خود را صرف ساخت کتابخانه و مدرسه کرد و با تأسیس درمانگاه، بیمارستان، رخت شوی خانه و شیرخوارگاه به اصلاح وضعیت بهداشتی و درمانی مردم در روزگاری که بیشتر خانه ها آب و گرمابه نداشت، پرداخت.
گرچه کوچه و خیابانی در مشهد به نام حاج حسین آقا مَلِک نیست، اما آن قدر باقیات‌صالحات از خودش بر جای گذاشته که نه تنها اهالی این شهر بلکه هر کسی هم که به این دیار می‌آید، حتما اسم او را وقتِ سر زدن به مکان های تفریحی می شنود.
یک سده عمر بابرکت
او پس از یک سده عمر بابرکت سرانجام در عصر روز چهارشنبه، سوم مردادماه سال ۱۳۵۱ شمسی به علت سکته قلبی در خانه پدری اش در تهران بدرود حیات گفت. پیکرش به مشهد انتقال یافت و در غرفه شرقی رواق دارالحفاظ نزدیک به قبر پدرش در جوار امام هشتم(ع) به خاک سپرده شد.
ثروتمندان زیادی بعد از فوت‌شان فراموش شده‌اند اما نام حاج آقا حسین ملک، بخشندگی‌ها و کارهای خیرش هرگز از یاد مردم مشهد و ساکنان قلعه وکیل‌آباد نخواهد رفت. او املاک و مستغلات زیادی را از سال ۱۳۱۶ تا ۱۳۴۰ در هفت مرحله در تهران و خراسان وقف امور خیریه و عام‌المنفعه کرده است که در گزارش پیش‌رو، بیشتر با این واقف بزرگ عصر معاصر آشنا خواهید شد.
تولّد در خاندان ملک التجّار
حسین مَلِک در دهم خردادماه سال ۱۲۵۰ شمسی در منزل اجدادی خود در بازار بین‌الحرمین تهران در خانواده ثروتمند حاج کاظم مَلِک‌التجار متولّد شد. آقامهدی پدربزرگ او در زمان محمدشاه قاجار در سال 1216 شمسی، نشان سرخ را از شاه دریافت کرد و به سمت مَلِک التجاری ممالک محروسه منصوب شد و از همان زمان لقب «مَلِک» روی این خاندان ماند. اما «حسین آقا مَلِک» توانست نام این خاندان را با وقف‌های بی‌شمارش به شهرت برساند.
تحصیل در محضر بزرگان
حاج کاظم مَلِک التجار به مدارس جدید با دیده تردید می‌نگریست و آنها را مُضر دیانت می‌دانست، حسین را به مدارس دارالشفاء و صدر تهران فرستاد تا به تحصیل علوم قدیمه بپردازد. او فرد باهوش و توانمندی بود که ابتدا آموزش صرف و نحو و منطق، اسفار، دیوان‌های شاعران ایرانی، عربی و ترکی را آموخت و در این حین از محضر عالمان بزرگی همچون سیدمحمدعلی مازندرانی و میرشهاب‌الدین نیریزی بهره‌های فراوان برد. اما مدتی هم دور از چشم پدر به مدرسه فرانسوی آلیانس رفت و زبان فرانسه را فراگرفت. همچنین به فراگیری خوشنویسی و نقاشی نیز همّت گماشت.
رسیدگی به امور پدر
حاج حسین آقا فرزند بزرگ حاج کاظم بود و از این‌رو، رسیدگی به امور پدر را بر عهده گرفت. او با توجه به عدم حضور مستقیم در کار تجارت، رویکردی نسبتا متفاوت از پدر و پدربزرگش در عرصه اقتصاد در پیش گرفت و تکامل‌بخش راه آنها بود.
توسعه سواد فرهنگی با وقف
بزرگترین واقف معاصر ایران معتقد بود که قبل از هر چیز باید سواد فرهنگی کشور را بالا برد، لذا از او به جز دو باغ ملی و وکیل آباد در مشهد، وقف های بی شماری در خراسان و تهران برجای مانده که بیشتر آن ها وقف فرهنگی است و همین ویژگی هم موقوفات حاج حسین مَلِک را خاص کرده است.
او پس از سال‌ها تلاش و زحمت در عرصه فرهنگ و اقتصاد، نهایتا همه اموال خود را یا وقف کرد و یا از آنها در انجام کارهای خیرخواهانه و عام‌المنفعه بهره گرفت، به طوری که هم‌اکنون می‌توان از او به‌عنوان مرد فرهنگی نمونه، بزرگ واقف تاریخ معاصر ایران و حسابگری تمام عیار یاد کرد.
24 سال انجام وقف
موقوفات حاج حسین آقا مَلِک از سال ۱۳۱۶ تا ۱۳۴۰ در هفت مرحله اهدا شده است که از جمله آنها می‌توان به کتابخانه ملی ملک، خرید قطعه زمین معروف به باغ ملّی تهران از شهرداری که اکنون ساختمان موزه و کتابخانه در این زمین واقع است، وقف ۲۹ مورد رقبه از جمله سه دانگ مزرعه و قنات تقی آباد در خراسان، سه دانگ مزرعه شهر طوس سفلی و سه دانگ مزرعه جمع آب، وقف ۱۶ رقبه از جمله شش دانگ قلعه نوی فریمان، شش دانگ مزرعه باغ عباس، شش دانگ قریه تقی آباد و سه دانگ قریه عشق آباد اشاره کرد.
دیگر موقوفات این بزرگ مرد نیکوکار را می‌توان قنات سجادیه با کلیه اراضی و اشجار و انهار، خشکه کاری منشعب از قنات سجادیه تا قنات قلعه نو میرزاجعفر در تربت‌جام، وقف رقباتی از جمله سه دانگ مزرعه و قنات فخرآباد، نصف مزرعه و قنات پشت باغ و سه‌دانگ مزرعه خاکستری و وقف ۲۴ رقبه از جمله نصف مزرعه لنگر، نصف مزرعه تقی آباد، نصف مزرعه بلندگرد، نصف مزرعه خرم آباد و نصف مزرعه اسدآباد نام برد.
خانه اجدادی وقف کتابخانه
کتابخانه‌ای که مَلِک از حدود سال ۱۲۷۸ شمسی فراهم آورد، ابتدا در مشهد بود و سپس به خانه پدری او در بازار بین‌الحرمین تهران منتقل شد تا در اختیار اهل فضل و دانش قرار گیرد. لذا حاج حسین آقا مَلِک در ششم آبان‌ماه سال ۱۳۱۶ خورشیدی همان خانه پدری‌اش را وقف آستان قدس رضوی کرد تا شعبه‌ای از کتابخانه مقدسه رضویه باشد.
موقوفات مَلِک پس از انقلاب
همه اموال حاج حسین آقا مَلِک طبق وقف‌نامه او در اختیار آستان قدس رضوی قرار گرفت و آستانه پس از پیروزی انقلاب اسلامی ضمن رسیدگی به امور موقوفات او، ساحتمانی به مساحت 10 هزار متر مربع در زمین متعلق به ملک و در مجاورت وزارت امور حارجه ساخت و کتابخانه و موزه مَلِک را به آنجا انتقال داد که امروزه مورد استفاده پژوهشگران است.
ازدواج با دختر متولی مسجد گوهرشاد
حاج حسین آقا چندسال بعد از بازگشت از مکه، راهی خراسان شد و در همان سال‌های اقامت در مشهد، با زهرا خانم دختر حاج سیدعبدالله متولی مسجد گوهرشاد ازدواج کرد. مرحوم ملک بعد از ازدواج با زهرا خانم که پس از آن به نوابه قدیسه لقب گرفت، صاحب ۳ دختر به نام‌های عزت‌الملک، ملک‌زاده و صدیقه شد.
البته حاج حسین پس از این نیز دو بار دیگر ازدواج کرد که حاصل ازدواج او با همسر دومش نیز ۲ دختر به نام‌های فلورت و رزت بودند و او، هیچ‌وقت صاحب فرزند پسر نشد. این واقف بزرگ همسر سوم خود را نیز در دوران کهنسالی و ناتوانی برای پرستاری از خود اختیار کرد.
شهرت در لوای گمنامی
حاج حسین آقا مَلِک جزو نادرترین واقفان ایران به شمار می‌رود که همه ثروت خود را صرف ساخت کتابخانه و مدرسه کرد و با تأسیس درمانگاه، بیمارستان، رخت شوی خانه و شیرخوارگاه به اصلاح وضعیت بهداشتی و درمانی مردم در روزگاری که بیشتر خانه ها آب و گرمابه نداشت، پرداخت.
گرچه کوچه و خیابانی در مشهد به نام حاج حسین آقا مَلِک نیست، اما آن قدر باقیات‌صالحات از خودش بر جای گذاشته که نه تنها اهالی این شهر بلکه هر کسی هم که به این دیار می‌آید، حتما اسم او را وقتِ سر زدن به مکان های تفریحی می شنود.
یک سده عمر بابرکت
او پس از یک سده عمر بابرکت سرانجام در عصر روز چهارشنبه، سوم مردادماه سال ۱۳۵۱ شمسی به علت سکته قلبی در خانه پدری اش در تهران بدرود حیات گفت. پیکرش به مشهد انتقال یافت و در غرفه شرقی رواق دارالحفاظ نزدیک به قبر پدرش در جوار امام هشتم(ع) به خاک سپرده شد.
