گزارشی خبرگزاری رضوی از «معرّق‌کار» پیشکسوت حرم مطهر رضوی؛
عمری که از کودکی تا کهن‌سالی در ساخت و نوسازی حرم رضوی گذشت
به گزارش خبرگزاری رضوی ـ آزیتا ذکاء؛ میان انبوهی از مصالح معماری همچون، گچ،گِل، سنگ، خشت و چوب؛ کاشی نقش عمده را در زیبایی‌آفرینی ایفا کرده و مکمّل کار در معماری است. در واقع یگانه عنصری که می‌تواند اهداف هنر اسلامی را محقق کند.
آثار گران‌بهایی را از کاشی، این عنصر معماری و تزئیناتی در حرم مطهر رضوی می‌بینیم که با دست توانای هنرمندان ایرانی خلق شده است. رجبعلی پورآدینه گل‌ختمی استاد بازنشسته کاشی معرّق در حرم مطهر رضوی بوده که 45 سال از عمر خود را وقف هنر در بارگاه منور حرم امام مهربانی‌ها کرده است و رسالت خود را در قبال این مکان مقدس از طریق هنر کاشی معرّق انجام داده است.
در چهارشنبه امام رضایی(ع) این هفته به سراغ این استاد بازنشسته معرّق‌کار حرم مطهر رضوی رفتیم که اکنون در نوزدهمین سال بازنشستگی خود با دردهای ناشی از کارهای سنگین روزگار می‌گذراند.
کارگری در حرم از کودکی
رجبعلی پورآدینه گل‌ختمی سال 1327 در مشهد متولّد شد و از سن 9 سالگی همراه پدرش به حرم مطهر می‌رفت. او در این‌باره به خبرگزاری رضوی چنین می‌گوید: «آن زمان من را مدرسه نفرستادند بعدها اکابر رفتم و درس خواندم. حسین پورآدینه گل‌ختمی پدرم کارگر بنّای حرم مطهر رضوی بود. از سال 1336 زمانی که هنوز کودک بودم، دست من را هم می‌گرفت و با خودش به حرم می‌برد. کنار او پادویی و کارگری می‌کردم. حدود دو سال در کارگاه کاشی‌پزی کار کردم، اما بخاطر سختی و فشار جسمی که در آنجا بر من وارد می‌شد، این کار را رها کرده و به کاشی معرّق روی آوردم و در سن 20 سالگی در این‌کار استاد شدم».
کاشی معرّق هنری زیبا
در حرم مطهر رضوی انواع کاشی‌کاری‌های زیبا نظیر هفت رنگ، زیررنگی، مقرنس، رسمی‌بندی، معرّق و معقلی وجود دارد که چشم‌نواز بوده و حیرّت همگان را بر می‌انگیزد. این استاد کاشی معرّق در توضیح بیشتر می‌گوید: «بسیاری از بناهای حرم منور امام رضا(ع) با کاشی‌کاری‌های زیبا تزئین شده است. کاشی معرّق که بعد از انقلاب رونق زیادی گرفته، زیبایی دوچندانی به هنر کاشی در این مضجع شریف داده است.
کاشی معرّق با تلفیق تکه‌های کوچک مختلف ساخته شده و بر اساس طرح اصل یکایک تراشیده می‌شود و در جای معین خود قرار می‌گیرد. کاشی معرّق این حُسن را دارد تا بر سطوح غیرمسطح همچون بدنه گنبدها و گلدسته‌های کوچک نصب شود. همچنین اگر نیاز به مرمّت پیدا کرد، کمتر به کاشی‌های سالم صدمه خواهد زد».
.jpg)
کاشیکاری نماد معماری ایرانی
یکی از هنرهای ایرانیان از دیرباز هنر کاشیکاری بوده و یکی از نمادهای مهم در معماری کشورمان است. آقای پورآدینه گل‌ختمی در شرح تهیه کاشی‌های حرم چنین یادآور می‌شود: «کاشی‌های حرم از آسیاب سنگ چخماق، بلور و قلعه‌سرب تهیه می‌شود. قبلا از چرخ سنباده دستی برای برش کاشی استفاده می‌کردیم و آن زمان مثل الان ماسکی وجود نداشت با پارچه‌ای سر و صورت خود را می‌پوشاندیم تا گرد آن داخل حلق و بینی‌مان نرود، وقتی دست از کار می‌کشیدیم سر و صورت‌مان از خاک پر شده و شناخته نمی‌شدیم.
آن زمان به سختی کار می‌کردیم روی کار را با سیم می‌بستیم و برای حمل و جا به جایی آن تا محل نصب، چهار و پنج نفر بودیم و گاهی از زائران هم کمک می‌گرفتیم. با گفتن یاالله و یاالله کار را به محل نصب می‌بردیم و چند نفر از بالا با طناب آن را از ما می‌گرفتند. حتی شانه خود را زیر کار می‌بردیم تا کار صدمه نمی‌بیند و نشکند. اما خودمان را با انجام چنین کارهای سخت و طاقت‌فرسا عیب‌ناک کردیم و الان روزگار خود را با دردهای ناشی از همان کارهای سخت می‌گذرانیم. امروزه امکانات زیاد شده و کاشی‌های آماده شده را با جرثقیل برمی‌دارند، زور و زحمتی روی افراد نیست».
مأموریت‌های کاری
معماران، مهندسان، بنّایان، کارگران، معرّق‌کاران و ... آستان قدس رضوی اغلب به مأموریت‌های کاری به جاهای مختلف فرستاده می‌شدند و معرّق‌کار بازنشسته نیز بارها پیش آمده که برای انجام وظیفه به مأموریت می‌رفت. او در مورد خاطرات حدود پنج دهه همکاری خود با آستان قدس رضوی چنین خاطرنشان می‌کند: «من علاوه بر ساخت و بازسازی کاشی‌های معرّق در حرم مطهر رضوی برای ساخت کتابخانه و موزه حاج حسین ملک، دو سال به تهران اعزام شدم. چهار سال دیگر هم برای ساخت مسجدی در ابوظبی پایتخت امارات متحده عربی مأموریت یافتم. شهر جنگ‌زده هویزه توسط آستان قدس رضوی ساخته شد که من هم دو ماه برای انجام کارهای بنّایی به آنجا رفتم. در مشهد هم برای ترمیم گنبد آرامگاه خواجه‌ربیع و ساخت باغ دوم آنجا نقش داشتم و همچنین در حسینیه و کتابخانه امام رضا(ع) واقع در کوچه ناظر کار کاشی معرّق انجام دادم».
نیروی جوانی صرف کارهای متفرقه
شست‌وشو و تنظیف گنبد منور رضوی بعد انقلاب اسلامی به طور متوسط سالی یکبار از طریق نصب داربست فلزی و اکثرا در تابستان انجام می‌شود. آقای پورآدینه گل‌ختمی یادی می‌کند از جسوری و بی‌پروایی خود برای انجام‌های کارهای سخت و نیروی جوانی که صرف کارهای متفرقه کرده و ادامه می‌دهد: «قبل انقلاب دوبار گنبد حضرت را شست‌وشو می‌دادند. یکبار برای عید نوروز و بار دیگر برای حضور شاه در حرم مطهر رضوی گنبد تنظیف می‌شد. آن زمان من جوانی بودم که از جسم خود برای کارهای سخت در این مضجع شریف زیاد کار کشیدم. آن زمان هر وقت می خواستند گنبد را بشویند محمدعلی شاه‌بخش بنّای حرم به دنبال من می‌فرستاد تا در شست‌وشوی گنبد کمکش کنم. خودش بالای تیغه گنبد و کنار پرچم می‌ایستاد من هم با کمک طنابی که به دور کمرم بستم و سطلی در دست به بالای گنبد می‌رفتم و وقتی به کمر گنبد می‌رسیدم وزش باد مثل گهواره من را به چپ و راست تکان می‌داد. فقط با عنایت خدا و لطف حضرت این ترس و سختی را متحمل می‌شدم و شاید 20 بار گنبد را شستم».
.jpg)
بهبودی کرونا با شفای امام رضا(ع)
آقای پورآدینه گل‌ختمی در نوزدهمین سال بازنشستگی خود بسر می‌برد و با دردهای ناشی از کارهای سخت در آستان قدس رضوی روزگار می‌گذراند و می‌گوید: «سال 1381 بخاطر تصادف خودم را از آستان قدس رضوی بازنشسته کردم. الان که در منزل هستم انواع مختلف مریضی و عوارض کارهای سختی به سراغم آمده و روز و شب خود را با این دردها می‌گذرانم. بدون اینکه یکی از مسئولان آستان قدس در خانه‌ام را بزند و جویای حال من شود. متأسفانه خیلی من و خانواده‌ام مورد بی‌مهری هستیم. جوان بودیم و تا توانستیم از جسم خود کار کشیدیم و بخاطر گرد و غباری که داخل حلق و بینی‌ام رفته بود ریه‌هایم مشکل پیدا کرده است و مرتب سرفه می‌کنم. چند وقت پیش از سرفه زیاد پنج و شش روزی نتوانستم غذا بخورم و به دکتر مراجعه کردیم، گفتند: کرونا گرفتم. یک شب که خیلی حالم بد شده بود به امام رضا(ع) متوسل شدم و گفتم: آقاجان من سالیان سال برایتان کار کردم و الان درست است که اینقدر اذیت باشم، صبح که از خواب بیدار شدم از سرفه اثری نبود و بعد چند روز از خانواده صبحانه خواستم و غذا خوردم. به دکتر که مراجعه کردیم، دکتر من را معالجه کرد و با تعجب پرسید: چه اتفاقی افتاده که هیچ اثری از مریضی در شما نیست؟ گفتم: من بی‌صاحب نیستم، اربابم امام رضا(ع) مرا شفا داده است».
آثار گران‌بهایی را از کاشی، این عنصر معماری و تزئیناتی در حرم مطهر رضوی می‌بینیم که با دست توانای هنرمندان ایرانی خلق شده است. رجبعلی پورآدینه گل‌ختمی استاد بازنشسته کاشی معرّق در حرم مطهر رضوی بوده که 45 سال از عمر خود را وقف هنر در بارگاه منور حرم امام مهربانی‌ها کرده است و رسالت خود را در قبال این مکان مقدس از طریق هنر کاشی معرّق انجام داده است.
در چهارشنبه امام رضایی(ع) این هفته به سراغ این استاد بازنشسته معرّق‌کار حرم مطهر رضوی رفتیم که اکنون در نوزدهمین سال بازنشستگی خود با دردهای ناشی از کارهای سنگین روزگار می‌گذراند.
کارگری در حرم از کودکی
رجبعلی پورآدینه گل‌ختمی سال 1327 در مشهد متولّد شد و از سن 9 سالگی همراه پدرش به حرم مطهر می‌رفت. او در این‌باره به خبرگزاری رضوی چنین می‌گوید: «آن زمان من را مدرسه نفرستادند بعدها اکابر رفتم و درس خواندم. حسین پورآدینه گل‌ختمی پدرم کارگر بنّای حرم مطهر رضوی بود. از سال 1336 زمانی که هنوز کودک بودم، دست من را هم می‌گرفت و با خودش به حرم می‌برد. کنار او پادویی و کارگری می‌کردم. حدود دو سال در کارگاه کاشی‌پزی کار کردم، اما بخاطر سختی و فشار جسمی که در آنجا بر من وارد می‌شد، این کار را رها کرده و به کاشی معرّق روی آوردم و در سن 20 سالگی در این‌کار استاد شدم».
کاشی معرّق هنری زیبا
در حرم مطهر رضوی انواع کاشی‌کاری‌های زیبا نظیر هفت رنگ، زیررنگی، مقرنس، رسمی‌بندی، معرّق و معقلی وجود دارد که چشم‌نواز بوده و حیرّت همگان را بر می‌انگیزد. این استاد کاشی معرّق در توضیح بیشتر می‌گوید: «بسیاری از بناهای حرم منور امام رضا(ع) با کاشی‌کاری‌های زیبا تزئین شده است. کاشی معرّق که بعد از انقلاب رونق زیادی گرفته، زیبایی دوچندانی به هنر کاشی در این مضجع شریف داده است.
کاشی معرّق با تلفیق تکه‌های کوچک مختلف ساخته شده و بر اساس طرح اصل یکایک تراشیده می‌شود و در جای معین خود قرار می‌گیرد. کاشی معرّق این حُسن را دارد تا بر سطوح غیرمسطح همچون بدنه گنبدها و گلدسته‌های کوچک نصب شود. همچنین اگر نیاز به مرمّت پیدا کرد، کمتر به کاشی‌های سالم صدمه خواهد زد».
کاشیکاری نماد معماری ایرانی
یکی از هنرهای ایرانیان از دیرباز هنر کاشیکاری بوده و یکی از نمادهای مهم در معماری کشورمان است. آقای پورآدینه گل‌ختمی در شرح تهیه کاشی‌های حرم چنین یادآور می‌شود: «کاشی‌های حرم از آسیاب سنگ چخماق، بلور و قلعه‌سرب تهیه می‌شود. قبلا از چرخ سنباده دستی برای برش کاشی استفاده می‌کردیم و آن زمان مثل الان ماسکی وجود نداشت با پارچه‌ای سر و صورت خود را می‌پوشاندیم تا گرد آن داخل حلق و بینی‌مان نرود، وقتی دست از کار می‌کشیدیم سر و صورت‌مان از خاک پر شده و شناخته نمی‌شدیم.
آن زمان به سختی کار می‌کردیم روی کار را با سیم می‌بستیم و برای حمل و جا به جایی آن تا محل نصب، چهار و پنج نفر بودیم و گاهی از زائران هم کمک می‌گرفتیم. با گفتن یاالله و یاالله کار را به محل نصب می‌بردیم و چند نفر از بالا با طناب آن را از ما می‌گرفتند. حتی شانه خود را زیر کار می‌بردیم تا کار صدمه نمی‌بیند و نشکند. اما خودمان را با انجام چنین کارهای سخت و طاقت‌فرسا عیب‌ناک کردیم و الان روزگار خود را با دردهای ناشی از همان کارهای سخت می‌گذرانیم. امروزه امکانات زیاد شده و کاشی‌های آماده شده را با جرثقیل برمی‌دارند، زور و زحمتی روی افراد نیست».
مأموریت‌های کاری
معماران، مهندسان، بنّایان، کارگران، معرّق‌کاران و ... آستان قدس رضوی اغلب به مأموریت‌های کاری به جاهای مختلف فرستاده می‌شدند و معرّق‌کار بازنشسته نیز بارها پیش آمده که برای انجام وظیفه به مأموریت می‌رفت. او در مورد خاطرات حدود پنج دهه همکاری خود با آستان قدس رضوی چنین خاطرنشان می‌کند: «من علاوه بر ساخت و بازسازی کاشی‌های معرّق در حرم مطهر رضوی برای ساخت کتابخانه و موزه حاج حسین ملک، دو سال به تهران اعزام شدم. چهار سال دیگر هم برای ساخت مسجدی در ابوظبی پایتخت امارات متحده عربی مأموریت یافتم. شهر جنگ‌زده هویزه توسط آستان قدس رضوی ساخته شد که من هم دو ماه برای انجام کارهای بنّایی به آنجا رفتم. در مشهد هم برای ترمیم گنبد آرامگاه خواجه‌ربیع و ساخت باغ دوم آنجا نقش داشتم و همچنین در حسینیه و کتابخانه امام رضا(ع) واقع در کوچه ناظر کار کاشی معرّق انجام دادم».
نیروی جوانی صرف کارهای متفرقه
شست‌وشو و تنظیف گنبد منور رضوی بعد انقلاب اسلامی به طور متوسط سالی یکبار از طریق نصب داربست فلزی و اکثرا در تابستان انجام می‌شود. آقای پورآدینه گل‌ختمی یادی می‌کند از جسوری و بی‌پروایی خود برای انجام‌های کارهای سخت و نیروی جوانی که صرف کارهای متفرقه کرده و ادامه می‌دهد: «قبل انقلاب دوبار گنبد حضرت را شست‌وشو می‌دادند. یکبار برای عید نوروز و بار دیگر برای حضور شاه در حرم مطهر رضوی گنبد تنظیف می‌شد. آن زمان من جوانی بودم که از جسم خود برای کارهای سخت در این مضجع شریف زیاد کار کشیدم. آن زمان هر وقت می خواستند گنبد را بشویند محمدعلی شاه‌بخش بنّای حرم به دنبال من می‌فرستاد تا در شست‌وشوی گنبد کمکش کنم. خودش بالای تیغه گنبد و کنار پرچم می‌ایستاد من هم با کمک طنابی که به دور کمرم بستم و سطلی در دست به بالای گنبد می‌رفتم و وقتی به کمر گنبد می‌رسیدم وزش باد مثل گهواره من را به چپ و راست تکان می‌داد. فقط با عنایت خدا و لطف حضرت این ترس و سختی را متحمل می‌شدم و شاید 20 بار گنبد را شستم».
بهبودی کرونا با شفای امام رضا(ع)
آقای پورآدینه گل‌ختمی در نوزدهمین سال بازنشستگی خود بسر می‌برد و با دردهای ناشی از کارهای سخت در آستان قدس رضوی روزگار می‌گذراند و می‌گوید: «سال 1381 بخاطر تصادف خودم را از آستان قدس رضوی بازنشسته کردم. الان که در منزل هستم انواع مختلف مریضی و عوارض کارهای سختی به سراغم آمده و روز و شب خود را با این دردها می‌گذرانم. بدون اینکه یکی از مسئولان آستان قدس در خانه‌ام را بزند و جویای حال من شود. متأسفانه خیلی من و خانواده‌ام مورد بی‌مهری هستیم. جوان بودیم و تا توانستیم از جسم خود کار کشیدیم و بخاطر گرد و غباری که داخل حلق و بینی‌ام رفته بود ریه‌هایم مشکل پیدا کرده است و مرتب سرفه می‌کنم. چند وقت پیش از سرفه زیاد پنج و شش روزی نتوانستم غذا بخورم و به دکتر مراجعه کردیم، گفتند: کرونا گرفتم. یک شب که خیلی حالم بد شده بود به امام رضا(ع) متوسل شدم و گفتم: آقاجان من سالیان سال برایتان کار کردم و الان درست است که اینقدر اذیت باشم، صبح که از خواب بیدار شدم از سرفه اثری نبود و بعد چند روز از خانواده صبحانه خواستم و غذا خوردم. به دکتر که مراجعه کردیم، دکتر من را معالجه کرد و با تعجب پرسید: چه اتفاقی افتاده که هیچ اثری از مریضی در شما نیست؟ گفتم: من بی‌صاحب نیستم، اربابم امام رضا(ع) مرا شفا داده است».
