خبرگزاری رضوی- بهمن دهستانی؛ گفتگوی ادیان در جهان معاصر یکی از شیوه های منحصر به فرد برای تفاهم و همزیستی و همکاری میان پیروان ادیان است و با وجود افزایش بی سابقه تنش ها و نفرت پراکنی ها و اختلافات در سطح بین المللی اما هیچگاه از نظر متفکران و رهبران ادیان دور نمانده است. اختلاف و تفاوت های دینی در عین آنکه می تواند به بستری برای کینه ورزی تبدیل شود اما همزمان از بهترین موضوعات برای نشستن صاحبنظران دینی در کنار هم است. مرور تکاپوهای مراکز دینی بزرگ دنیا در سال های اخیر نشان می دهد عقلانیت و اهتمام به توسعه تبادلات فکری برای بسط تفاهم و آگاهی بطور چشمگیری در سطح جهان افزایش یافته است.
این در حالی است که مقامات و دستگاه های سیاسی کشورها و سرویس های امنیتی و اطلاعاتی برخی دولت ها از بکارگیری ظرفیت های ادیان در جهت مطامع و منافع خود فروگذار نمی کنند که نمونه آن را می توان در اقدامات رژیم صهیونیستی و برخی حکومت های عربی جست.
در قرن گذشته و در دوره جنگ سرد و رقابت های میان بلوک شرق و غرب، اردوگاه غرب لیبرال به رهبری آمریکا که خود را جهان آزاد می نامید تلاش میکرد تا آزادی و گفتگوی ادیان را ابزاری برای فشار بر رقیب خود یعنی شوروی سوسیالیستی قرار دهد و از این رو با به رسمیت شناختن تنوع و تکثر ادیان از توان ادیان برای تقویت جبهه خود بر علیه شوروی که دین ورزی و شعائر مذهبی در آن با محدودیت های زیادی همراه بود استفاده های زیادی کرد. برخی تحلیلگران تأسیس پارلمان ادیان در نیمه دوم قرن گذشته را در راستای چنین اهدافی ارزیابی می کنند.
با پایان و فروپاشی نظام شوروی کلیسای ارتدوکس روسیه به عنوان مرجع دینی مسیحیان روسیه حضور و تأثیر فعال خود را نشان داد. بیشترین جمعیت ساکن در روسیه مسیحیان ارتدوکس هستند گرچه ادیان در روسیه متنوع اند و بنا بر قانونی مصوب سال ۱۹۹۷، مسیحیت، اسلام، بودیسم و یهودیت در تاریخ روسیه شناسایی شده و حائز اهمیت دانسته می شود. مسیحیت ارتدوکس بزرگترین دین و دین سنتی روسیه است که بر اساس همین قانون بخشی از میراث تاریخی روسیه عنوان شده است. کلیسای ارتدوکس روسی نظام دینی غالب در روسیه را تشکیل می دهد. بیشتر کلیساهای ارتدکس ثبت شده در روسیه و خارج از این سرزمین به کلیسای ارتدوکس روسی وابستهاند.
در حال حاضر مسیحیت ارتدکس مذهب رسمی کشور نیست اما برای روسیه به عنوان یک فرهنگ و سنت باقی مانده است زیرا سنتهای مذهبی ارتدکس در طول تاریخ روسیه حفظ شدهاند و تمام حوزههای زندگی روسها از جمله قوانین، روابط، ادبیات، هنر و تاریخ را شامل میشود.
گفته می شود برای بسیاری از شهروندان روسیه، مسیحیت ارتدوکس بیش از آنکه معنی خداگرایی و خداپرستی داشته باشد، معنای فرهنگی دارد و نمادی از هویت ملی است زیرا ارتدکس روسی برای مدت بیش از هزار سال دین تاریخی روسیه بوده است. همچنین كلیسای ارتدوکس روسیه رهبری کلیساهای بلاروس، بخش هایی از اوکراین و چند کشور دیگر در قارههای اروپا، آمریکا و آسیا را بر عهده دارد. کلیسای ارتدکس روسیه اعلام کرده است که نسبت مسیحیان ارتدوکس در کل جمعیت روسیه به ۷۰ تا ۸۰ درصد میرسد. در سال ۲۰۱۷ پاتریاک کریل عالیترین مقام کلیسای ارتدکس روسیه که در فوریه ۲۰۰۹ به این مقام منصوب شد، اعلام کرد که حدود ۷۵ درصد از روسها خود را مسیحی میدانند.
کلیسای ارتدوکس استانبول ترکیه بعد از بحران کریمه و تنش های روسیه با اوکراین با فشار مقامات ترکیه از کلیسای روسیه اعلام جدایی کرد. در سطح افکار عمومی جهانی سه شاخه کاتولیک، پروتستان و ارتدوکس را مذاهب اصلی مسیحیت معاصر تلقی می کنند گرچه فرق و جریان های مسیحی بیشتر از این تعداد است.
تاریخ مناسبات کلیسای ارتدوکس روسیه با ایرانیان مسلمان به قرن ۱۶ میلادی و زمانی که اولین روحانیون کلیسای ارتدوکس روس همزمان با ایجاد سفارت روسیه در تهران به ایران پا گذاشتند، باز میگردد. فردی با نام ایروماناخ نیکیفور اولین کشیشی بوده است که در قالب دیپلماتیک به ایران آمد. از سال ۱۷۳۰میلادی فعالیت دینی کشیشان روس در ایران رسما و به طور منظم آغاز شد. بدین شکل که در کنار سفارت و کنسولگریهای روسیه در برخی از شهرهای ایران اقدام به تأسیس کلیسای ارتدکس جهت عبادت روسهای مقیم ایران کردند و به آنان خدمات دینی ارائه میدادند. در این خصوص میتوان کلیسای نیکلاس مقدس در تهران و معبدی را در اصفهان و رشت را نام برد. بدین شکل میتوان گفت ارتباطات این کلیسا با ایرانیان مسلمان سابقه چهارصد ساله دارد اما سابقه گفتوگوهای دینی و علمی این کلیسا و ایران شیعی در سه دهه گذشته رقم خورده است و دستاوردهای قابل توجهی به همراه داشته است.
مركز بینالمللی گفتوگوی ادیان و فرهنگهای سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و کلیسای ارتدکس روسیه از سال ۱۳۷۶ تاكنون بالغ بر 12 نشست دینی با هدف درک متقابل اسلام و مسیحیت ارتدوکس و توسعه ارتباط و همکاری میان ادیان در حل مسائل مشترک بشری با حضور شخصیتهای بلندپایه در ایران و روسیه برگزار کردهاند. اولین ارتباط بین این دو نهاد با سفر كشیش فئوفان به تهران در سال ۱۳۷۶ صورت پذیرفت و پس از آن متروپلیتن كریل برای یك دیدار دوستانه به تهران آمد و با مرحوم آیتالله محمدعلی تسخیری، رئیس وقت سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی دیدار و گفتوگو كرد و بدین ترتیب گفتوگوهای دینی مشترک پایهگذاری شد. این گفتوگوها به نوبت هر دو سال یک بار در مسكو و تهران برگزار شد. از این رو روابط میان حوزه های شیعی ایران و کلیسای ارتدوکس از پشتوانه های بسیار خوب و غنی برخوردار گردیده است و می تواند به الگویی در روابط میان ادیان تبدیل شود.