خبرگزاری رضوی ـ آزیتا ذکاء؛ قلم‌زنی یکی از رشته هنرهای سنتی ایران است که در دوران هخامنشیان رواج یافت و در دوره ساسانیان به اوج خود رسید. این هنر منحصر به‌فرد با تزیین و کندن نقوش بر روی اشیای فلزی به ویژه طلا، نقره، مس و برنج تجلّی می‌یابد. نقوش و قلم‌زنی از جمله شاهکارهای هنر ایرانی ـ اسلامی است که بر درب و ضریح حرم مطهر رضوی نیز می‌توان این هنر زیبا را شاهد بود.
قبل دهه 1370 هنرمند قلم‌زنی در حرم مطهر رضوی وجود نداشت که زیبایی این هنر را بر اشیاء بارگاه منور رضوی خلق کند و از هنرمندان اصفهان برای آفرینش این هنر استفاده می‌شد. در زمان ساخت ضریح پنجم از آستان قدس رضوی خواسته شد تا یکی از کارگران خود را برای آموزش و مهارت این هنر به اصفهان بفرستد که قرعه به نام امیر شیخ‌زاده جوان تازه‌کاری افتاد که حدود شش‌ماه از حضور او در آستان قدس رضوی می‌گذشت.
امیر شیخ‌زاده پس از خدمت سربازی از سال 1370 در حرم مطهر مشغول کار شد و در کارگاه طلاکاری، شاگرد مرحوم محمداسماعیل پاکدل بود. او با کسب مهارت قلم‌زنی در اصفهان اکنون به عنوان استاد قلم‌زن در آستان قدس رضوی شناخته می‌شود که با هنر دست خود، آثار زیادی را در این مضجع شریف خلق کرده است. در چهارشنبه‌های امام رضایی(ع) تصمیم گرفتیم گوشه‌ای از هنر طلاکاری و قلم‌زنی در این بارگاه منور را از بیان او بشنویم که در گزارش پیش‌رو، مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
تجربه کار در زرگری
تحصیلات خود را به دیپلم نرسانده وارد حرفه زرگری شد و این هنر را به عنوان شغل آینده در پیش گرفت. در وقت سربازی برای خدمت رفت و پس از پایان دوره خدمت سربازی به پیشنهاد یکی از آشنایان به آستان قدس رضوی معرفی شد. او که قبلا با حرفه طلاسازی آشنا بود، کنار دست مرحوم محمداسماعیل پاکدل مشغول بکار شد و این توفیق را نصیب خود کرد، در سن 22 سالگی، تخصص شغل قبلی خود را در حرم مطهر دنبال کند و در این کار استاد شود. او در توضیح بیشتر چنین می‌گوید: «وقتی من وارد این شغل و حرفه در حرم مطهر شدم، مرحوم پاکدل هنرمند طلاکار وقت حرم، مسئولیت کارگاه طلاکاری گلدسته‌های صحن تازه ساخت جمهوری اسلامی را بر عهده داشت. من هم کنار دست او مشغول کار شدم. حدود پنج ماه از حضورم در کارگاه طلاکاری و کمک به مرحوم پاکدل می‌گذشت که از اصفهان درخواست رسید که یک نیرو برای آموزش قلم‌زنی به اصفهان بفرستید که من با موافقت مهندس رضا دیشیدی مدیرعامل وقت سازمان عمران و توسعه حریم حرم به اصفهان اعزام شدم و ظرف شش ماه تحت آموزش استاد محمد اسکندری این هنر را آموختم و از این پس فعالیت و کار من در آستان قدس رضوی به سمت قلم‌زنی سوق پیدا کرد».
.jpg)
شروع کار با قلم‌زنی ضریح پنجم
هنر قلم‌زنی از جمله صنایع دستی ایران به ویژه شهر اصفهان است که قدمتی بیش از هزاران سال قبل از میلاد مسیح دارد. قلم‌زنی و زرگری ضریح پنجم تحت نظر استاد محمود فرشچیان و توسط استاد خدادادزاده اصفهانی انجام شده است. آقای شیخ‌زاده در توضیح بیشتر اضافه می‌کند: «قلم‌زنی ضریح را اصفهانی‌ها انجام می‌دادند که من هم رفتم از آنها آموزش دیدم. ما زیر نظر مهندس دیشیدی، مرحوم پاکدل، مرحوم ملکی و استاد آیینه‌چیان شاستی ضریح را ساختیم. نماد جلد قرآن در محوطه باز کتابخانه مرکزی یکی دیگر از کارهای قلم‌زنی من است که طراحی کارفوق توسط استاد رزاقی و میناکاری آن را مرحوم استاد غفاریان انجام دادند.
دو تابلو کنار پنجره رواق دارالاجابه با متن «فقیر و خسته به درگاهت آمدم رحمی، که جز ولای توام نیست هیچ دستاویز» که با طراحی گل و بوته توسط استاد رزاقی و خطاطی استاد توکلی می‌باشد، را نیز بنده قلم‌زنی کرده‌ام. یکی از کارهای مشترک من با استاد پاکدل پنجره فولاد مسجد گوهرشاد است. زرگری و نصب گوه ماسوره پنجره آخرین کار مرحوم پاکدل قبل از فوتش در سال 1395 بود که طراحی شاسی و نظارت کار با مهندس طوسی و قلم‌زنی گل و بوته نیز توسط بنده انجام شد.
شمش؛ طلای بکار رفته در حرم
شاه طهماسب، دومین پادشاه صفوی در نوجوانی به قدرت رسید که در شرق کشور همواره مورد هجوم ازبک‌ها قرار داشت. او نذر کرده بود اگر در برابر ازبک‌ها به پیروزی دست پیدا کند، گنبد حضرت رضا(ع) را طلا خواهد کرد. بدین ترتیب این نذر با ۱۸۹ کیلوگرم طلا برای گنبد و ۵۱ کیلوگرم برای میل ادا شد. لذا اولین نمونه طلاکاری در تزئینات هنری - اسلامی در حرم مطهر اینگونه رقم خورد. بنابر گفته آقای شیخ‌زاده، طلاهایی که در حرم بکار می‌رود از شمش و 24 عیار است. طلاکاری در حرم مطهر رضوی علاوه بر گنبد، در ایوان و گلدسته‌های صحن‌های انقلاب و جمهوری اسلامی، ایوان صحن آزادی و گلدسته‌های صحن پیامبراعظم(ص) نیز کار شده است. درب‌های روضه منوره و گنبد الله وردی‌خان هم آب طلاست. کتیبه‌های خط در رواق‌ها نیز طلاکاری شده هستند.
.jpg)
هنرهای بهم تنیده در معماری حرم
اين مکان مقدس و ملکوتی نگینی از معماری ایرانی ـ اسلامی است که هنرهای زیبا و چشم‌نواز آن دیدگان همگان را مبهوت می‌کند. این مضجع شریف از اوج عظمت هنر اسلامی حکایت دارد. این استاد قلم‌زنی آستان قدس رضوی در این‌باره چنین بیان می‌کند: «هیچ هنری به تنهایی نما و زیبایی ندارد، اگر چند هنر در هم آمیخته شود، زیبایی آن دوچندان خواهد شد. طلاکاری در کنار دیگر هنرها جلوه دارد. طلا و نقره با هم توازن داشته باشند کار قشنگ می‌شود. هیچ موقع به تنهایی، تمام قسمت‌های ضریح طلا نبوده، بلکه با نقره ترکیب شده و خود به خود زیبایی خاصی به کار داده است.
فقط در آیینه‌‌کاری کمتر داریم که طلا بکار رفته و کار قشنگ شده باشد. طلاکاری با معرق یک قشنگی خاصی دارد و کار معمولا زیباتر می‌شود. همچنین هر جا معرق هست، گل و بوته هم کار می‌کنند. توازن این دو هنر نیز به کار زیبایی می‌بخشد.
درب‌های روضه منوره هم طلا و نقره قلم‌زنی شده دارد و روی آن میناکاری کار کردند که یک سبک جدایی برای خودش است، این هنرها مکمل هم هستند. در روضه منوره شاهد هر هنری هستیم و در اینجا طلا بیشتر کار شده است».
دریافت صفحه با کد QR