گزارش خبرگزاری رضوی:
اهمیت حکمرانی با شاخص های الهام بخش در بزرگترین نهاد وقف جهان اسلام
خبرگزاری رضوی- بهمن دهستانی؛ سازمان های عام المنفعه شامل انواع مؤسسات و نهادهای عمومی و مردم نهاد خیریه، موقوفات و اصناف در چند دهه اخیر مورد توجه ویژه جوامع مختلف قرار گرفته و فعالیت آن در سراسر جهان به شدت افزایش یافته است. بیش از 80 درصد فارغ التحصیلان مدرسه معروف کسب و کار هاروارد سابقه فعالیت تمام وقت و حدود نیمی از ا« ها سابقه عضویبت در هیئت مدیره این نوع سازمان ها را دارند.
آن ها سریع ترین رشد اشتغال زایی در کشورهای توسعه یافته در دهه اول قرن 21 را تجربه کرده اند به طوری که اگر مجموع سازمان های رسمی فعال در این حوزه تجمیع شوند، تبدیل به هشتمین اقتصاد بزرگ جهان یعنی بزرگ تر از کشورهایی چون انگلستان، ایتالیا، فرانسه و کانادا خواهد شد. بیش از 11 درصد شاغلان در کشورهای هلند و کانادا در سازمان های غیرانتفاعی مشغول کار هستند. این رقم در آمریکا، استرالیا، فرانسه، و بریتانیا حدود 8 درصد و در آلمان نزدیک به 6 درصد است. از آنجا که علاقه و اعتماد مردم به این سازمان ها بیش از بخش خصوصی است، داشتن الگوی مناسب حکمرانی می تواند در پایدارسازی روابط آنها با جامعه کمک شایانی کند.
با توجه به میان رسشته ای بودن مفهوم حکمرانی سازمانی، تعریف ثابت و مشخصی از آن موجود نیست؛ اما به طور خلاصه حکمرانی سازمانی به مجموعه راه و روش هایی که یک سازمان بر اساس آن هدایت، مدیریت، نظارت و کنترل می شود اطلاق می گردد.
در این میان سازمان های موقوفه چه از نوع اسلامی و چه مدل غیر اسلامی ان بخش بزرگی از سازمان های عام المنفعه در سطح جهان را تشکیل می دهند. اسلام اهمیت زیادی برای وقف قائل است و با عنوان صدقه جاریه از آن یاد می شود. صدقه جاریه یعنی انفاق هایی که بقاء دارند و مقطعی نیستند و شامل اموال و دارایی هایی هستند که به صورت موقوفه و مانند آن درآمده و مردم به طور دایمی از آن استفاده می کنند.
اما این مدل تاریخی و در عین حال جهانی در عین امتیازات فراوان و برخورداری از بهره وری های زیاد در مقایسه به دیگر سازمان ها، دارای مشکلاتی است که پژوهش «ارائه مدل حکمرانی در سازمان های موقوفه؛ مطالعه موردی آستان قدس رضوی» که در آخرین شماره فصلنامه پژوهشی فرهنگ رضوی در زمستان 1400منتشر شده؛ به دنبال بررسی آنها و ارائه راهکارهایی جهت بهبود اداره یکی از بزرگترین سازمان وقف در جهان اسلام است.
آستان قدس رضوی که از زمان ثبت اولین موقوفه آن بیش از هزار سال می گذرد، به عنوان بزرگترین بنیاد موقوفه غیردولتی جهان، علاوه بر فرهنگ، نقش مهمی در اقتصاد و اشتغال دارد. بیش از 60 شرکت و مؤسسه وابسته به آستان قدس در حوزه های اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی و مذهبی فعالیت دارند.
موقوفات مرحوم حاج حسین ملک، بزرگترین واقف آستان قدس، شامل بیش از 63 هزار هکتار اراضی کشاورزی، واحدهای مختلف دامپروری، چندین بیمارستان و مدرسه و یک کتابخانه و موزه ملی است.
موقوفات سادات رضوی به عنوان دومین موقوفه بزرگ کشور از نظر تعداد اعضاء که وظیفه پاسخگویی یا رسیدگی به بیش از 15 هزار نفر از اولاد حضرت رضا علیه السلام را دارد نیز در استان خراسان رضوی فعال است و مقایسه آن به مجموعه های مشابه در کشورهای اسلامی نشان می دهد که نامگذاری آن به بزرگترین نهاد وقف در جهان اسلام دور از واقعیت نیست.
این جایگاه در صورت استفاده از پژوهش ها و ارزیابی های علمی و محققانه می توان به یکی از قطب های الهام بخش در میان جوامع اسلامی تبدیل شود. این موقعیت زمانی اهمیت خود را بیشتر نشان می دهد که در نظر داشت مراکز و حرم های مقدس اهل بیت(ع) از نظر تعداد پیروان در جهان اسلام همچنان در اقلیت هستند اما رهاوردهای اجتماعی و تمدنی و اقتصادی آنها قابل رقابت با سایر مذاهب و ادیان است. این نگاه ظرفیت های کم نظیر حرم ها و مزارات اهل بیت پیامبر اسلام را در حفظ هویت جهان اسلام برجسته می سازد.
مقوله نتایج در این تحقیق شامل دو متغیر اصلی حفظ کرامت انسانی و توسعه پایدار می باشد. این دو متغیر به طور خلاصه پیامد مقوله محوری یعنی حکمرانی موقوفاتی را در دو بعد اقتصادی و معنوی بیان می کنند که با مدل مبتنی بر شریعت اسلامی ارائه شدن توسط محققان چادوری و هوک وهمچنین مدل معروف آلمانی سایکون و همکاران تطابق بیشتری دارد. در این رویکرد ایجاد رفاه اقتصادی به عنوان نتیجه اصلی وجود سازمان موقوفه در جامعه بیا نشده بلکه ایجاد زیرساخت لازم برای رشد و توسعه معنوی اجتماع مد نظر بوده است.
مدل به دست آمده و پیشنهاد شده در این پژوهش برای تحول در اداره بزرگترین نهاد وقف در جهان اسلام مطابق با معیارهای بین المللی همخوان به مبانی دینی مشابهت کامل با دیگر مدل های مرسوم در دنیا ندارد که ناشی از نوع و کیفیت نهاد حرم رضوی است و ریشه در تاریخ و تمدن این آستان مقدس دارد اما در بخش های زیادی با مدل های متداول و کارآمد در دنیا اشتراک کلیدی را نشان می دهد.
در این پژوهش آمده است سازمان های موقوفاتی دارای ظرفیت بسیار خوبی برای اثرگذاری اجتماعی و اقتصادی در سطح ملی و فراملی هستند و نداشتن دید کوتاه مدت، سیاست های بالادستی حامیانه و برخورداری از مدیران متعهد و مورد وثوق نقاط اصلی قوت این سازمان ها و در مقابل محافظه کاری و ریسک پذیری پایین، بروز نبودن منابع انسانی و برخوردار نبودن از فناوری های روز نقاط ضعف اصلی آنها ارزیابی می شود. پیاده سازی مدل حکمرانی پیشنهاد شده در این پژوهش می تواند مدیران نهاد حرم رضوی را برای اتخاذ تصمیمات جسورانه تر و بهره گیری از فرصت های اقتصادی موجود در محبط کسب و کار ملی و بین المللی یاری کند تا شاهد نقش آفرینی مؤثر آن ها باشیم.
بررسی و مقایسه وضعیت حرم های اسلامی در شهر های مقدس جهان اسلام نشان می دهد تکاپوی وسیعی برای بروزرسانی کیفیت اداره آنها در جریان است به گونه ای که برخی از آنها پای شرکت های فناوری غربی را به مدیریت اماکن مقدسه اسلامی باز کرده اند که می تواند متضمن تهدیدهایی نیز باشد. در صورت ارتقای شاخص های کیفی در اداره بزرگترین نهاد وقفی جهان اسلام در مشهدالرضا، این حرم مطهر می تواند به جایگاه الهام بخش در مدیریت اسلامی در میان ملل مسلمان دست یابد.
آن ها سریع ترین رشد اشتغال زایی در کشورهای توسعه یافته در دهه اول قرن 21 را تجربه کرده اند به طوری که اگر مجموع سازمان های رسمی فعال در این حوزه تجمیع شوند، تبدیل به هشتمین اقتصاد بزرگ جهان یعنی بزرگ تر از کشورهایی چون انگلستان، ایتالیا، فرانسه و کانادا خواهد شد. بیش از 11 درصد شاغلان در کشورهای هلند و کانادا در سازمان های غیرانتفاعی مشغول کار هستند. این رقم در آمریکا، استرالیا، فرانسه، و بریتانیا حدود 8 درصد و در آلمان نزدیک به 6 درصد است. از آنجا که علاقه و اعتماد مردم به این سازمان ها بیش از بخش خصوصی است، داشتن الگوی مناسب حکمرانی می تواند در پایدارسازی روابط آنها با جامعه کمک شایانی کند.
با توجه به میان رسشته ای بودن مفهوم حکمرانی سازمانی، تعریف ثابت و مشخصی از آن موجود نیست؛ اما به طور خلاصه حکمرانی سازمانی به مجموعه راه و روش هایی که یک سازمان بر اساس آن هدایت، مدیریت، نظارت و کنترل می شود اطلاق می گردد.
در این میان سازمان های موقوفه چه از نوع اسلامی و چه مدل غیر اسلامی ان
اما این مدل تاریخی و در عین حال جهانی در عین امتیازات فراوان و برخورداری از بهره وری های زیاد در مقایسه به دیگر سازمان ها، دارای مشکلاتی است که پژوهش «ارائه مدل حکمرانی در سازمان های موقوفه؛ مطالعه موردی آستان قدس رضوی» که در آخرین شماره فصلنامه پژوهشی فرهنگ رضوی در زمستان 1400منتشر شده؛ به دنبال بررسی آنها و ارائه راهکارهایی جهت بهبود اداره یکی از بزرگترین سازمان وقف در جهان اسلام است.
آستان قدس رضوی که از زمان ثبت اولین موقوفه آن بیش از هزار سال می گذرد، به عنوان بزرگترین بنیاد موقوفه غیردولتی جهان، علاوه بر فرهنگ، نقش مهمی در اقتصاد و اشتغال دارد. بیش از 60 شرکت و مؤسسه وابسته به آستان قدس در حوزه های اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی و مذهبی فعالیت دارند.
موقوفات مرحوم حاج حسین ملک، بزرگترین واقف آستان قدس، شامل بیش از 63 هزار هکتار اراضی کشاورزی، واحدهای مختلف دامپروری، چندین بیمارستان و مدرسه و یک کتابخانه و موزه ملی است.
موقوفات سادات رضوی به عنوان دومین موقوفه بزرگ کشور از نظر تعداد اعضاء که وظیفه پاسخگویی یا رسیدگی به بیش از 15 هزار نفر از اولاد حضرت
این جایگاه در صورت استفاده از پژوهش ها و ارزیابی های علمی و محققانه می توان به یکی از قطب های الهام بخش در میان جوامع اسلامی تبدیل شود. این موقعیت زمانی اهمیت خود را بیشتر نشان می دهد که در نظر داشت مراکز و حرم های مقدس اهل بیت(ع) از نظر تعداد پیروان در جهان اسلام همچنان در اقلیت هستند اما رهاوردهای اجتماعی و تمدنی و اقتصادی آنها قابل رقابت با سایر مذاهب و ادیان است. این نگاه ظرفیت های کم نظیر حرم ها و مزارات اهل بیت پیامبر اسلام را در حفظ هویت جهان اسلام برجسته می سازد.
مقوله نتایج در این تحقیق شامل دو متغیر اصلی حفظ کرامت انسانی و توسعه پایدار می باشد. این دو متغیر به طور خلاصه پیامد مقوله محوری یعنی حکمرانی موقوفاتی را در دو بعد اقتصادی و معنوی بیان می کنند که با مدل مبتنی بر شریعت اسلامی ارائه شدن توسط محققان چادوری و هوک وهمچنین مدل معروف آلمانی سایکون و همکاران تطابق بیشتری دارد. در این رویکرد ایجاد رفاه اقتصادی به عنوان نتیجه اصلی وجود سازمان موقوفه در جامعه بیا نشده بلکه ایجاد زیرساخت لازم برای رشد و توسعه معنوی اجتماع مد نظر بوده است.
مدل به دست آمده و پیشنهاد شده در این پژوهش برای تحول در اداره بزرگترین نهاد وقف در جهان اسلام مطابق با معیارهای بین المللی همخوان به
در این پژوهش آمده است سازمان های موقوفاتی دارای ظرفیت بسیار خوبی برای اثرگذاری اجتماعی و اقتصادی در سطح ملی و فراملی هستند و نداشتن دید کوتاه مدت، سیاست های بالادستی حامیانه و برخورداری از مدیران متعهد و مورد وثوق نقاط اصلی قوت این سازمان ها و در مقابل محافظه کاری و ریسک پذیری پایین، بروز نبودن منابع انسانی و برخوردار نبودن از فناوری های روز نقاط ضعف اصلی آنها ارزیابی می شود. پیاده سازی مدل حکمرانی پیشنهاد شده در این پژوهش می تواند مدیران نهاد حرم رضوی را برای اتخاذ تصمیمات جسورانه تر و بهره گیری از فرصت های اقتصادی موجود در محبط کسب و کار ملی و بین المللی یاری کند تا شاهد نقش آفرینی مؤثر آن ها باشیم.
بررسی و مقایسه وضعیت حرم های اسلامی در شهر های مقدس جهان اسلام نشان می دهد تکاپوی وسیعی برای بروزرسانی کیفیت اداره آنها در جریان است به گونه ای که برخی از آنها پای شرکت های فناوری غربی را به مدیریت اماکن مقدسه اسلامی باز کرده اند که می تواند متضمن تهدیدهایی نیز باشد. در صورت ارتقای شاخص های کیفی در اداره بزرگترین نهاد وقفی جهان اسلام در مشهدالرضا، این حرم مطهر می تواند به جایگاه الهام بخش در مدیریت اسلامی در میان ملل مسلمان دست یابد.
