جهانی سازی پژوهش های رضوی مبتنی بر الگوهای تمدن اسلامی

خبرگزاری رضوی. بهمن دهستانی. جایگاه حرم رضوی در ایران اسلامی با الهام از سیره حضرت رضا علیه السلام در طول تاریخ علاوه بر جنبه عبادی و معنوی، کانونی برای ترویج علم و حضور علماء به شمار می رفته است.
بخش مهمی از تاریخ تمدن منطقه خراسان بر محور مرقد مطهر امام رضا علیه السلام شکل یافته است که با ایجاد مدارس علمی و کتابخانه ها و ظهور دانشمندان بزرگ در علوم مختلف همراه بوده است.
نگاهی به جغرافیایی فرهنگی و علمی در تمدن اسلامی نشان می دهد خراسان با محوریت مزار منور حضرت ثامن الحجج(ع) یکی از ارکان شکوفایی مدنیت اسلامی بوده است.
اقدام خلفای عباسی هم عصر با امام رضا علیه السلام در زمینه سازی برای حضور و فعالیت دانشمندان فرق و مذاهب و ادیان و ورود ترجمه آثار علمی دیگر تمدن های پیرامون سرزمین های اسلامی در برپایی مراکز علمی و گسترش پژوهش و تألیف میان مسلمانان تأثیر گذاشت. بخشی از این اهتمام معطوف به دفع سیل شبهات و سؤالاتی بود که به دلیل سیاست دستگاه خلافت وارد جامعه اسلامی می گردید. این در حالی بود که تشویق های قرآن و اهل بیت(ع) به علم آموزی و ترویج دانش و آگاهی ریشه اصلی این رویکرد را بوجود می آورد.
نکته جالب توجه در این رابطه فرامحلی بودن علم در تمدن اسلامی بود. کتاب هایی که در منطقه خراسان در علوم اسلامی تألیف و تدوین می شد تا مغرب اسلامی و اندلس مورد توجه قرار می گرفت و آثار دانشمندان مسلمان اندلسی در شرق جهان اسلام مورد اهتمام و بررسی بود.
این وضعیت شاهدی بر فراگیری علم یا همان جهانی سازی پژوهش در تمدن اسلامی بود. تمدن پژوهان برجسته مسلمان و اروپایی معتقدند وجود کتابخانه های بزرگ در سراسر جهان اسلام به مثابه زیرساخت های علم موجب فراگیری و جهانی سازی پژوهش های مسلمین می گردید. از این رو در بلاد مختلف وجود کتابخانه های بزرگ در کنار مساجد و زیارتگاه ها از جلوه های چشمگیر و نمادهای فرهنگ اسلامی بود.
در باور گروهی از محققان و تاریخ پژوهان، جابر بن حیان از شاگردان امام صادق(ع) از بنیانگذاران دانش شیمی به شمار می رود و به تعبیر دکتر گوستاولوبون تمدن پژوه معاصر، نوشته های او مانند یک دایرةالمعارف علمی مشتمل بر مجموع مسائل شیمیایی است. این نکته از آن رو حایز اهمیت است که می تواند سبک جهانی سازی پژوهش های مسلمانان را دست کم از لحاظ تاریخی بیان نماید.
نقش جابر در شیمی را نظیر نقش ارسطو در فلسفه دانسته اند و نظریات و کشفیات او در دوازده قرن پیش در شیمی و صنایع شیمیایی در قرون بعد مورد توجه قرار گرفت از جمله روش های تصفیه فلزات، رنگ کردن لباس و چرم، ضد آب کردن لباس از طریق نوعی روغن جلا و جلوگیری از زنگ زدن آهن.
به طور کلی هنگامی که فرآورده های شیمیایی توسط شیمیدانان مسلمان در صنایع شیمیایی ممالک اسلامی و سپس برای صادرات به اروپا تولید شد و یا در صنایع ریسندگی و بافندگی در دنیا مورد استفاده قرار گرفت، قدم اول برای ایجاد شیمی جدید برداشته شد که در واقع گام مهمی در مسیر جهانی سازی علم بود.
محمد بن زکریای رازی از دیگر مفاخر تمدن اسلامی است که فعالیت های علمی او سبک دیگری از جهان سازی علم و پژوهش است.
گفته می شود او شیمی را از تفاسیر انتزاعی و متافیزیکی خارج کرد که ایم روش را زمینه ساز رشد علمی غرب در قرون بعد به شمار می آوردند.
وی نخستین کسی بود که فرآورده های شیمیایی را به سه دسته معدنی، نباتی و حیوانی تقسیم کرد و اعلام نمود که فعالیت هر موجود زنده مبتنی بر واکنش های پیچیده شیمیایی است. کشف دو ماده زیت الزاج یا همان اسید سولفوریک و الکل از یافته های علمی اوست و تلاش های او در علم شیمی نقاط عطف تاریخ علم به شمار می رود.
در علم پزشکی که از دانش های ایجاد کننده برتری و قدرت و آسایش در غرب و جهان به شمار می رود گر چه بیشتر تأملات نخستین پزشکی از راه ترجمه آثار بقراط و جالینوس به دست مسلمانان رسید اما توجه خاص امامان اهل بیت علیهم السلام به طبیعت و علوم طبیعی و علم ابدان که جلوه ای از آن در حدیث معروف مفضل آمده است موجب شد تا گرایش به کاوش در علوم طبیعی و پزشکی رشد نماید. به این دلیل وقتی که دیسکوریس حکیم یونانی در کتاب معروف خود بنام الحشائش450 نوع دارو را بیان کرد؛ در تمدن اسلامی توسط ابن بیطار حکیم مسلمان قرن ششم و ساکن در اندلس یا اسپانیای امروزی به بیش از 1400 دارو رسید.
شاخص‌ترین اثر او الجامع المفردات و الادویه و الاغذیه است که آن را در سال ۶۴۶ ه. ق کامل کرد. این کتاب در واقع بزرگ‌ترین دائرةالمعارف داروشناسی برجا مانده از قرون وسطی می‌باشد. در این تألیف وی به ترتیب الفبا، حدود ۱۴۰۰ دارو و خوراکی مفرد گیاهی و کانی و جانوری را با استناد به بیش از ۱۵۰ مأخذ و با استفاده از تجارب و مشاهدات شخصی (حدود ۴۰ مورد) آورده‌است که با کتاب دوم قانون ابن سینا که حاوی تقریباً ۸۰۰ ماده است، قابل مقایسه است.
این تاریخ و رهاوردها و سبک های علمی رایج در تمدن اسلامی نشان می دهد بهترین راه برای جهانی سازی پژوهش ها در علوم اسلامی و علوم انسانی و دانش های پایه، رساندن آنها به سطح نیاز و مرزهای رایج علم در دنیای امروزی است آنچنانکه در تمدن اسلامی نیز چنین رفتارهایی در پژوهش ها و تألیفات موجب ایجاد مرجعیت علمی برای مسلمانان می گردید.