گذری بر عمر پربرکت معمار پیشکسوت آستان قدس رضوی؛
یک عمر خدمت به آستان مقدس رضوی در کسوت معمار حرم
خبرگزاری رضوی ـ آزیتا ذکاء؛ حرم مطهر امام خوبی‌ها در یک سده اخیر و به ویژه پس از انقلاب اسلامی پیشرفت چشمگیری در وسعت مکانی داشته است و هنرهای زیبایی با ارادت هنرمندان معمار و آینهکار در این مضجع شریف خلق شده که توصیف معماری حرم از بیان زائران و توریست‌‌های خارجی بر شکوه آن صحه می‌گذارد.
مرحوم ابوالقاسم ملکی، معمار پیشکسوت حرم مطهر رضوی از همان سنین نوجوانی به شاگردی معماران آستان قدس رضوی درآمد و با فراگیری معماری و آینه‌کاری به مرحله استادی رسید که امروزه می‌توان هنرهای او را در جای جای این بارگاه ملکوتی مشاهده کرد. آثاری که برای او باقی‌الصالحات باقی ماند.
پیر معمار آستان قدس رضوی عاقبت چهارم مهرماه سال جاری همزمان با شب اربعین حسینی دعوت حق را لبیک گفت و پیکرش در بهشت ثامن‌الائمه(ع) صحن آزادی حرم مطهر رضوی آرام گرفت.
فرارسیدن سالروز شهادت امام مهربانی‌ها بهانه‌ای شد تا بیشتر با این پیر معمار حرم مطهر امام رضا(ع) و خدماتش در این آستان ملکوتی آشنا شویم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
معماری از تبار لرستان
مرحوم ابوالقاسم ملکی سال 1314 در خانوادهای مذهبی در شهر «الیگودرز» استان لرستان دیده به جهان گشود؛ سنین نوجوان به همراه خانواده ساکن مشهدالرضا(ع) شد. چون پدرش مذهبی بود، اصرار داشت حتما او در مضجع شریف امام هشتم(ع) مشغول کار شود. بنابراین مرحوم ملکی از آبان‌ماه سال 1328 وارد آستان قدس رضوی شد و چند سال شاگردی مرحوم رأفتی را کرد و با حمایت و پشتوانه او بنایی، معماری و طراحی کارهای سنتی همچون گره، رسمی، قطار و مقرنس را به خوبی یاد گرفت. در حرم مطهر استاد آیینه‌کاری به نام مرحوم سیدعسکری بود که مدتی هم نزد او شاگردی کرد و این هنر را هم پیش این استاد آموخت. او عاشق کار خود بود و پیشرفتش را علاقه و پشتکار می‌دانست.
از شاگردی تا استادی
تزیینات آینه‌کاری در رواق‌های حرم مطهر از طرح‌های گره، رسمی‌بندی، کاربندی، شمسه، ترنج، قطارسازی، اسلیمی، مقرنس و طرح کاسه‌بندی استفاده شده که قدیم به سرپرستی استاد مرحوم شکرالله خوشدست، مرحوم استاد احمد بیوکی، مرحوم استاد صادق رأفتی و سپس به سرپرستی مرحوم استاد ابوالقاسم ملکی و با مدیریت مهندس رضا دیشیدی ادامه یافت.
مرحوم استاد صادق رافتی و بعد مرحوم ملکی با مدیریت مهندس دیشیدی شاگردانی تربیت کردند که ادامه‌دهنده این کارهای سنتی باشند که این شاگردان شامل استادان شهیدی، حسین شیخی، حسن نظرپور، مهندس اخلاقی، عباس کریم‌آبادی و ... می‌شوند.
در زمینه هنرهای دیگر همچون ساخت و نصب معرق و کاشی‌کاری در حرم مطهر نیز استادانی همچون مرحوم الهامی‌نیا، حسن وجدانی‌زاده، غلامحسین فرزندی، رضا مالکی، اصغر اسدپور و دیگران را می‌توان نام برد که به سرپرستی مرحوم ملکی و مهندس طالبیان‌شریف و با مدیریت عالی مهندس رضا دیشیدی این هنر را به سرانجام رساندند.
یادگارهایی که باقی‌الصالحات شدند
مرحوم ابوالقاسم ملکی خدمات بسیار ارزنده‌ای در آستان قدس رضوی انجام داد و توانست سابقه بیش از ۵۰ سال خدمت را در کارنامه خود به ثبت برساند که از جمله آنها می‌توان به بازسازی شهر هویزه، معماری صحن قدس، آجرکاری صحن جمهوری اسلامی، آیینه‌کاری رواق دارالولایه، معماری رواق دارالحجه، معماری صحن پیامبراعظم(ص)، رسمی و قطاربندی دو صحن کوثر و غدیر، توسعه مهمانسرای حضرت و نوسازی رواق‌های شیخ بهایی و دارالحفاظ اشاره کرد. مهندس رضا دیشیدی در این‌باره به خبرگزاری رضوی می‌گوید: «سال 1344 که من به آستان قدس رضوی رفتم، چند سالی می‌شد که او از این آستان مقدس رفته و شغل دیگری پیشه کرده بود. معمار آن زمان مرحوم رأفتی بود که او را به من معرفی کرد و گفت: آقای ملکی آینهکار خوبی است. مرحوم ملکی در کنار کار آینه‌کاری به کارهای معماری هم علاقه‌مند بود، به او کمک کردیم که معماری را هم یاد گرفته و انجام دهد. بعد انقلاب اسلامی معماری صحن قدس رضوی را به او واگذار کردیم که پس از اتمام کار این صحن، مسئولیت ادامه کار صحن جمهوری اسلامی که با فوت مرحوم رأفتی، زمین مانده بود را به آقای ملکی سپردیم».
مسئولیت‌پذیری راز خدمت صادقانه
مرحوم ملکی پس از توفیق بیش از نیم قرن خدمت خالصانه در آستان قدس رضوی در سال ۱۳۸۹ بازنشسته شد و البته توانست فرزندش مهدی ملکی را در هنر معماری آموزش دهد که هم‌اکنون او در سازمان حریم حرم راه پدر را ادامه می‌دهد. مهندس دیشیدی در مورد شخصیت همکارش که سالیان سال با هم برای حضرت خدمت کرده بودند، چنین بیان می‌کند: «مسئولیت‌پذیری خصوصیت بارز اخلاقی مرحوم ملکی بود. او در کارش بسیار جدیت داشت و خودش را موظّف می‌دانست کاری که به او محول شده را با برنامه‌ریزی، کامل و خوب به سرانجام برساند».
توفیق خادمی به پاس بازسازی هویزه
در جنگ تحمیلی برخی شهرهای کشورمان کاملا تخریب و با خاک یکسان شده بودند که امام(ره) دستور دادند سازمان‌ها و ارگان‌های مختلف برای ساخت شهرهای جنگ‌زده اقدام کنند. آستان قدس رضوی مسئولیت ساخت شهر هویزه را عهده‌دار شد.
مرحوم ملکی طی سال‌های 1361 تا 1364 در مراحل بازسازی این شهر جنگ‌زده حضور داشت و به همراه جمعی از همکارانش برای ساخت این شهر اقدامات ارزنده‌ای انجام دادند که از جمله آنها، ساخت بیش از 140 واحد ساختمان یک خوابه و دو خوابه برای جنگ‌زدگان بود.
مرحوم آیت‌الله عباس واعظ طبسی سال 1366 به پاس قدردانی از خدمات مرحوم ملکی به مردم هویزه، حکم خدمت افتخاری را هدیه داد. او طی سه دهه به عنوان خادم در کشیک هفتم به زائران علی‌بن‌موسی‌الرضا(ع) خدمت کرد.
مرحوم ابوالقاسم ملکی، معمار پیشکسوت حرم مطهر رضوی از همان سنین نوجوانی به شاگردی معماران آستان قدس رضوی درآمد و با فراگیری معماری و آینه‌کاری به مرحله استادی رسید که امروزه می‌توان هنرهای او را در جای جای این بارگاه ملکوتی مشاهده کرد. آثاری که برای او باقی‌الصالحات باقی ماند.
پیر معمار آستان قدس رضوی عاقبت چهارم مهرماه سال جاری همزمان با شب اربعین حسینی دعوت حق را لبیک گفت و پیکرش در بهشت ثامن‌الائمه(ع) صحن آزادی حرم مطهر رضوی آرام گرفت.
فرارسیدن سالروز شهادت امام مهربانی‌ها بهانه‌ای شد تا بیشتر با این پیر معمار حرم مطهر امام رضا(ع) و خدماتش در این آستان ملکوتی آشنا شویم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
معماری از تبار لرستان
مرحوم ابوالقاسم ملکی سال 1314 در خانوادهای مذهبی در شهر «الیگودرز» استان لرستان دیده به جهان گشود؛ سنین نوجوان به همراه خانواده ساکن مشهدالرضا(ع) شد. چون پدرش مذهبی بود، اصرار داشت حتما او در مضجع شریف امام هشتم(ع) مشغول کار شود. بنابراین مرحوم ملکی از آبان‌ماه سال 1328 وارد آستان قدس رضوی شد و چند سال شاگردی مرحوم رأفتی را کرد و با حمایت و پشتوانه او بنایی، معماری و طراحی کارهای سنتی همچون گره، رسمی، قطار و مقرنس را به خوبی یاد گرفت. در حرم مطهر استاد آیینه‌کاری به نام مرحوم سیدعسکری بود که مدتی هم نزد او شاگردی کرد و این هنر را هم پیش این استاد آموخت. او عاشق کار خود بود و پیشرفتش را علاقه و پشتکار می‌دانست.
از شاگردی تا استادی
تزیینات آینه‌کاری در رواق‌های حرم مطهر از طرح‌های گره، رسمی‌بندی، کاربندی، شمسه، ترنج، قطارسازی، اسلیمی، مقرنس و طرح کاسه‌بندی استفاده شده که قدیم به سرپرستی استاد مرحوم شکرالله خوشدست، مرحوم استاد احمد بیوکی، مرحوم استاد صادق رأفتی و سپس به سرپرستی مرحوم استاد ابوالقاسم ملکی و با مدیریت مهندس رضا دیشیدی ادامه یافت.
مرحوم استاد صادق رافتی و بعد مرحوم ملکی با مدیریت مهندس دیشیدی شاگردانی تربیت کردند که ادامه‌دهنده این کارهای سنتی باشند که این شاگردان شامل استادان شهیدی، حسین شیخی، حسن نظرپور، مهندس اخلاقی، عباس کریم‌آبادی و ... می‌شوند.
در زمینه هنرهای دیگر همچون ساخت و نصب معرق و کاشی‌کاری در حرم مطهر نیز استادانی همچون مرحوم الهامی‌نیا، حسن وجدانی‌زاده، غلامحسین فرزندی، رضا مالکی، اصغر اسدپور و دیگران را می‌توان نام برد که به سرپرستی مرحوم ملکی و مهندس طالبیان‌شریف و با مدیریت عالی مهندس رضا دیشیدی این هنر را به سرانجام رساندند.
یادگارهایی که باقی‌الصالحات شدند
مرحوم ابوالقاسم ملکی خدمات بسیار ارزنده‌ای در آستان قدس رضوی انجام داد و توانست سابقه بیش از ۵۰ سال خدمت را در کارنامه خود به ثبت برساند که از جمله آنها می‌توان به بازسازی شهر هویزه، معماری صحن قدس، آجرکاری صحن جمهوری اسلامی، آیینه‌کاری رواق دارالولایه، معماری رواق دارالحجه، معماری صحن پیامبراعظم(ص)، رسمی و قطاربندی دو صحن کوثر و غدیر، توسعه مهمانسرای حضرت و نوسازی رواق‌های شیخ بهایی و دارالحفاظ اشاره کرد. مهندس رضا دیشیدی در این‌باره به خبرگزاری رضوی می‌گوید: «سال 1344 که من به آستان قدس رضوی رفتم، چند سالی می‌شد که او از این آستان مقدس رفته و شغل دیگری پیشه کرده بود. معمار آن زمان مرحوم رأفتی بود که او را به من معرفی کرد و گفت: آقای ملکی آینهکار خوبی است. مرحوم ملکی در کنار کار آینه‌کاری به کارهای معماری هم علاقه‌مند بود، به او کمک کردیم که معماری را هم یاد گرفته و انجام دهد. بعد انقلاب اسلامی معماری صحن قدس رضوی را به او واگذار کردیم که پس از اتمام کار این صحن، مسئولیت ادامه کار صحن جمهوری اسلامی که با فوت مرحوم رأفتی، زمین مانده بود را به آقای ملکی سپردیم».
مسئولیت‌پذیری راز خدمت صادقانه
مرحوم ملکی پس از توفیق بیش از نیم قرن خدمت خالصانه در آستان قدس رضوی در سال ۱۳۸۹ بازنشسته شد و البته توانست فرزندش مهدی ملکی را در هنر معماری آموزش دهد که هم‌اکنون او در سازمان حریم حرم راه پدر را ادامه می‌دهد. مهندس دیشیدی در مورد شخصیت همکارش که سالیان سال با هم برای حضرت خدمت کرده بودند، چنین بیان می‌کند: «مسئولیت‌پذیری خصوصیت بارز اخلاقی مرحوم ملکی بود. او در کارش بسیار جدیت داشت و خودش را موظّف می‌دانست کاری که به او محول شده را با برنامه‌ریزی، کامل و خوب به سرانجام برساند».
توفیق خادمی به پاس بازسازی هویزه
در جنگ تحمیلی برخی شهرهای کشورمان کاملا تخریب و با خاک یکسان شده بودند که امام(ره) دستور دادند سازمان‌ها و ارگان‌های مختلف برای ساخت شهرهای جنگ‌زده اقدام کنند. آستان قدس رضوی مسئولیت ساخت شهر هویزه را عهده‌دار شد.
مرحوم ملکی طی سال‌های 1361 تا 1364 در مراحل بازسازی این شهر جنگ‌زده حضور داشت و به همراه جمعی از همکارانش برای ساخت این شهر اقدامات ارزنده‌ای انجام دادند که از جمله آنها، ساخت بیش از 140 واحد ساختمان یک خوابه و دو خوابه برای جنگ‌زدگان بود.
مرحوم آیت‌الله عباس واعظ طبسی سال 1366 به پاس قدردانی از خدمات مرحوم ملکی به مردم هویزه، حکم خدمت افتخاری را هدیه داد. او طی سه دهه به عنوان خادم در کشیک هفتم به زائران علی‌بن‌موسی‌الرضا(ع) خدمت کرد.
