خبرگزاری رضوی ـ
آزیتا ذکاء؛ در کشور پهناور ایران از گذشته، خاندانهای سادات وجود داشتند. از میان آنها گروهی به مقامات علمی بلند رسیدند به گونهای که در عصر و زمان خود مشهور شدند و آوازه شهرتشان در اقصی نقاط کشورمان و حتی جهان پیچیده است.
خاندانهای شهیدی، علمالهدی، خاتونآبادی، زنجانی، خامنهای، میرهادی، بجنوردی، شاهحیدری، شیرازی، آلرضا، آموزگار، ابوطالب رضوی، بدیعی، رضویان، ریاضی، سرکشیکی، غیاثالدین محمد، قصیر، محمدجعفر رضوی، مدرّس رضوی، میرخدایی، میرزا اُلُغ، میرشاهی و ناظری از جمله خاندان دانشور سادات در مشهد هستند که در گزارش پیشرو به معرفی چند خاندان فوق خواهیم پرداخت.
خاندان خامنهای
خاندان خامنهای از سادات حسینی و از ذریه حسن افطس نوه امام سجاد(ع) هستند. جد این خاندان به نام سیدمحمد تفریشی در نیمه دوم قرن سیزدهم هجریقمری به شهر خامنه رفت و نسل او در آنجا پراکنده شدند. اولین شخصیت علمی این خاندان سیدحسین خامنهای تبریزی فرزند سیدمحمد تفریشی از علما و فقهای بزرگ شیعه در اواخر قرن سیزدهم و اوایل قرن چهاردهم هجریقمری است. آیتالله سیدحسین خامنهای در شهر خامنه به دنیا آمد. او از علمای روشنبین و فقیه بزرگی در زمان خود بود و افکار بلند سیاسی و اجتماعی داشت. سیدمحمد معروف به پیغمبر در نجف بدرود حیات گفت.
سدجواد خامنهای فرزند سیدحسین در شهر تبریز به دنیا آمد و در سن 21 سالگی برای ادامه تحصیل به مشهدمقدس مهاجرت کرد. آیتالله سیدعلی خامنهای رهبر معظم انقلاب اسلامی فرزند ایشان هستند که در 24 تیرماه سال 1318 در جوار امام مهربانیها دیده به جهان گشودند و نقش پررنگی در فعالیتهای سیاسی این شهر داشتند و از جمله نامداران قرآنی مشهد محسوب میشوند.
خاندان شهیدی
خاندان شهیدی از سادات حسینی اصفهان و از نوادگان اسماعیل الاعرج از فرزندان امام جعفرصادق(ع) است. این خاندان از نسل محمدمهدی اصفهانی خراسانی هستند. میرزامحمدمهدی در نیمه دوم قرن دوازدهم هجریقمری به دست یکی از بازمادندگان نادرمیرزا شهید و خاندان او به شهیدی معروف شدند. مشاهیر معروف این خاندان منصب سرکشیکی در حرم مطهر رضوی را نیز بر عهده داشتهاند.
آیتالله میرزامحمدمهدی اصفهانیخراسانی معروف به شهید رابع، فرزند میرزا هدایتالله فقیه، حکیم، ریاضیدان و از بزرگان امامیه در قرن دوازده و سیزده هجریقمری است. میرزامحمدمهدی سال 1152 هجریقمری در اصفهان به دنیا آمد و در زادگاهش، فلسفه، منطق و کلام را آموخت و سپس به مشهد مهاجرت کرد و نزد علامه شیخ حسین عاملی و محمدباقر بهبهانی حاضر شد. او سالیان دراز همراه با سید محمدمهدی بحرالعلوم، میرزامهدی شهرستانی و محمدمهدی نراقی در درس وحید بهبهانی شرکت داشت و همراه با این سه نفر به «مهادی اربعه» شهرت دارند. میرزامحمدمهدی سرانجام در دوازدهم رمضان سال 1218 هجریقمری به دست نادر میرزا از نوادگان نادرشاه افشار که از مخالفان حکومت مرکزی بود، در حرم مطهر امام رضا(ع) به شهادت رسید و پیکرش در پشت سر مبارک ضریح این امام همام که به توحیدخانه معروف است به خاک سپرده شد. میرزاعبدالجواد و میرزا داوود از فقها و دانشمندان مشهد همگی از فرزندان او هستند که پیکر آنها نیز همچون پدر در مضجع شریف امام هشتم(ع) مدفون شده است.
خاندان قصیر
خاندان قصیر از سادات رضوی مشهد و از نوادگان موسیمبرقع فرزند بلافصل امام جواد(ع) است. جد اعلای این خاندان میرزامحمد معصوم نام دارد. خاندان مذکور به سبب شهرت سیدمحمد بن میرزامعصوم به قصیر معروف هستند. شهرت قصیر ظاهرا به خاطر کوتاه بودن قد به سیدمحمد رضوی داده شده است. اما تبریزی معتقد بوده که قصیر گفتن وی به سبب امتیاز از معاصر هم نام او، سیدمحمد رضوی مشهدی است.
میرزامحمدمعصوم رضوی فرزند سیدمحمد رضوی، در نیمه دوم قرن دوازده هجریقمری به دنیا آمد و پس از تکمیل علوم نقلی در زمره مشایخ زمان درآمد و چون پدرش به سبب ضعف مزاج از خدمت در آستان قدس معذور شد. سیدمحمد قصیر و میرزاحسن رضوی از علما و مجتهدان قرن سیزده هجریقمری از فرزندان او هستند.
سیدمحمد قصیر ملقب به علمالهدی فرزند میرزامحمد معصوم حدود سال 1178 هجریقمری در مشهد به دنیا آمد که از مجتهدان و بزرگان علمای امامیه عصر خود بود. سیدمحمد سفری به اصفهان داشت و چند سال در آن شهر زیست و همان جا ازدواج کرد و سپس به مشهد برگشت. او پس از ارتحال پدرش ریاست تامّه یافت. او حکم جهاد در برابر خان خیوق را که با هزاران نفر از ازبکها برای تصرف مشهد آمده بود، صادر کرد. او یکبار به مکه معظمه و چندبار به زیارت عتبات رفت. وی در آخرین سالهای زندگی خود زمینگیر شد و در مسیر خود به عراق، در سن 75 سالگی دار فانی را وداع گفت و جنازهاش به مشهد منتقل و در مسجد بالاسر حرم مطهر امام رض(ع) دفن شد.
سید حسن رضوی معروف به مجتهد فرزند میرزامحمد رضوی در اوایل قرن سیزدهم به دنیا آمد. او مقدمات را در نزد برادر بزرگش، سیدمحمد قصیر فراگرفت و سپس به اصفهان مهاجرت کرد. او پس از درگذشت برادرش مرجعیت عامّه یافت. در فتنه محمدحسنخان قاجار دولو معروف به سالار کوشید با نصیحت فتنه را خاموش کمد و چون دید نصایح او ثمربخش نیست به عتبات سفر کرد. پس از فتح مشهد و قتل سالارخان همراه با برادر و دو فرزندش دوباره به مشهد بازگشت و عاقبت در شعبان سال 1278 هجریقمری در مشهد بدرود حیات گفت و پیکرش در مسجد پشت سر حرم امام رضا(ع) دفن گردید.
میرزااحمد رضوی فرزند سیدمحمد قصیر در نیمه دوم قرن سیزدهم در مشهد چشم به جهان گشود. او در امور سیاسی خراسان دخالت میکرد و در خنثیسازی طغیانهای محلی نقش عمده داشت. ماجرای شورش حسینخان شجاعالدوله امیر قوچان علیه دولت مرکزی با تدبیر او بدون خونریزی ختم شد. سرانجام او در ماه رجب سال 1274 شمسی در مشهد از دنیا رفت و پیکرش در مسجد بالاسر حضرت در کنار قبر پدر بزرگوارش به خاک سپرده شد.
خاندان مدرّس رضوی
خاندان مدرّس رضوی از سادات رضوی مشهد است. این خاندان از نسل سیدمحمد بدیع رضوی از متولیان آستان قدس رضوی هستند. سیدشمسالدین محمد فرزند محمد بدیع از بزرگان علمای خراسان و خادم آستان قدس رضوی بود که تألیفات چندی از جمله «وسیله الرضوان فی کرامات سلطان خراسان» دارد. این خاندان چون منصب تدریس در آستان قدس رضوی دارند به مدرس رضوی شناخته میشوند.
سیدصادق رضوی ملقب به معتمدالشریعه فرزند سیدابوالقاسم رضوی در مشهد متولد شد. این مجتهد و عالم دینی در سال 1245 هجریقمری به دلیل شورش محمدخان قرایی در مشهد، به عراق و سپس از آنجا به آذربایجان و تبریز نزد عباسمیرزا نایبالسلطنه رفت و رویدادهای خراسان را با او در میان گذاشت. پس از آن به مشهد بازگشت و از مشهد به تهران رفت و با فتحعلیشاه قاجار دیدار کرد و از او خواستار اعزام عباسمیرزا به مشهد شد. طبق درخواست او، عباس میرزا به مشهد آمد و اوضاع را به حالت عادی برگرداند و عامل شورش یعنی محمدخان قرایی را دستگیر کرد. سیدصادق از طرف فتحعلیشاه لقب معتمدالشریعه گرفت و منصب تدریس آستان قدس رضوی به او محول شد. در زمان ناصرالدینشاه قاجار هم مورد حمایت دربار بود و در فتنه سالارخان از دولت مرکزی پشتیبانی میکرد. عاقبت او در قلعه ویرانی به مرض وبا دچار شد و درگذشت. پیکرش به مشهد حمل و در ایوان طلای صحن عتبق حرم حضرت رضا(ع) مدفون گردید.
میرزا اسماعیل رضوی فرزند سیدصادق رضوی در شب یکشنبه 24 جمادیالاخر سال 1242 هجریقمری. در مشهد دیده به جهان گشود. پدرش میرزا سیدصادق امکانات مادی فراوانی داشت که قسمتی از آنها در فتنه سالارخان جزو املاک خالصه درآمد و باقی نیز به تاراج رفت. در تولیت میرزا فضلالله خان وزیر نظام، وی درصدد بازپسگیری اموال موروثی برآمد، ولی وزیر نظام را خوش نیامد و میرزا را تهدید به برکناری از خدمات آستان قدس رضوی کرد. بعدها هر چند تولیت و مسئولیت آستان قدس رضوی در مقام جدی رضایت وی برآمدند، ولی او نپذیرفت و به کل خادمی را ترک گفت و همه وقت خود را صرف عبادت و صلهرحم و قرائت قرآن کرد. سرانجام او در شب پنجم ذیالحجهالحرام سال 1321 هجریقمری از دنیا رفت و در رواق دارالسعاده حرم مطهر رضوی به خاک سپرده شد.
خاندان ناظری
خاندان ناظری از سادات رضوی است. اولین شخصیتی که به عنوان ناظر در آستان قدس شناخته شد، میرزامحمد ناظر فرزند میرزا ابراهیم متولی است. چون آنان تا شش نسل به طور پیوسته مسئولیت نظارت آستان قدس رضوی را داشتند به خاندان ناظری معروف شدند.
میرزا محمدابراهیم ناظر رضوی فرزند محمد رضی ناظر و نوه میرزا محمد ناظر رضوی از بزرگان سادات مشهد و ناظر آستان قدس رضوی در نیمه اول قرن سیزدهم هجریقمری است که در اواخر سلطنت زندیه میزیست. او در زمان حکومت نصرالله میرزا و نادر میرزا پسران شاهرخ در خراسان به سر میبرد. او پس از فوت پدرش نقابت و تولیت املاک موقوفه سادات رضوی را بر عهده گرفت. در اوایل سلطنت فتحعلیشاه قاجار به زیارت عتبات عالیات رفت و در هنگام بازگشت به حضور شاه قاجار رسید و از او برای سفر رسمی به مشهدمقدس دعوت کرد. او سرانجام در سال 1233 هجریقمری در مشهد از دنیا رفت و در گنبد حاتمخانی حرم مطهر رضوی مدفون شد.
میرزامحمدصادق ناظر فرزند میرزا محمدکاظم ناظر رضوی و نوه محمدابراهیم ناظر رضوی است. او پس از فوت پدرش به منصب نظارت آستان قدس رضوی رسید و زمام کلیه امور را به دست گرفت به طوری که هر گاه فترت و یا عزل متولی پیش میآمد، وی مسئولیت آستانه مقدسه را بر عهده داشت. او انسانی خاضع و فروتن، سلیمالنفس و رئوف بود. در رفع حوائج بینوایان میکوشید و در مقابل اجرای صحیح احکام و رسوم مذهبی از هیچ مقامی هراس نداشت. ماجرای نهی کردن ناصرالدینشاه قاجار از قهوهخوری در حرم مطهر امام رضا(ع) معروف است. عاقبت او در سال 1300 هجریقمری فوت کرد و در صفه بالاسر حرم مطهر رضوی به خاک سپرده شد.
میرزا محمدمهدی ناظر فرزند محمدکاظم ناظر رضوی پس از فوت پدرش منصب نظارت در آستان قدس رضوی را عهدهدار شد و آنچه در توان داشت از امانت و دیانت در خدمتگزاری دریغ نکرد. او عالم دینی، نویسنده، ادیب و خطاط بود. میرزا محمدمهدی ناظر در سال 1320 هجریقمری به حج رفت و در مراجعت به تهران مورد تجلیل مظفرالدینشاه قاجار و هیئت دولت قرار گرفت و پس از بازگشت به مشهد سکته کرد و دار فانی را وداع گفت و پیکرش در صحن بالاسر حرم مطهر نزدیک قبر آبا و اجدادش آرام گرفت.