خبرگزاری رضوی بررسی می کند؛
آشنایی با مقام و مکتب امام صادق(ع) در جهان اسلام چقدر است؟
خبرگزاری رضوی-بهمن دهستانی؛ آغاز شکل گیری مذاهب اسلامی در دوره زندگانی امام جعفر صادق(ع) رخ داد و مرحله بنیانگذاری برخی از مذاهب ماندگار فقهی نیز به همین عصر بر میگردد. دوران امام صادق(ع) به دلیل تأسیس برجسته ترین مذاهب فقهی که طبعا به شکل گیری فرق پیرو این مذاهب و ائمه آنها انجامید از مهم ترین مراحل تاریخ جهان اسلام است. به عبارت دیگر می توان وضعیت کنونی مذاهب اسلامی و پیروان آنها را تا حدود زیادی امتدادی از خطوط اساسی بنیان نهاده شده در عصر تأسیس مذاهب و حیات امام جعفر صادق(ع) دانست.
امام جعفر صادق(ع) کلیدی ترین شخصیت در شکل گیری مذهب شیعه امامیه به شمار می رود اما نکته بسیار حایز اهمیت آن است که امام ششم اهل بیت(ع) مکتب فکری و عقیدتی و فقهی خود را در شرایطی بوجود آورد که در ارتباط و تبادل مستمر با دیگر مذاهب رایج آن دوران بود و از این رو در همان زمان به یکی از ممتاز ترین شخصیت های شناخته شده در جهان اسلام تبدیل شد و ماندگار گردید.
فارغ از پشتوانه وحیانی و مقام امامت برای امام جعفر صادق(ع)، حضور فعال ایشان در عرصه های علمی و فکری عصر خویش و اهتمام به تربیت شاگردان که البته آن هم مستند به رسالت الهی آن حضرت بود، آثار و احادیث امام جعفر صادق(ع) جزء قابل توجهی از میراث بزرگ اسلامی برای مسلمانان گشته شده است و تا به امروز محافل گوناگون جهان اسلام نسبت به این منزلت اذعان می کنند.
شاید نتوان هیچ فقیه و دانشور علوم اسلامی را در جهان اسلام یافت که به جایگاه امام صادق(ع) آشنا و معترف نباشد.
گرچه در ادوار مختلف تاریخی بنا بر محدودیت ها و فشارها بر ائمه اهل بیت(ع) و پیروان ایشان و همچنین عنادها و سیاست های ظالمانه خلفاء، بسیاری از علوم امام صادق(ع) کتمان گردید و به حاشیه رانده شد.
در مجموعه های فقه تطبیقی یا مقارن که افزون بر آراء ائمه اربعه اهل سنت، اقوال بسیاری از فقهای متقدم چون اوزاعی و سفیان ثوری و لیث بن سعد و امثال آنان از معاصران حضرت امام جعفر صادق(ع) به طور گسترده نقل شده است، برخلاف انتظار یادی از اقوال و احادیث و دیدگاه های امام صادق(ع) به مثابه یکی از فقهای آن عصر به میان نیامده است و همین نکته از سوی برخی از عالمان برجسته شیعه چون سید مرتضی به عنوان نقدی بر اهل سنت مطرح شده است.
سید مرتضی در کتاب معروف خود بنام الانتصار صفحه 77 یادآور می شود که چگونه شما اگر آراء امام صادق(ع) را در کنار ابوحنیفه و شافعی نمی نهید، حتی در سطح آراء احمد بن حنبل و داوود ظاهری و این جریر طبری هم از آن یادی ندارید؟. به گفته محقق و حدیث پژوه برجسته معاصر آقای دکتر احمد پاکتچی، منابع پرشمار و پرتنوع اهل سنت در فقه مقارن و تطبیقی مانند اختلاف الفقهاء طبری، اختلاف الفقهاء طحاوی، الاشراف ابن منذر و ... از احادیث و اقوال حضرت صادق(ع) خالی هستند و تنها در برخی منابع فرعی می توان توجه نادری به فتاوای امام صادق(ع) بازجست.
اما با وجود این سابقه و سیر تاریخی و نحوه مواجهه تمدن اسلامی با میراث امام صادق(ع)، تحولات چند دهه اخیر دنیای اسلام، پژوهشگران را وادار به بازخوانی میراث فقهی و کلامی خود نموده است و نوعی رویکرد انتقادی در نیم قرن اخیر در محافل علمی جهان اسلام رشد کرده است و در این میان مکتب امام صادق(ع) که مبتنی بر آموزه های وحیانی و عقلانی ممتاز و قابل ترجمان برای نیازهای روز جهان اسلام است دوباره درخشش یافته است.
گسترش جریان های تکفیری و سلفی و وهابی در جوامع اسلامی که حتی مذاهب اهل سنت را نیز تکفیر و مایه انحراف مسلمانان قلمداد می کردند متفکران و صاحبنظران اسلامی را به دفاع و عرضه قرائتی نو از میراث اسلامی بر حل مشکلات و کاهش بحران های جهان اسلام سوق داد. در این میان آموزه های امام صادق(ع) که سرشار از عناصر زندگی ساز و عقلانی و متناسب با مقتضیات زمان است بازتاب قابل تأملی یافته است.
شیخ علی جمعه مفتی بزرگ سابق مصر که از شخصیت های فقهی مطرح میان کشورهای اسلامی است، سال جاری درباره شخصیت امام صادق(ع) او را از بزرگان مؤسس مذاهب اسلامی برشمرد که هم عصر ابوحنیفه بوده است و خود دارای مذهب فقهی مستقل در کنار سایر ائمه مذاهب می باشد و مکتب فقهی اش تا به امروز پا برجا است.
شیخ علی جمعه از شخصیت های ضدتکفیر در مصر است که انتقادات زیادی نسبت به جریان های سلفی مطرح ساخته است و تلاش گروه های وهابی برای تعطیلی مذاهب فقهی و جایگزین کردن وهابیت با آنها را محکوم و با آن مقابله کرده است.
همچنین شبکه بین المللی الجزیرة چندماه پیش در پژوهشی که آن را در بخش میراث اسلامی پایگاه رسمی خود منتشر نمود با تأکید بر علم فراوان و فراگیر و عمیق امام صادق(ع)، وجه بارز دیگر شخصیت آن حضرت را معارضه با حاکمیت جور عنوان نمود.
بررسی مطالب انتشار یافته در محافل و رسانه های جهان اسلام دربار مقام امام صادق(ع) نشان می دهد با وجود حجم غیرقابل قبول بررسی ها درباره ابعاد شخصیتی آن حضرت، مباحث منتشر شده با اعجاب و تحسین همراه بوده است.
متأسفانه در حالی که کتابخانه های جهان اسلام دارای پژوهش ها و کتاب های فراوان درباره دیگر فقهاء و ائمه مذاهب است؛ آثار مرتبط با وجود مبارک امام صادق(ع) بسیار اندک است. گرچه مکتب علمی امام صادق با رویکردهای فقهی و حکمی و فلسفی و حدیثی توسط پیروان اهل بیت(ع) انعکاس وسیعی دارد و حتی انقلاب اسلامی و شخصیت امام خمینی خود برآمده از شاگردی و مکتب حضرت صادق(ع) است اما واقعیت آن است که آشنایی به شخصیت حضرت جعفر بن محمد الصادق در حد انتظار نیست.
به نظر می رسد تعریف و طراحی و برگزاری برنامه ای علمی و پژوهشی مشترک با سایر مذاهب اسلامی و استمرار گفتگو با دانشمندان آنها با محوریت شناخت و تطبیق و مقارنه مکاتب فقهی ائمه مذاهب و واکاوی فقه و کلام آنان راه مؤثری برای معرفی مقام امام صادق(ع) در تمدن اسلامی است.
شیخ عصام تلمیه از صاحبنظران برجسته الأزهر در مقاله اخیر خود که پیش از ماه رمضان گذشته انتشار یافت تأکید نمود استفاده از مذهب فقهی جعفریه یک روش و متد علمی متین و لازم به پیگیری است تا بتوان از طریق آن به تقویت و توانمندسازی دستگاه فقه اسلامی برای حل و فصل مسائل و ابتلائات مسلمانان پرداخت.
امام جعفر صادق(ع) کلیدی ترین شخصیت در شکل گیری مذهب شیعه امامیه به شمار می رود اما نکته بسیار حایز اهمیت آن است که امام ششم اهل بیت(ع) مکتب فکری و عقیدتی و فقهی خود را در شرایطی بوجود آورد که در ارتباط و تبادل مستمر با دیگر مذاهب رایج آن دوران بود و از این رو در همان زمان به یکی از ممتاز ترین شخصیت های شناخته شده در جهان اسلام تبدیل شد و ماندگار گردید.
فارغ از پشتوانه وحیانی و مقام امامت برای امام جعفر صادق(ع)، حضور فعال ایشان در عرصه های علمی و فکری عصر خویش و اهتمام به تربیت شاگردان که البته آن هم مستند به رسالت الهی آن حضرت بود، آثار و احادیث امام جعفر صادق(ع) جزء قابل توجهی از میراث بزرگ اسلامی برای مسلمانان گشته شده است و تا به امروز محافل گوناگون جهان اسلام نسبت به این منزلت اذعان می کنند.
شاید نتوان هیچ فقیه و دانشور علوم اسلامی را در جهان اسلام یافت که به جایگاه امام صادق(ع)
گرچه در ادوار مختلف تاریخی بنا بر محدودیت ها و فشارها بر ائمه اهل بیت(ع) و پیروان ایشان و همچنین عنادها و سیاست های ظالمانه خلفاء، بسیاری از علوم امام صادق(ع) کتمان گردید و به حاشیه رانده شد.
در مجموعه های فقه تطبیقی یا مقارن که افزون بر آراء ائمه اربعه اهل سنت، اقوال بسیاری از فقهای متقدم چون اوزاعی و سفیان ثوری و لیث بن سعد و امثال آنان از معاصران حضرت امام جعفر صادق(ع) به طور گسترده نقل شده است، برخلاف انتظار یادی از اقوال و احادیث و دیدگاه های امام صادق(ع) به مثابه یکی از فقهای آن عصر به میان نیامده است و همین نکته از سوی برخی از عالمان برجسته شیعه چون سید مرتضی به عنوان نقدی بر اهل سنت مطرح شده است.
سید مرتضی در کتاب معروف خود بنام الانتصار صفحه 77 یادآور می شود که چگونه شما اگر آراء امام صادق(ع) را در کنار ابوحنیفه و شافعی نمی نهید، حتی در سطح آراء احمد بن حنبل و داوود ظاهری و این جریر طبری هم از آن یادی ندارید؟. به گفته محقق و حدیث پژوه برجسته معاصر آقای دکتر احمد پاکتچی، منابع پرشمار و پرتنوع اهل سنت در فقه مقارن و تطبیقی مانند اختلاف الفقهاء طبری، اختلاف الفقهاء طحاوی، الاشراف ابن منذر و ... از احادیث و اقوال حضرت صادق(ع) خالی هستند و تنها در برخی منابع فرعی می توان توجه نادری به فتاوای امام صادق(ع) بازجست.
اما با وجود این سابقه و سیر تاریخی و نحوه مواجهه تمدن اسلامی با میراث امام صادق(ع)، تحولات چند دهه اخیر دنیای اسلام، پژوهشگران را وادار
گسترش جریان های تکفیری و سلفی و وهابی در جوامع اسلامی که حتی مذاهب اهل سنت را نیز تکفیر و مایه انحراف مسلمانان قلمداد می کردند متفکران و صاحبنظران اسلامی را به دفاع و عرضه قرائتی نو از میراث اسلامی بر حل مشکلات و کاهش بحران های جهان اسلام سوق داد. در این میان آموزه های امام صادق(ع) که سرشار از عناصر زندگی ساز و عقلانی و متناسب با مقتضیات زمان است بازتاب قابل تأملی یافته است.
شیخ علی جمعه مفتی بزرگ سابق مصر که از شخصیت های فقهی مطرح میان کشورهای اسلامی است، سال جاری درباره شخصیت امام صادق(ع) او را از بزرگان مؤسس مذاهب اسلامی برشمرد که هم عصر ابوحنیفه بوده است و خود دارای مذهب فقهی مستقل در کنار سایر ائمه مذاهب می باشد و مکتب فقهی اش تا به امروز پا برجا است.
شیخ علی جمعه از شخصیت های ضدتکفیر در مصر است که انتقادات زیادی نسبت به جریان های سلفی مطرح ساخته است و تلاش گروه های وهابی برای تعطیلی مذاهب فقهی و جایگزین کردن وهابیت با آنها را محکوم و با آن مقابله کرده است.
همچنین شبکه بین المللی الجزیرة چندماه پیش در پژوهشی که آن را در بخش میراث اسلامی پایگاه رسمی خود منتشر نمود با تأکید بر علم فراوان و فراگیر
بررسی مطالب انتشار یافته در محافل و رسانه های جهان اسلام دربار مقام امام صادق(ع) نشان می دهد با وجود حجم غیرقابل قبول بررسی ها درباره ابعاد شخصیتی آن حضرت، مباحث منتشر شده با اعجاب و تحسین همراه بوده است.
متأسفانه در حالی که کتابخانه های جهان اسلام دارای پژوهش ها و کتاب های فراوان درباره دیگر فقهاء و ائمه مذاهب است؛ آثار مرتبط با وجود مبارک امام صادق(ع) بسیار اندک است. گرچه مکتب علمی امام صادق با رویکردهای فقهی و حکمی و فلسفی و حدیثی توسط پیروان اهل بیت(ع) انعکاس وسیعی دارد و حتی انقلاب اسلامی و شخصیت امام خمینی خود برآمده از شاگردی و مکتب حضرت صادق(ع) است اما واقعیت آن است که آشنایی به شخصیت حضرت جعفر بن محمد الصادق در حد انتظار نیست.
به نظر می رسد تعریف و طراحی و برگزاری برنامه ای علمی و پژوهشی مشترک با سایر مذاهب اسلامی و استمرار گفتگو با دانشمندان آنها با محوریت شناخت و تطبیق و مقارنه مکاتب فقهی ائمه مذاهب و واکاوی فقه و کلام آنان راه مؤثری برای معرفی مقام امام صادق(ع) در تمدن اسلامی است.
شیخ عصام تلمیه از صاحبنظران برجسته الأزهر در مقاله اخیر خود که پیش از ماه رمضان گذشته انتشار یافت تأکید نمود استفاده از مذهب فقهی جعفریه یک روش و متد علمی متین و لازم به پیگیری است تا بتوان از طریق آن به تقویت و توانمندسازی دستگاه فقه اسلامی برای حل و فصل مسائل و ابتلائات مسلمانان پرداخت.
