به مناسبت دوازدهمین سالگرد افتتاح رواق دارالحجه؛
رواقی با گنجیهای از هنرهای معماری ایرانی-اسلامی
خبرگزاری رضوی- آزیتا ذکاء، سیزدهم مردادماه سال 1387 بود که درهای دومین رواق زیرین حرم مطهر امام مهربانیها به سوی زائران گشوده شد. مکانی وسیع در زیر صحن انقلاب اسلامی که با ویژگیهای منحصر به فردی همراه بوده و امروز به مکانی خاص برای زیارت زائران تبدیل شده است. بر روی یکی از دیوارهای این رواق نوشته است: «اینجا نزدیکترین مکان به پیکر مطهر امام رضا(ع) است».
رواقی با حدود 7 هزار متر مساحت
رواق دارالحجه در راستای توسعه فضاهای زیارتی و عبادی حرم مطهر، با زیربنای 6799 متر مربع مساحت و 6 متر ارتفاع در زیر صحن انقلاب احداث شده است. مهندس حسن طالبیانشریف یکی از عوامل اجرایی پروژه ساخت رواق دارالحجه در اینباره میگوید: «سال ۷۵ خاک برداری زیر صحن انقلاب شروع شد و من از اوایل تابستان سال ۷۶ تا اواخر سال ۸۰ به عنوان مسئول کارگاه، عهدهدار ساخت این رواق بودم».
1500 قبر قدیمی در صحن انقلاب
پس از شهادت امام رضا(ع) در دورانهای مختلف مردم جنازه امواتشان را در نزدیکترین محل به مضجع حضرت رضا علیه السلام یعنی صحن انقلاب دفن میکردند. مهندس طالبیانشریف با اشاره به قبور صحن انقلاب میگوید: «ضمن خاکبرداری با حدود ۱۵۰۰ قبر مواجه شدیم. طبق فتوای علما و مراجع، قبوری که بعد از ۳۰ سال باز شود و اجساد آن تبدیل به پودر شده یا استخوانهایشان مانده باشد، میتوان این استخوانها را به جای دیگر منتقل کرد، ولی ما این کار را نکردیم. با توجه به وجود این قبور قدیمی که ممکن است در بین آنها شخصیتهای بزرگی مثل علما وجود داشته باشد و همچنین جهت احترام به این اجساد، سعی کردیم باقیمانده استخوانها با عملیات خاکبرداریها مخلوط نشود لذا برای جلوگیری از این موضوع کلیه استخوانهای موجود در هر قبر را جمعآوری و در پاکتی جداگانه قرار دادیم و این پاکتها را در زیر صحن در پایینترین عمق با احداث چاههایی جداگانه مجددا دفن کردیم».
6300 قبر در رواق
وی ادامه میدهد: «مدفن مرحوم شیخ مجتبی قزوینی در ضلع جنوبغربی رواق دارالحجه واقع شده است. اولین دستاندرکاران پروژه این رواق، سال ۷۴ با اجازه مرحوم آیتالله واعظ طبسی در زیر صحن انقلاب در محدوده کفشداری یک و دو آرامگاهی برای این عالم بزرگوار ساختند تا زیارتگاهی برای زائران باشد. ما نیز در قسمتهای شمالی و نهر نادری یعنی فاصله بین درب غربی و شرقی این رواق را قبرهای ۳ طبقه در محدوده عملیاتی احداث کردیم که جای حدود ۶ هزار و ۳۰۰ قبر جدید فراهم شده که آماده واگذاری به متقاضیان است».
مدفن مرحوم نخودکی
مهندس طالبیانشریف در مورد قبر مرحوم نخودکی نیز میافزاید: «در دیداری که با فرزند ایشان، شیخ علی مقدادی اصفهانی داشتم درباره دفن پدرشان سوال کردم و او نیز یادآور شد که مردم صبح پیکر پدرش را از روستای نخودک با برداشتن عَلم و کُتل عزاداری برای اولینبار بعد از ممنوعیت رضاشاه با تشریفات خاص تشییع کردند و چند نفر مسئول حفاری قبر ایشان شدند که تا غروب حفر قبر پدرم به طول انجامید و پیکر او با غروب خورشید به خاک سپرده شد. این بیانگر آن است که پیکر ایشان در عمق بسیار زیادی از سطح زمین دفن شده و ما در برخی از قسمتها حدود ۲۰ متر و بعضی جاها نیز تا ۱۲ متر حفاری کردیم، ولی به قبر مرحوم نخودکی برخورد نکردیم.
اعتبار 60 میلیون تومان
نظار بر ساخت یک چهارم رواق توسط مهندس طالبیانشریف انجام شد و اسکلتبندی رواق و سنگفرش کف صحن انقلاب به مدت کمتر از چهار ماه توسط مهندس سیدعلیاصغر ربّانی صورت گرفت. وی که طی سالهای ۷۷ تا ۸۱ به عنوان مدیر پروژههای امانی در مجموعه آستان قدس رضوی مشغول به کار بوده است. در اینباره میگوید: «ساخت رواق دارالحجه در سال ۱۳۸۰ به مناقصه گذاشته شد، پیمانکار در کمیسیون ساخت این رواق، مبلغ ۱۴۰ میلیون تومان برای دستمزدش مطالبه کرد و اینکه صحن انقلاب به مدت یکسال تعطیل شود. من در کمیسیون مخالفت خود را با این دو کار اعلام کردم و پیشنهاد دادم که خودم مسئولیت رواق را بر عهده بگیرم که مورد موافقت کمیسیون قرار گرفت و عملیات اجرایی را از سوم آبانماه شروع کردیم و موفق شدیم سه چهارم باقی مانده رواق را در ظرف کمتر از چهار ماه با مبلغ ۶۰ میلیون تومان نسبت به قیمت پیمانکار، به پایان برسانیم و کف صحن انقلاب را سنگ فرش کرده و در اختیار زائران قرار دهیم».
عملیات معکوس ساخت رواق
ربّانی ادامه میدهد: «کل عملیات رواق به صورت معکوس انجام شد، یعنی عملیات خاکبرداری صورت نگرفت. در ساختمانها معمول اول فونداسیون کرده بعد ستون و سپس سقف ایجاد میشود. ما بر عکس ابتدا از بالا شروع کردیم و پایین رفتیم، ستون ایجاد کردیم، سقف زدیم و بعد ایزولاسیون کردیم و فرش کف صحن را انجام دادیم. در سالهای ۸۱ و ۸۲ من در ایستگاه راهآهن تربتحیدریه مأموریت داشتم و مشهد نبودم. عملیات خاکی در این مدت بعد از اجرای صحن از زیر انجام شد و کارهای تکمیلی فونداسیون هم بعد از خاکبرداری صورت گرفت».
یک متر زیر سقاخانه خالی شد
اسکلت سقاخانه فلزی است که قبل از انقلاب ایجاد شده است. مدیر اسبق پروژههای امانی آستان قدس رضوی درباره خاکبرداری زیر سقاخانه چنین میگوید: «ما حدود یک متر زیر سقاخانه را خالی کردیم که به ما امکان قالببندی و آرماتوربندی بدهد. سنگ آبه سقاخانه از سقف خود سقاخانه با یک وینچ آویزان شد و سنگ آبه را دوباره پایین دادیم و سرجایش نشست، هیچ مشکلی برای آن ایجاد نشد. بعدها از زیر خاکش را تخلیه کردند».
دیوانگاری اسلامی و ایرانی
کلیه مدیریت طرح و اجرای رواق دارالحجه به نام دیوانگاری اسلامی و ایرانی با حدود 9000 متر مربع سقف و بدنه است. ناصر آیینهچیان سرپرست واحد هنری آستان قدس رضوی در این رابطه میگوید: «اجرای گچبری به سبک ایرانی و اسلامی، تحریر خط ثلث استاد موحد، آینهکاری سقف بطور گره با آینه تخت، آینهکاری سقف رسمیها و داخل گلبرگها با آینه مخصوص کپ که بطور اختصاصی در همین رواق کار شده و آینهکاری دیوار قبله با طراحی استاد مهندس ماهرالنقش از جمله دیوارنگاری این رواق را شامل میشوند».
وی ادامه میدهد: «طرح وسط رواق بصورت اسلیمی تذهیب گل و برگ طلا با اسامی برجسته دوازده امام معصوم(ع) دقیقا زیر سقاخانه اسماعیل طلا، رنگآمیزی اسپرهای دیوار ضلع جنوبی با تذهیب طلایی و نقرهای و ساختوساز کاملا ایرانی و اسلامی، ساختوساز دیوارهای شمالی، شرقی و غربی با طراحی برجسته گج مخصوص و با مواد مشابه هنری به سبک چینیسازی و لایه چینی و همچنین تهویه و هواساز در داخل طراحی بدون روئیت و دید، ساخت کلیه گل و برگهای چینیسازی و گل زمینههای رنگی شده از نوع رنگ مخصوص مرواریدی اجرا شده با فام رنگی نقره آبی و عاجی نخودی از دیگر طرحهای اجرا شده در این رواق به شمار میرود».
گنجینه ای بی بدیل از معماری
اکنون حرم مطهر رضوی با داشتن معماری اسلامی منحصر به فرد در برخی از صحن ها و رواق ها به گنجینه ای بی بدیل تبدیل از معماری ایرانی و اسلامی تبدیل شده و فضای آرامش بخشی را برای زائران فراهم کرده تا با فراق بال بتوانند در بهشت هشتم با معبود خویش راز و نیاز کنند.
رواقی با حدود 7 هزار متر مساحت
رواق دارالحجه در راستای توسعه فضاهای زیارتی و عبادی حرم مطهر، با زیربنای 6799 متر مربع مساحت و 6 متر ارتفاع در زیر صحن انقلاب احداث شده است. مهندس حسن طالبیانشریف یکی از عوامل اجرایی پروژه ساخت رواق دارالحجه در اینباره میگوید: «سال ۷۵ خاک برداری زیر صحن انقلاب شروع شد و من از اوایل تابستان سال ۷۶ تا اواخر سال ۸۰ به عنوان مسئول کارگاه، عهدهدار ساخت این رواق بودم».
1500 قبر قدیمی در صحن انقلاب
پس از شهادت امام رضا(ع) در دورانهای مختلف مردم جنازه امواتشان را در نزدیکترین محل به مضجع حضرت رضا علیه السلام یعنی صحن انقلاب دفن میکردند. مهندس طالبیانشریف با اشاره به قبور صحن انقلاب میگوید: «ضمن خاکبرداری با حدود ۱۵۰۰ قبر مواجه شدیم. طبق فتوای علما و مراجع، قبوری که بعد از ۳۰ سال باز شود و اجساد آن تبدیل به پودر شده یا استخوانهایشان مانده باشد، میتوان این استخوانها را به جای دیگر منتقل کرد، ولی ما این کار را نکردیم. با توجه به وجود این قبور قدیمی که ممکن است در بین آنها شخصیتهای بزرگی مثل علما وجود داشته باشد و همچنین جهت احترام به این اجساد، سعی کردیم باقیمانده استخوانها با عملیات خاکبرداریها مخلوط نشود لذا برای جلوگیری از این موضوع کلیه استخوانهای موجود در هر قبر را جمعآوری و در پاکتی جداگانه قرار دادیم و این پاکتها را در زیر صحن در پایینترین عمق با احداث چاههایی جداگانه مجددا دفن کردیم».
6300 قبر در رواق
وی ادامه میدهد: «مدفن مرحوم شیخ مجتبی قزوینی در ضلع جنوبغربی رواق دارالحجه واقع شده است. اولین دستاندرکاران پروژه این رواق، سال ۷۴ با اجازه مرحوم آیتالله واعظ طبسی در زیر صحن انقلاب در محدوده کفشداری یک و دو آرامگاهی برای این عالم بزرگوار ساختند تا زیارتگاهی برای زائران باشد. ما نیز در قسمتهای شمالی و نهر نادری یعنی فاصله بین درب غربی و شرقی این رواق را قبرهای ۳ طبقه در محدوده عملیاتی احداث کردیم که جای حدود ۶ هزار و ۳۰۰ قبر جدید فراهم شده که آماده واگذاری به متقاضیان است».
مدفن مرحوم نخودکی
مهندس طالبیانشریف در مورد قبر مرحوم نخودکی نیز میافزاید: «در دیداری که با فرزند ایشان، شیخ علی مقدادی اصفهانی داشتم درباره دفن پدرشان سوال کردم و او نیز یادآور شد که مردم صبح پیکر پدرش را از روستای نخودک با برداشتن عَلم و کُتل عزاداری برای اولینبار بعد از ممنوعیت رضاشاه با تشریفات خاص تشییع کردند و چند نفر مسئول حفاری قبر ایشان شدند که تا غروب حفر قبر پدرم به طول انجامید و پیکر او با غروب خورشید به خاک سپرده شد. این بیانگر آن است که پیکر ایشان در عمق بسیار زیادی از سطح زمین دفن شده و ما در برخی از قسمتها حدود ۲۰ متر و بعضی جاها نیز تا ۱۲ متر حفاری کردیم، ولی به قبر مرحوم نخودکی برخورد نکردیم.
اعتبار 60 میلیون تومان
نظار بر ساخت یک چهارم رواق توسط مهندس طالبیانشریف انجام شد و اسکلتبندی رواق و سنگفرش کف صحن انقلاب به مدت کمتر از چهار ماه توسط مهندس سیدعلیاصغر ربّانی صورت گرفت. وی که طی سالهای ۷۷ تا ۸۱ به عنوان مدیر پروژههای امانی در مجموعه آستان قدس رضوی مشغول به کار بوده است. در اینباره میگوید: «ساخت رواق دارالحجه در سال ۱۳۸۰ به مناقصه گذاشته شد، پیمانکار در کمیسیون ساخت این رواق، مبلغ ۱۴۰ میلیون تومان برای دستمزدش مطالبه کرد و اینکه صحن انقلاب به مدت یکسال تعطیل شود. من در کمیسیون مخالفت خود را با این دو کار اعلام کردم و پیشنهاد دادم که خودم مسئولیت رواق را بر عهده بگیرم که مورد موافقت کمیسیون قرار گرفت و عملیات اجرایی را از سوم آبانماه شروع کردیم و موفق شدیم سه چهارم باقی مانده رواق را در ظرف کمتر از چهار ماه با مبلغ ۶۰ میلیون تومان نسبت به قیمت پیمانکار، به پایان برسانیم و کف صحن انقلاب را سنگ فرش کرده و در اختیار زائران قرار دهیم».
عملیات معکوس ساخت رواق
ربّانی ادامه میدهد: «کل عملیات رواق به صورت معکوس انجام شد، یعنی عملیات خاکبرداری صورت نگرفت. در ساختمانها معمول اول فونداسیون کرده بعد ستون و سپس سقف ایجاد میشود. ما بر عکس ابتدا از بالا شروع کردیم و پایین رفتیم، ستون ایجاد کردیم، سقف زدیم و بعد ایزولاسیون کردیم و فرش کف صحن را انجام دادیم. در سالهای ۸۱ و ۸۲ من در ایستگاه راهآهن تربتحیدریه مأموریت داشتم و مشهد نبودم. عملیات خاکی در این مدت بعد از اجرای صحن از زیر انجام شد و کارهای تکمیلی فونداسیون هم بعد از خاکبرداری صورت گرفت».
یک متر زیر سقاخانه خالی شد
اسکلت سقاخانه فلزی است که قبل از انقلاب ایجاد شده است. مدیر اسبق پروژههای امانی آستان قدس رضوی درباره خاکبرداری زیر سقاخانه چنین میگوید: «ما حدود یک متر زیر سقاخانه را خالی کردیم که به ما امکان قالببندی و آرماتوربندی بدهد. سنگ آبه سقاخانه از سقف خود سقاخانه با یک وینچ آویزان شد و سنگ آبه را دوباره پایین دادیم و سرجایش نشست، هیچ مشکلی برای آن ایجاد نشد. بعدها از زیر خاکش را تخلیه کردند».
دیوانگاری اسلامی و ایرانی
کلیه مدیریت طرح و اجرای رواق دارالحجه به نام دیوانگاری اسلامی و ایرانی با حدود 9000 متر مربع سقف و بدنه است. ناصر آیینهچیان سرپرست واحد هنری آستان قدس رضوی در این رابطه میگوید: «اجرای گچبری به سبک ایرانی و اسلامی، تحریر خط ثلث استاد موحد، آینهکاری سقف بطور گره با آینه تخت، آینهکاری سقف رسمیها و داخل گلبرگها با آینه مخصوص کپ که بطور اختصاصی در همین رواق کار شده و آینهکاری دیوار قبله با طراحی استاد مهندس ماهرالنقش از جمله دیوارنگاری این رواق را شامل میشوند».
وی ادامه میدهد: «طرح وسط رواق بصورت اسلیمی تذهیب گل و برگ طلا با اسامی برجسته دوازده امام معصوم(ع) دقیقا زیر سقاخانه اسماعیل طلا، رنگآمیزی اسپرهای دیوار ضلع جنوبی با تذهیب طلایی و نقرهای و ساختوساز کاملا ایرانی و اسلامی، ساختوساز دیوارهای شمالی، شرقی و غربی با طراحی برجسته گج مخصوص و با مواد مشابه هنری به سبک چینیسازی و لایه چینی و همچنین تهویه و هواساز در داخل طراحی بدون روئیت و دید، ساخت کلیه گل و برگهای چینیسازی و گل زمینههای رنگی شده از نوع رنگ مخصوص مرواریدی اجرا شده با فام رنگی نقره آبی و عاجی نخودی از دیگر طرحهای اجرا شده در این رواق به شمار میرود».
گنجینه ای بی بدیل از معماری
اکنون حرم مطهر رضوی با داشتن معماری اسلامی منحصر به فرد در برخی از صحن ها و رواق ها به گنجینه ای بی بدیل تبدیل از معماری ایرانی و اسلامی تبدیل شده و فضای آرامش بخشی را برای زائران فراهم کرده تا با فراق بال بتوانند در بهشت هشتم با معبود خویش راز و نیاز کنند.