کد QR مطلبدریافت صفحه با کد QR

خبرگزاری رضوی بررسی کرد:

چهلمین سالگرد شهادت بنیانگذار حرکت اسلامی عراق؛ احزاب سیاسی شیعه با میراث شهید صدر چه کردند؟

19 فروردين 1399 ساعت 17:26

مشهد- 19 فروردین ماه مقارن با 9 آوریل سالگرد شهادت سید محمدباقر صدر فقیه و متفکر بزرگ اسلامی شیعه و عراق به شمار می رود و یادآور مجاهدت های او به عنوان یکی از معدود شخصیت های بزرگ دینی است که توانست بر تاریخ و تحولات خاورمیانه و عراق معاصر اثر گذارد.


خبرگزاری رضوی. سرویس جهان اسلام. بهمن دهستانی. غالبا درباره آغاز نقش سیاسی شهید سید محمدباقر صدر از سال 1957 میلادی آن هنگام که حزب الدعوة الإسلامیة را در نجف تأسیس نمود یاد می شود.
زمانی که شهید صدر برای حفظ و صیانت از مرز فکری جامعه شیعی عراق و پاسخ به افکار جوانان سرگردان شیعه که به احزاب کمونیست و ناسیونالیست و قومگرای عربی تمایل پیدا کرده بودند این مجتهد فرهمند عراق، با همراهی عده ای از روحانیون جوان و خوش فکر، حزب مذکور را تأسیس نمود و به گفته نویسنده کتاب جنبش های اسلامی در جهان عرب، حزب الدعوة پرقدرت ترین جنبش شیعه عراق بوده است.
علاوه بر حزب الدعوة الإسلامیة عامل اصلی تشکیل جماعة العلماء نیز علامه شهید سید محمدباقر صدر بود. اگر چه دبیرکل جماعة العلماء شیخ مرتضی آل یاسین، دایی شهید صدر بود اما شهید صدر از طریق دایی اش که ارادت خاصی به سیدمحمدباقر داشت از نظر سیاسی به جماعة العلماء خط می داد و در حقیقت بنیان فکری آن را ایشان تغذیه کرد. هر چند در ظاهر به علت سن کم، عضو رسمی این جماعت نبود ولی در این حرکت محوریت داشت. شهید سید محمدباقر حکیم در این باره می نویسد: «گروهی از پیشتازان حرکت اسلامی و فرزندان جماعة العلماء با الهام از افکار آیت الله شهید سید محمدباقر صدر و در پرتو تعلیمات ایشان، نمونه ای از قانون اساسی را طرح ریزی کرده بودند».
اساسا شهید صدر جهت دهنده رهبری معنوی گروه ها و احزاب متعدد بوده است و رهبری او را نمی توان تنها در یک یا چند حزب خلاصه نمود، همه گروه ها و تشکل هایی که در دهه 1960 و 1970 میلادی به فعالیت سیاسی و اجتماعی پرداخته اند به نوعی از تفکر و اندیشه های تابناک این شهید بهره می گرفتند.
شیخ علی کورانی در این باره می گوید: «حالت کلی فعالیت های مرجعیت و علماء و جنبش های اسلامی در عراق از سال 1960 م تا اواخر دهه هفتاد، فکری بود. و بر اساس اعطای آگاهی های فکری عقیدتی و سیاسی آرام استوار بود. نقش رهبری این حرکت را نیز آیت الله مرحوم شهید صدر داشتند و این حرکت در حوزه علمیه شهید صدر با تربیت و تأثیر روی طلاب و شاگردانش بروز کرد. در مدت بیست سال توانست تعداد زیادی از علماء – که بیشترین حد تأثیر و اشاعه فرهنگ اسلامی و فعالیت های اسلامی را در جامعه داشتند – تربیت کند. همچنین نوشته های ایشان و فعالیت های شاگردانش سهم بسزایی در آگاه نمودن و به حرکت درآوردن امت در خط اسلام داشته است.
آیت الله شهید سید محمدباقر صدر در خلال دو دهه یاد شده و بعد از آن سعی کرد حوزه علمیه نجف را که پس از انقلاب عشرین به لحاظ مبارزات سیاسی اجتماعی به نوعی به سکوت و خاموشی گراییده بود، دوباره بازسازی کند.1
هیچ تردیدی وجود ندارد که شهید صدر نه تنها بنیانگذار جنبش اسلام سیاسی و بیداری اسلامی عراق است و بلکه می توان او را مؤسس تاریخ نوین عراق دانست. این در حالی است که به اذعان مراکز و محافل فکری در خاورمیانه، سید محمد باقر صدر یکی از پیشگامان فکر دینی و نهضت های اسلامی یک قرن اخیر در جهان اسلام است.
کتابخانه تاریخی و بزرگ اسکندریه مصر در پروژه ای که در آن قله های فکری قرن بیستم را معرفی نمود، سید محمد باقر صدر را در شمار آنان قرار داد. ابعاد تأثیر و الهام بخشی فکری شهید صدر بر جریان های فکری اسلامی معاصر خود بحث مفصل و جداگانه ای است.
اکنون پس از 40 سال از شهادت آن فرزانه دوران و مؤسس سیاست دینی و فقه سیاسی، جریان ها و احزاب برآمده و متصف و منسوب به حرکت او در عراق در اسفناک ترین وضعیت خود در طول چهل سال گذشته قرار دارند.
با سقوط صدام در سال 2003 م تمامی گروه های اسلامی و شیعی برآمده از تلاش های شهید صدر در فرایند قدرت و تأسیس نظام سیاسی پس از صدام مشارکت کردند و تا امروز که نزدیک به دو دهه از آن میگذرد همواره و مستمر در رأس قدرت و حاکمیت در عراق قرار داشته اند و همه آنها سهمی از قدرت را از آن خود داشته و دانسته اند.
این در حالی است که تمامی شاخص های بین المللی اعم از حکمرانی خوب، شفافیت و فساد یا توسعه انسانی، عراق در طول حدود دو دهه حکمرانی احزاب شیعی، عموما در قعر جداول رتبه بندی کشورها نشان می دهد.
البته این مسئله به معنای نادیده انگاشتن حجم بالای کارشکنی، نفوذ و توطئه و تبلیغات روانی علیه بیت شیعی عراق نیست. قدرت گرفتن شیعیان بعد از قرن ها کشتار و انزوا و به حاشیه رانده شدن که اوج آن تا اواخر حکومت صدام ادامه یافت، برخی کشورهای منطقه و غربی را به واهمه و اضطراب واداشت و از هیچ کوششی برای شکننده نگاه داشتن ساختار سیاسی و بافتار اجتماعی عراق فروگذار نکردند. آنان حتی در دوره ای که علیه صدام در جنگ اول خلیج فارس می جنگیدند مانع حمله و گلوله باران و یورش حکومت بعث به شهرها و مناطق شیعه جنوب عراق در دوران انتفاضه شعبانیه نشدند و در زمانی که نیروی هوایی و زمینی صدام را تار و مار کردند اما به اندازه سرکوب شیعیان در جنوب برای او ادوات گذاشتند و اجازه پرواز می دادند.
موج اعتراضات بی سابقه مردم و جوانان عراق از تابستان سال گذشته 2019 به فساد و بیکاری و اوضاع معیشتی و عمرانی و بهداشتی که نهایتا با استعفای دولت نخست وزیر عادل عبدالمهدی همراه شد همچنان عراق را تا امروز در التهاب نگاه داشته است و با گذشت شش ماه از این استعفاء، هنوز احزاب عراقی بر سر معرفی نخست وزیر جدید در حال بحث و گفتگو هستند. در جریان اعتراضات اخیر عراق صدها تن از معترضان و نیروهای امنیتی جان خود را از دست دادند که اگر مداخله مرجعیت نجف و رهنمودها و مطالبات آیت الله سیستانی نبود قطعا حجم خونریزی ها به مراتب بیشتر و این کشور در گرداب خطرناک تری فرو می رفت.
این شرایط به روشنی آشکار می سازد که احزاب شیعی عراق کارکرد اجتماعی خود را به کلی از دست داده اند و تنها می توانند بر مناسبات سیاسی این کشور اثر گذارند اما در همین حوزه هم اکنون خود بخشی از مشکل و بحران هستند و توانی برای برون رفت و جهش از چالش های پیش پای خود ندارند.
به عبارت دیگر عراق معاصر و نوین که بر دو پایه مرجعیت و حرکت های اسلامی بنا شده بود اکنون یکی از ارکان پیشرفت خود را که جنبش های اجتماعی دینی بر محور مرجعیت بوده اند را از دست داده است و از آنها تنها احزاب قدرت مدار و سود انگار و طایفه گرایی باقی مانده است که تفاوت ماهوی با نمونه های مشابه در احزاب سنی یا کُرد ندارند.
در وضعیت کنونی و با توجه به عدم حمایت مرجعیت اعلای نجف از هیچ حزب و جریان و گرایش سیاسی  و دینی به عنوان یک اصل و نیز ناکارآمدی عمیق و بحران در احزاب اسلام سیاسی شیعی هیچ افق روشنی برای بازگشت توانمند حرکت های اسلامی به عرصه جامعه عراق جهت راهبری وجود ندارد و مرجعیت عالی عراق هم که بطور مبنایی در هیچ سیاست ورزی رایجی مشارکت نمی کند و به صیانت از مصلحت عالیه مردم و مقابله با فروپاشی اجتماعی و سیاسی بنیادین اکتفاء می کند از این رو باید گفت میراث سیاسی شهید صدر در عراق در بدترین حالت ممکن بعد از شهادت او قرار دارد و در عین جوشان و الهام بخش بودن اندیشه او در محافل حوزوی و دانشگاهی عراق، ایران و در میان بسیاری از صاحبنظران و فعالان جهان اسلام، اما ناکارآمدی احزاب اسلام سیاسی شیعیِ عراق لطمه جبران ناپذیری به تکاپوهای آن شهید والامقام زدند.

گزارش و تحلیل از بهمن دهستانی

منابع:
1. مریجی، شمس الله، مبانی فکری و زمینه های اجتماعی جریان های معاصر عراق، بوستان کتاب، 1387


کد مطلب: 53958

آدرس مطلب :
https://www.razavi.news/fa/report/53958/چهلمین-سالگرد-شهادت-بنیانگذار-حرکت-اسلامی-عراق-احزاب-سیاسی-شیعه-میراث-شهید-صدر-کردند

رضوی
  https://www.razavi.news