خبرگزاری رضوی گزارش می دهد؛
نگاهی به اهمیت راهبردی جایگاه شیعیان عرب در جهان اسلام
به گزارش سرویس جهان اسلام خبرگزاری رضوی، گراهام ای فولر(Fuller, Graham E) و خانم رند رحیم فرانکه(francke, Rend Rahim)، به یک مسأله تازه و مهم استراتژیک یعنی جایگاه شیعیان عرب و تقابل آنان با ایران، شیعیان دیگر، مسلمانان و غرب توجه نمودند. این دو نویسنده هر دو با فضای تحولات اجتماعی و سایسی خاورمیانه سابقه آشنایی دارند. گراهام ای فولر؛ تحلیل‌گر و نویسنده سیاسی مسائل خاورمیانه است. وی به مدت هفت سال دیپلمات امریکا در خاورمیانه بود. پس از آن نائب رئیس شورای ملی اطلاعاتی سیا شد. رند رحیم فرانکه، شهروند امریکایی متولد عراق است. وی در زمان تالیف کتاب، مسئولیت سازمان اطلاعاتی و تحقیقاتی بنیاد عراق را بر عهده داشت. فرانکه اکنون تحلیل‌گر فعال مسائل عراق در رسانه است.
نویسندگان حاصل تحقیقات و مصاحبه‌های خود را در قالب کتابی با عنوان "The Arab Shia: The Forgotten Muslims" در سال 1999 میلادی در نیویورک به چاپ رساندند. خدیجه تبریزی این کتاب را در 517 صفحه به فارسی روان و با عنوان «شیعیان عرب؛ مسلمانان فراموش‌شده» ترجمه کرده است. همچنین علی‌اصغر محمدی، نقدهایی را به صورت پاورقی بر بعضی از نظرات نویسندگان می‌آورد. انتشارات شیعه‌شناسی قم، چاپ اول این کتاب را در زمستان 1384 منتشر کرد.
نویسندگان در یک بخش مقدماتی با عنوان «سپاسگزاری»، جامعه اصلی آماری تحقیقات این کتاب را مشخص کرده و می‌گویند: «این کتاب مبتنی است بر حدود دویست مصاحبه که در کشورهای لبنان، کویت، بحرین، انگلستان و ایالات متحده صورت گرفته‌است. ما با عرب‌های شیعه، سنی و مسیحی، مقامات دولتی، نمایندگان مجلس، محققان، فعالان سیاسی، بازرگانان، روحانیون، حقوق‌دانان و دارندگان دیگر مشاغل و نیز با دیپلمات‌های غربی، پژوهشگران و دیگر کارشناسان خاورمیانه به گفتگو نشستیم.»
نویسندگان نظرات خود و نتایج این مصاحبه‌ها را در بخش‌های پیشگفتار، روش‌شناسی، یازده فصل و یک بخش پیوست آورده‌اند. هدف آنان در این بخش‌ها بررسی این مسائل بوده است:
1. شیعیان کیستند و در پی چه چیزی هستند؟
2. نقش آنها در جامعه و سیاست خاورمیانه چیست؟
3. اساس مسأله تشیع، از منظر جامعه و حکومت سنی چیست؟
4. سیاست‌های حکومتی و نگرش های شیعی چگونه تحولات منطقه‌ای و داخلی را تحت تأثیر قرار می‌دهد؟
5. شیعیان و حکومت چه تدابیری برای پرداختن به مسأله شیعیان اتخاذ خواهند کرد؟
6. حکومت‌های غربی باید در سیاست‌های منطقه‌ای خود چه دیدگاهی درباره شیعیان داشته باشند، بخصوص از منظر توسعه دموکراسی در منطقه؟
اهداف و مسائل محققان در روش و محتوای کتاب کاملا هویداست. مثلا اغلب به بررسی و شناخت شیعیان امامیه جعفری می‌پردازند زیرا نقش غالب سیاسی دست امامیه است. آنان اندک به فرقه های دیگر شیعه توجه دارند مگر آنجا که نقش سیاسی خاصی داشته باشد. بنابراین اگر در جایی بحث اعتقادی شیعیان آمده است، تنها به هدف شناخت موقعیت سیاسی آنها است. هدف اصلی نویسندگان، شناخت موقعیت و منافع آمریکا و غرب در قبال پدیده اجتماعی و سیاسی «شیعیان عرب» بوده است. محققان بیش از همه شیعیان، بر شیعیان کشور عراق تاکید دارند. توجه به این نکته که این کتاب در سال 1999 یعنی قبل از حوادث یازده سپتامبر و حمله به عراق توسط مسئول سازمان سیا چاپ و منتشر شده است به شناخت گرایش و روش نویسندگان کمک می‌کند.
یازده فصل این کتاب را می‌توان به چهار موضوع دسته‌بندی کرد. موضوع اول شناخت هویتی، جمعیت‌شناختی و سیاسی شیعیان عرب است. موضوع دوم، بررسی موقیعت سیاسی شیعیان کشورهای عراق، بحرین، کویت، عربستان و لبنان می‌باشد. شناخت شیعیان هریک از این ملل در یک فصل مستقل آمده است. موضوع بعدی، جبهه و موقعیت شیعیان عرب نسبت به غرب را ترسیم می‌کند. موضوع آخر راه حل‌ها و استراتژی‌های پیشنهادی است که در فصل نتیجه‌گیری کتاب می‌آید. حجم مطالب هر فصل بین 30 تا 50 صفحه است.
در همه فصول این کتاب به نقش و ارتباط ایران با شیعیان عرب توجه و تاکید شده است. بلکه فصل چهارم با عنوان «ارتباط شیعیان عرب با ایران» به صورت مستقل، مسأله ارتباط فکری و سیاسی شیعه عرب با اندیشه حاکمیتی ایران را بررسی می‌کند. محققان در این فصل نقش ایران را به سه جهت بررسی کرده‌اند: ایران به منزله مرکز مذهب تشیع، به منزله مرکزی برای ایدئولوژی، به منزله یک کشور. آنان در بسیاری از موارد از شیعیان عرب غیرایرانی به عنوان نقش آفرینان مهم سیاسی یاد می‌کنند. گاهی نیز تعبیر شیعیان تحت ستم را به کار برده‌اند.
نویسندگان در دو عنوان مهم این فصل، یک بار دیدگاه شیعیان عرب درباه ایران، و یک بار دیدگاه ایرانیان به شیعیان عرب را آورده‌اند. به گزارش آنان؛ «روابط شیعیان عرب با ایران، آکنده از تناقضات است. شیعیان عرب به ایران، به منزله یگانه کشور شیعی جهان احترام می‌گذارند و سرزندگی و غنای فرهنگی‌اش را می‌ستایند... با این حال بسیاری از شیعیان عرب که در ایران زیسته‌اند، از تجارب منفی و مناسبات تلخ خود با ایرانیان سخن می‌گویند. آنان اغلب خود را در معرض بی احترامی و تبعیض یافته، ایرانیان را به خودخواهی و تعصب شدید ملی متهم می‌کنند.» اما در قسمت توصیف ایرانیان از شیعیان عرب، تعابیر تندتری را گزارش کرده‌اند و این نگاه نژادپرستانه و تحقیرآمیز را به عامه مردم ایران نسبت داده‌اند.
مهم ترین و نخستین نکته‌ای که به نظر خواننده این کتاب، بخصوص مخاطب شیعه آن، چه ایرانی و چه عرب غیر ایرانی می‌رسد، ترسیم فضای تقابلی شیعیان عرب با ایران و با غرب است. به نظر می‌رسد کتاب فراتر از یک پروژه اطلاعاتی برای یک نهاد امریکایی باشد، بلکه قصد ترویج این نگاه را در نظر مخاطبان غربی و عرب خود دارد.
نکته چشمگیر دیگر، جامعه آماری و اطلاعات گسترده‌ای است که نویسندگان با مصاحبه مستقیم از صاحب‌نظران عرب شیعه و سنی بومی ارائه داده‌اند. گردآوری این حجم از اطلاعات به هر منظوری که بوده، نشان از همت و انگیزه بالای محققان دارد.
نویسندگان حاصل تحقیقات و مصاحبه‌های خود را در قالب کتابی با عنوان "The Arab Shia: The Forgotten Muslims" در سال 1999 میلادی در نیویورک به چاپ رساندند. خدیجه تبریزی این کتاب را در 517 صفحه به فارسی روان و با عنوان «شیعیان عرب؛ مسلمانان فراموش‌شده» ترجمه کرده است. همچنین علی‌اصغر محمدی، نقدهایی را به صورت پاورقی بر بعضی از نظرات نویسندگان می‌آورد. انتشارات شیعه‌شناسی قم، چاپ اول این کتاب را در زمستان 1384 منتشر کرد.
نویسندگان در یک بخش مقدماتی با عنوان «سپاسگزاری»، جامعه اصلی آماری تحقیقات این کتاب را مشخص کرده و می‌گویند: «این کتاب مبتنی است بر حدود دویست مصاحبه که در کشورهای لبنان، کویت، بحرین، انگلستان و ایالات متحده صورت گرفته‌است. ما با عرب‌های شیعه، سنی و مسیحی، مقامات دولتی، نمایندگان مجلس، محققان، فعالان سیاسی، بازرگانان، روحانیون، حقوق‌دانان و دارندگان دیگر مشاغل و نیز با دیپلمات‌های غربی، پژوهشگران و دیگر کارشناسان خاورمیانه به گفتگو نشستیم.»
نویسندگان نظرات خود و نتایج این مصاحبه‌ها را در بخش‌های پیشگفتار، روش‌شناسی، یازده فصل و یک بخش پیوست آورده‌اند. هدف آنان در این
1. شیعیان کیستند و در پی چه چیزی هستند؟
2. نقش آنها در جامعه و سیاست خاورمیانه چیست؟
3. اساس مسأله تشیع، از منظر جامعه و حکومت سنی چیست؟
4. سیاست‌های حکومتی و نگرش های شیعی چگونه تحولات منطقه‌ای و داخلی را تحت تأثیر قرار می‌دهد؟
5. شیعیان و حکومت چه تدابیری برای پرداختن به مسأله شیعیان اتخاذ خواهند کرد؟
6. حکومت‌های غربی باید در سیاست‌های منطقه‌ای خود چه دیدگاهی درباره شیعیان داشته باشند، بخصوص از منظر توسعه دموکراسی در منطقه؟
اهداف و مسائل محققان در روش و محتوای کتاب کاملا هویداست. مثلا اغلب به بررسی و شناخت شیعیان امامیه جعفری می‌پردازند زیرا نقش غالب سیاسی دست امامیه است. آنان اندک به فرقه های دیگر شیعه توجه دارند مگر آنجا که نقش سیاسی خاصی داشته باشد. بنابراین اگر در جایی بحث اعتقادی شیعیان آمده است، تنها به هدف شناخت موقعیت سیاسی آنها است. هدف اصلی نویسندگان، شناخت موقعیت و منافع آمریکا و غرب در قبال پدیده اجتماعی و سیاسی «شیعیان عرب» بوده است. محققان بیش از همه شیعیان، بر شیعیان کشور عراق تاکید دارند. توجه به این نکته که این کتاب در سال 1999 یعنی قبل از حوادث یازده سپتامبر و حمله به عراق توسط مسئول سازمان سیا چاپ و منتشر شده است به شناخت گرایش و روش نویسندگان کمک می‌کند.
یازده فصل این کتاب را می‌توان به چهار موضوع دسته‌بندی کرد. موضوع اول شناخت هویتی، جمعیت‌شناختی و سیاسی شیعیان عرب است. موضوع دوم، بررسی موقیعت سیاسی شیعیان کشورهای عراق، بحرین، کویت، عربستان و لبنان می‌باشد. شناخت شیعیان هریک از این ملل در یک فصل مستقل آمده است. موضوع بعدی، جبهه و موقعیت شیعیان عرب نسبت به غرب را ترسیم می‌کند. موضوع آخر راه حل‌ها و استراتژی‌های پیشنهادی است که در فصل نتیجه‌گیری کتاب می‌آید. حجم مطالب هر فصل بین 30 تا 50 صفحه است.
در همه فصول این کتاب به نقش و ارتباط ایران با شیعیان عرب توجه و تاکید
نویسندگان در دو عنوان مهم این فصل، یک بار دیدگاه شیعیان عرب درباه ایران، و یک بار دیدگاه ایرانیان به شیعیان عرب را آورده‌اند. به گزارش آنان؛ «روابط شیعیان عرب با ایران، آکنده از تناقضات است. شیعیان عرب به ایران، به منزله یگانه کشور شیعی جهان احترام می‌گذارند و سرزندگی و غنای فرهنگی‌اش را می‌ستایند... با این حال بسیاری از شیعیان عرب که در ایران زیسته‌اند، از تجارب منفی و مناسبات تلخ خود با ایرانیان سخن می‌گویند. آنان اغلب خود را در معرض بی احترامی و تبعیض یافته، ایرانیان را به خودخواهی و تعصب شدید ملی متهم می‌کنند.» اما در قسمت توصیف ایرانیان از شیعیان عرب، تعابیر تندتری را گزارش کرده‌اند و این نگاه نژادپرستانه و تحقیرآمیز را به عامه مردم ایران نسبت داده‌اند.
مهم ترین و نخستین نکته‌ای که به نظر خواننده این کتاب، بخصوص مخاطب شیعه آن، چه ایرانی و چه عرب غیر ایرانی می‌رسد، ترسیم فضای تقابلی شیعیان عرب با ایران و با غرب است. به نظر می‌رسد کتاب فراتر از یک پروژه اطلاعاتی برای یک نهاد امریکایی باشد، بلکه قصد ترویج این نگاه را در نظر مخاطبان غربی و عرب خود دارد.
نکته چشمگیر دیگر، جامعه آماری و اطلاعات گسترده‌ای است که نویسندگان با مصاحبه مستقیم از صاحب‌نظران عرب شیعه و سنی بومی ارائه داده‌اند. گردآوری این حجم از اطلاعات به هر منظوری که بوده، نشان از همت و انگیزه بالای محققان دارد.
