گزارشی به مناسبت ۱۵ اردیبهشت‌ماه و روز بزرگداشت شیخ صدوق؛
امام مهربانی‌ها از نگاه عالم قرن چهارم هجری در کتاب «عُیونُ أخْبارِ الرّضا»
خبرگزاری رضوی ـ آزیتا ذکاء؛ پس از شهادت ولی‌نعمت‌مان علی‌بن‌موسی‌الرضا(ع) در اوایل قرن سوم هجری‌قمری، روایت زندگی، آثار و روایات این امام همام را در نوشتار علمای بزرگی می‌توان یافت. «صحیفه الرضا یا صحیفه رضویه» نگارش عبدالله بن احمد بن عامر و «عُیونُ أخْبارِ الرّضا» نوشته شیخ صدوق و «فقه‌الرضا(ع) یا فقه رضوی» به قلم علامه مجلسی از جمله کتاب‌های معتبر شیعه هستند که در سده‌های پیشین توسط بزرگان دینی اهل تشیّع به نگارش درآمده‌اند.
شیخ صدوق از علمای قرن چهارم هجری‌قمری است که ۱۰۲ سال بعد شهادت امام هشتم(ع) در قم دیده به جهان گشود و طی حدود هشت دهه عمر بابرکت خود آثار ارزشمندی را به رشته تحریر درآوردند که از جمله آنها می‌توان به اثر فاخر «عُیونُ أخْبارِ الرّضا» اشاره کرد.
هفتمین روز از دهه کرامت سال جاری با ۱۵ اردیبهشت‌ماه و روز شیخ صدوق مصادف شده است و این بهانه‌ای شد تا خبرگزاری رضوی در نوشتار پیش‌رو، انگیزه این عالم فرهیخته را در نگارش کتاب «عُیونُ أخْبارِ الرّضا» به تصویر بکشد که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
نگارش کتاب عُیونُ أخْبارِ الرّضا به پاس قصیده صاحب
صاحب بن عباد دانشمند و ادیب فرزانه اهل تشیّع، وزیر دربار دیلمی بود که با شیخ صدوق نیز رفاقت صمیمی داشت. وی دو قصیده دلنشین، والا و ارزشمند درباره امام مهربانی‌ها به شیخ صدوق اهدا کرد. صاحب در حسرت زیارت آن حضرت چنین سروده بود: «و لو قدرت زرته * و لو علی جمر الغضا لكننی معتقل * بقید خطب عرضا جعلت مدحی بدلا * من قصده و عوضا امانة موردة * علی الرضا لیرتضی، یعنی اگر می‌توانستم به زیارتش می‌رفتم، اگر چه بر آتشی افروخته سوار باشم. اما در بند مسائلی كه پیش آمده گرفتارم؛ از این رو مداحی‌ام را به جای زیارت قرار دادم. این اشعار امانت است و بر حضرت رضا(ع) خوانده می‌شود تا آن جناب راضی و خشنود شود».
صله گرانبها
شیخ صدوق هم که به مقام فضل، ادب و ولایتمداری صاحب بن عباد واقف بود، به دنبال تحفه‌ای ارزشمند برای صاحب می‌گشت تا صله‌ای در خور شأن وی باشد. پس از مدتی تأمل و اندیشه در جست‌و‌جوی تحفه‌ای مناسب، تصمیم گرفت دست به قلم شده و کتابی مملو از دُرّ و گوهر‌های رضوی به نگارش درآورد و آن را به دوست دانشمند و ادیب خود تقدیم کند که نه تنها او، بلکه دیگر عاشقان امام هشتم(ع)، جان‌های تشنه خویش را از جام زلال سرچشمه رضوی سیراب کنند. شیخ صدوق در ابتدای کتاب خود، به صراحت از دو قصیده صاحب بن عبّاد یاد می‌کند و آن را دلیل اصلی نگارش عُیونُ أخْبارِ الرّضا می‌داند.
«عُیونُ أخْبارِ الرّضا»؛ کتاب حدیثی در ۶۹ باب
عُیونُ أخْبارِ الرّضا کتابی حدیثی و یکی از مهم‌ترین متون شیعه است که در ۶۹ باب تنظیم شده و محتوای آن ذکر احادیثی در فقه، اخلاق، سیره و کلام از حضرت ثامن‌الحجج(ع) می‌باشد. حجم عمده‌ای از این کتاب کلام خود امام هشتم(ع) بوده و باقی نیز احادیثی است که ایشان از ائمه پیش از خود روایت کرده‌اند.
معتبرترین کتاب درباره زندگانی امام رضا(ع)
کتاب عُیونُ أخْبارِ الرّضا از معتبرترین متون تاریخ درباره فعل، کلام و شرح مناظرات امام رضا(ع) با اصحاب علم و بزرگان ادیان است. نظرات حضرت در باب مسائل مختلف تاریخ، تاریخ ادیان و همچنین جهان‌بینی و معرفت‌شناسی امامیه را می‌توان در این کتاب مطالعه کرد. این کتاب را به دلیل نثر خاص و ممتاز شیخ می‌توان در زمینه ادبیات عرب نیز اثری قابل توجه به شمار آورد.
مترجمان کتاب «عُیونُ أخْبارِ الرّضا»
عُیونُ أخْبارِ الرّضا در ۱۵ کتاب شرح و بیش از ده کتاب ترجمه شده و بارها در کشورهای مختلف اسلامی به چاپ رسیده است. محمدصالح بن محمدباقر قزوینی. سیدجلیل میرزا ذبیح‌الله بن میرزا هدایت‌الله، مولی علی بن طیفور بسطامی، سیدعلی بن محمد بن اسدالله امامی، شیخ محمدتقی بن محمدباقر اصفهانی معروف به محمدتقی نجفی‌اصفهانی، علامه مجلسی، احمد بانپور و... از جمله این مترجمان به‌شمار می‌روند.
ترجمه‌های متنوع
عُیونُ أخْبارِ الرّضا در ابتدا در سال ۱۲۷۵ هجری‌قمری در تهران چاپ سنگی و سپس به صورت متداوم در نجف و قم چاپ شد. سال ۱۳۱۷ هجری‌قمری حاج نجم‌الدوله در تهران آن را به چاپ رساند. این کتاب چندین‌بار به فارسی ترجمه شده که یکی از آنها، کتاب «کشف النقاب» به قلم آقانجفی اصفهانی است. همچنین سیدنعمت‌الله جزایری، شرحی بر این کتاب به نام «لوامع الانوار» نوشت. کتاب عُیونُ أخْبارِ الرّضا به دلیل استقبال زیاد تاکنون نیز به صورت گسترده در حال چاپ است که از آثار دهه‌های اخیر می‌توان به ترجمه حمیدرضا مستفید و به تصحیح استاد علی‌اکبر غفاری در دو جلد اشاره کرد.
شیخ صدوق از علمای قرن چهارم هجری‌قمری است که ۱۰۲ سال بعد شهادت امام هشتم(ع) در قم دیده به جهان گشود و طی حدود هشت دهه عمر بابرکت خود آثار ارزشمندی را به رشته تحریر درآوردند که از جمله آنها می‌توان به اثر فاخر «عُیونُ أخْبارِ الرّضا» اشاره کرد.
هفتمین روز از دهه کرامت سال جاری با ۱۵ اردیبهشت‌ماه و روز شیخ صدوق مصادف شده است و این بهانه‌ای شد تا خبرگزاری رضوی در نوشتار پیش‌رو، انگیزه این عالم فرهیخته را در نگارش کتاب «عُیونُ أخْبارِ الرّضا» به تصویر بکشد که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
نگارش کتاب عُیونُ أخْبارِ الرّضا به پاس قصیده صاحب
صاحب بن عباد دانشمند و ادیب فرزانه اهل تشیّع، وزیر دربار دیلمی بود که با شیخ صدوق نیز رفاقت صمیمی داشت. وی دو قصیده دلنشین، والا و ارزشمند درباره امام مهربانی‌ها به شیخ صدوق اهدا کرد. صاحب در حسرت زیارت آن حضرت چنین سروده بود: «و لو قدرت زرته * و لو علی جمر الغضا لكننی معتقل * بقید خطب عرضا جعلت مدحی بدلا * من قصده و عوضا امانة موردة * علی الرضا لیرتضی، یعنی اگر می‌توانستم به زیارتش می‌رفتم، اگر چه بر آتشی افروخته سوار باشم. اما در بند مسائلی كه پیش آمده گرفتارم؛ از این رو مداحی‌ام را به جای زیارت قرار دادم. این اشعار امانت است و بر حضرت رضا(ع) خوانده می‌شود تا آن جناب راضی و خشنود شود».
صله گرانبها
شیخ صدوق هم که به مقام فضل، ادب و ولایتمداری صاحب بن عباد واقف بود، به دنبال تحفه‌ای ارزشمند برای صاحب می‌گشت تا صله‌ای در خور شأن وی باشد. پس از مدتی تأمل و اندیشه در جست‌و‌جوی تحفه‌ای مناسب، تصمیم گرفت دست به قلم شده و کتابی مملو از دُرّ و گوهر‌های رضوی به نگارش درآورد و آن را به دوست دانشمند و ادیب خود تقدیم کند که نه تنها او، بلکه دیگر عاشقان امام هشتم(ع)، جان‌های تشنه خویش را از جام زلال سرچشمه رضوی سیراب کنند. شیخ صدوق در ابتدای کتاب خود، به صراحت از دو قصیده صاحب بن عبّاد یاد می‌کند و آن را دلیل اصلی نگارش عُیونُ أخْبارِ الرّضا می‌داند.
«عُیونُ أخْبارِ الرّضا»؛ کتاب حدیثی در ۶۹ باب
عُیونُ أخْبارِ الرّضا کتابی حدیثی و یکی از مهم‌ترین متون شیعه است که در ۶۹ باب تنظیم شده و محتوای آن ذکر احادیثی در فقه، اخلاق، سیره و کلام از حضرت ثامن‌الحجج(ع) می‌باشد. حجم عمده‌ای از این کتاب کلام خود امام هشتم(ع) بوده و باقی نیز احادیثی است که ایشان از ائمه پیش از خود روایت کرده‌اند.
معتبرترین کتاب درباره زندگانی امام رضا(ع)
کتاب عُیونُ أخْبارِ الرّضا از معتبرترین متون تاریخ درباره فعل، کلام و شرح مناظرات امام رضا(ع) با اصحاب علم و بزرگان ادیان است. نظرات حضرت در باب مسائل مختلف تاریخ، تاریخ ادیان و همچنین جهان‌بینی و معرفت‌شناسی امامیه را می‌توان در این کتاب مطالعه کرد. این کتاب را به دلیل نثر خاص و ممتاز شیخ می‌توان در زمینه ادبیات عرب نیز اثری قابل توجه به شمار آورد.
مترجمان کتاب «عُیونُ أخْبارِ الرّضا»
عُیونُ أخْبارِ الرّضا در ۱۵ کتاب شرح و بیش از ده کتاب ترجمه شده و بارها در کشورهای مختلف اسلامی به چاپ رسیده است. محمدصالح بن محمدباقر قزوینی. سیدجلیل میرزا ذبیح‌الله بن میرزا هدایت‌الله، مولی علی بن طیفور بسطامی، سیدعلی بن محمد بن اسدالله امامی، شیخ محمدتقی بن محمدباقر اصفهانی معروف به محمدتقی نجفی‌اصفهانی، علامه مجلسی، احمد بانپور و... از جمله این مترجمان به‌شمار می‌روند.
ترجمه‌های متنوع
عُیونُ أخْبارِ الرّضا در ابتدا در سال ۱۲۷۵ هجری‌قمری در تهران چاپ سنگی و سپس به صورت متداوم در نجف و قم چاپ شد. سال ۱۳۱۷ هجری‌قمری حاج نجم‌الدوله در تهران آن را به چاپ رساند. این کتاب چندین‌بار به فارسی ترجمه شده که یکی از آنها، کتاب «کشف النقاب» به قلم آقانجفی اصفهانی است. همچنین سیدنعمت‌الله جزایری، شرحی بر این کتاب به نام «لوامع الانوار» نوشت. کتاب عُیونُ أخْبارِ الرّضا به دلیل استقبال زیاد تاکنون نیز به صورت گسترده در حال چاپ است که از آثار دهه‌های اخیر می‌توان به ترجمه حمیدرضا مستفید و به تصحیح استاد علی‌اکبر غفاری در دو جلد اشاره کرد.
