به مناسبت ۵۸۵ امین سالگرد وفات گوهرشاد صورت گرفت؛
گزارش رضوی از قدیمی‌ترین واقف زن در حرم رضوی/کندوکاوی درباره موقوفات گوهرشاد
به گزارش رضوی نهم رمضان امسال پانصد و هشتاد و پنجمین سالگرد بانوی واقف و خیراندیش گوهرشاد است که سهم بسزایی در توسعه و ترویج فرهنگ وقف در زمان خود داشته و موقوفات وی تا امروز منشا برکات و مواهب بسیاری در خطه خراسان است.
به همین دلیل با ابراهیم صفرزاده، رئیس اداره اوقاف ناحیه دو
در مشهد به گفتگو نشستیم.
رضوی: قدیمی‌ترین واقف زن در حرم امام رضا علیه السلام کیست؟
صفرزاده: قدیمی‌ترین واقف زن در حرم امام رضا (ع)، گوهرشاد بیگم، همسر شاهرخ تیموری است، اظهار داشت: با توجه به اسناد موجود، کهن‌ترین اثر وقفی زنان در حرم به دوره سلجوقی بر می گردد؛ اما مهمترین و آغازین ابنیه وقفی زنان در آستان قدس مربوط به دوره تیموری است لذا از این نظر قدیمی‌ترین واقف زن در حرم امام رضا (ع) گوهرشاد بیگم، همسر شاهرخ تیموری است.
به گفته وی؛ گوهرشاد از بانوان بزرگ تاریخ به شمار می‌رود و آثار زیادی از خود به جای گذاشته؛ این بانو همچنین در ابتدای قرن نهم هجری دستور ساخت مسجدی را در نزدیکی حرم دارد که بعدها به نام واقفش مسجد گوهرشاد نام گرفت.
گوهرشاد؛ امیرزاده‌ای خیراندیش بود
صفرزاده اضافه کرد: گوهرشاد آغاز از بانوان بزرگ و مشاهیر زنان تاریخ است که ابنیه و آثار او در هرات و مشهد مقدس نام وی را جاودان نموده َ، مخصوصاٌ مسجد جامع گوهرشاد در زیبائی و هنر در عالم اسلام کم نظیر است و حیات جاوید به او بخشیده است.
وی یادآور شد: گوهرشاد آغا، فرزند امیر غیاث‌الدین ترخان و همسر شاهرخ (فرزند امیر تیمور گورکانی) است که از خاندان‌های معروف و مشهور عصر تیموریان بودند، گوهرشاد از بانوان نیکوکار عصر خود بود که یادگارهایی در مشهد مقدس رضوی و هرات از خود بجای گذاشته است.
گردنبند گوهرنشان گوهرشاد نذر ساخت مسجدی در جوار حرم شد
صفرزاده با بیان اینکه، گوهرشاد آغا، نذر کرده بود گردنبند الماس نشانش را خرج مسجدی کند که در سایه امام رضا (ع) بنا شود و این گردنبند را به بازرگانی ایرانی فروخت و چندهفته بعد کلنگ مسجد درست در ضلع جنوبی حرم علی بن موسی الرضا(ع) به زمین خورد، تصریح کرد: این مسجد در سال ۸۱۲ هجری قمری، در زمینی به مساحت 9574/40 مترمربع ساخته شده تا هم نام گوهرشاد بیگم در تاریخ ماندگار شود و هم به همت او مسجد گوهرشاد افتخار معماری اسلامی باشد که قرن هاست پابرجا مانده و چشم‌نواز است.
وی همچنین گفت: گوهرشاد در زمان خرید زمین برای احداث مسجد به زمینِ پیرزنی در آن محدوده برمی‌خورد که وی، راضی به فروش آن قطعه نمی‌شود لذا به اصرار و به اجبار ، قطعه زمین زن را در میانه مسجد باقی می گذارد و آن قطعه در قرون بعد به مسجد پیره زن یا بیوه زن شهرت می‌یابد.
تنظیم عالمانه و بسیار دقیق وقفنامه موقوفات گوهرشاد بی‌نظیر است
صفرزاده یادآور شد: در واقع اقامت گوهرشاد در مشهد و نیاز زوار و ساکنان مشهد به یک مسجد بزرگ و مجلل و با شکوه در جوار بارگاه ملکوتی حضرت رضا (ع) او را به ساختن یک مسجد فراخواند و در فکر و اندیشه بناء مسجد بر آمد و از امکانات مادی خود استفاده کرد و کار را آغاز نمود؛ لذا بعداز چند سال کوشش و فعالیت توسط معماران هنرمند و چیره دست بنا ( قوام الدین شیرازی) مسجد جامع پایان یافت و در اختیار زائران و ساکنان مشهد مقدس قرار گرفت.
وی با بیان اینکه او موقوفات زیادی هم در مشهد مقدس و اطراف آن را برای اداره مسجد از خود بجای گذاشت، عنوان کرد: وقفنامه مسجد جامع گوهرشاد در نوع خود بی نظیر است و امور اداری مسجد و حدود و وظائف اشخاص را به خوبی معین کرده ؛ به همین دلیل کارشناسان و متخصصین امور وقفی اعتقاد دارند وقفنامه مسجد جامع گوهرشاد بسیار عالمانه تنظیم گردیده و در نوع خود بی نظیر است.
مسجد جامع گوهرشاد؛ آئینه‌ای از جلوه ملکوتی و هنر معماری اسلامی
صفرزاده با بیان اینکه یکی از مساجد با شکوه و دیرینه‌ی اسلامی که پس از قریب شش قرن در شهر مشهد مقدس بر همچنان شکوه و عظمت خود را حفظ کرده مسجد گوهرشاد است که آئینه ای از جلوه ملکوتی و هنر معماری کشور اسلامی ما ، ایران بشمار می رود؛ اذعان داشت: مسجد جامع گوهرشاد به خاطر موقعیت مکانی خود از امتیازات خاصی برخوردار است چرا که مسجد در جوار بارگاه ملکوتی حضرت رضا (ع) قرار گرفته و همواره محل رفت و آمد زائران حرم امام رضا(ع) می‌باشد لذا در تمام ساعات شب و روز درهای آن برای عبادت کنندگان و قاریان قرآن و راز و نیاز مومنان گشوده است..
وی متذکر شد: جالب اینست که گوهرشاد خود در وقفنامه تصریح کرده که این مسجد باید با حرم رضوی در ارتباط باشد لذا الوان شمالی از طریق دارالسیاده به حرم مطهر راه دارد و از سوی دارالحفاظ هم به حرم ارتباط برقرار می‌شود و زائران از دو در مسجد به حرم مشرف می شوند.
صفرزاده خاطرنشان کرد: مسجد گوهرشاد بدست هنرمندان و مهندسان و معماران تیموری بنا گردیده و مانند مساجد بخارا، سمرقند و هرات که در زمان سلاطین تیموری بنا شده اند بنا شده و بناء اصلی آن با آجر بوده و روی آجرها با کاشیهای الوان و خطوط و نقوش زیبا تزئیین گردیده است.
بنای رواق در اماکن متبرکه
وی همچنین تشریح کرد که گوهرشاد آغا از مسجد جامع مشهد که بنام او معروف گردیده، سه رواق در کنار حرم مطهر حضرت رضا (ع) ساخت که امروز بنام دارالسیاده و دارالحفاظ و دارالسلام معروف هستند؛ دارالسیاده پس از رواق دارالولایه بزرگترین رواق در حوزه اماکن متبرکه بوده و رواق دارالزیاره و دارالذکر هم در کنار دارالسلام قراردارند .
بیت المغفره گوهرشاد
صفرزاده در پایان سخنانش به بیت المغفره اشاره کرد و در این باره گفت: بیت‌المغفره نام باغ و مقبره ای است که اکنون در محله خیابان هرات قرار دارد؛ در میان این باغ تاریخی گنبدی زیبا و مجلل بنا گردیده و گوهرشاد و فرزندان و اعضا خاندان او در آنجا دفن شده‌اند؛ گوهرشاد در این باغ مقبره‌ای ساخته بوده تا اعضا خانواده و خود او در اینجا دفن شوند؛ گوهرشاد در نهم رمضان سال 861 وفات کرد و در بیت المغفره مذکور در هرات به خاک سپرده شد و بالای قبر او گنبدی زیبا که با کاشیهای الوان تزیین یافته قرار دارد.
به همین دلیل با ابراهیم صفرزاده، رئیس اداره اوقاف ناحیه دو
در مشهد به گفتگو نشستیم.
رضوی: قدیمی‌ترین واقف زن در حرم امام رضا علیه السلام کیست؟
صفرزاده: قدیمی‌ترین واقف زن در حرم امام رضا (ع)، گوهرشاد بیگم، همسر شاهرخ تیموری است، اظهار داشت: با توجه به اسناد موجود، کهن‌ترین اثر وقفی زنان در حرم به دوره سلجوقی بر می گردد؛ اما مهمترین و آغازین ابنیه وقفی زنان در آستان قدس مربوط به دوره تیموری است لذا از این نظر قدیمی‌ترین واقف زن در حرم امام رضا (ع) گوهرشاد بیگم، همسر شاهرخ تیموری است.
به گفته وی؛ گوهرشاد از بانوان بزرگ تاریخ به شمار می‌رود و آثار زیادی از خود به جای گذاشته؛ این بانو همچنین در ابتدای قرن نهم هجری دستور ساخت مسجدی را در نزدیکی حرم دارد که بعدها به نام واقفش مسجد گوهرشاد نام گرفت.
گوهرشاد؛ امیرزاده‌ای خیراندیش بود
صفرزاده اضافه کرد: گوهرشاد آغاز از بانوان بزرگ و مشاهیر زنان تاریخ است که ابنیه و آثار او در هرات و مشهد مقدس نام وی را جاودان نموده َ، مخصوصاٌ مسجد جامع گوهرشاد در زیبائی و هنر در عالم اسلام کم نظیر است و حیات جاوید به او بخشیده است.
وی یادآور شد: گوهرشاد آغا، فرزند امیر غیاث‌الدین ترخان و همسر شاهرخ (فرزند امیر تیمور گورکانی) است که از خاندان‌های معروف و مشهور عصر تیموریان بودند، گوهرشاد از بانوان نیکوکار عصر خود بود که یادگارهایی در مشهد مقدس رضوی و هرات از خود بجای گذاشته است.
گردنبند گوهرنشان گوهرشاد نذر ساخت مسجدی در جوار حرم شد
صفرزاده با بیان اینکه، گوهرشاد آغا، نذر کرده بود گردنبند الماس نشانش را خرج مسجدی کند که در سایه امام رضا (ع) بنا شود و این گردنبند را به بازرگانی ایرانی فروخت و چندهفته بعد کلنگ مسجد درست در ضلع جنوبی حرم علی بن موسی الرضا(ع) به زمین خورد، تصریح کرد: این مسجد در سال ۸۱۲ هجری قمری، در زمینی به مساحت 9574/40 مترمربع ساخته شده تا هم نام گوهرشاد بیگم در تاریخ ماندگار شود و هم به همت او مسجد گوهرشاد افتخار معماری اسلامی باشد که قرن هاست پابرجا مانده و چشم‌نواز است.
وی همچنین گفت: گوهرشاد در زمان خرید زمین برای احداث مسجد به زمینِ پیرزنی در آن محدوده برمی‌خورد که وی، راضی به فروش آن قطعه نمی‌شود لذا به اصرار و به اجبار ، قطعه زمین زن را در میانه مسجد باقی می گذارد و آن قطعه در قرون بعد به مسجد پیره زن یا بیوه زن شهرت می‌یابد.
تنظیم عالمانه و بسیار دقیق وقفنامه موقوفات گوهرشاد بی‌نظیر است
صفرزاده یادآور شد: در واقع اقامت گوهرشاد در مشهد و نیاز زوار و ساکنان مشهد به یک مسجد بزرگ و مجلل و با شکوه در جوار بارگاه ملکوتی حضرت رضا (ع) او را به ساختن یک مسجد فراخواند و در فکر و اندیشه بناء مسجد بر آمد و از امکانات مادی خود استفاده کرد و کار را آغاز نمود؛ لذا بعداز چند سال کوشش و فعالیت توسط معماران هنرمند و چیره دست بنا ( قوام الدین شیرازی) مسجد جامع پایان یافت و در اختیار زائران و ساکنان مشهد مقدس قرار گرفت.
وی با بیان اینکه او موقوفات زیادی هم در مشهد مقدس و اطراف آن را برای اداره مسجد از خود بجای گذاشت، عنوان کرد: وقفنامه مسجد جامع گوهرشاد در نوع خود بی نظیر است و امور اداری مسجد و حدود و وظائف اشخاص را به خوبی معین کرده ؛ به همین دلیل کارشناسان و متخصصین امور وقفی اعتقاد دارند وقفنامه مسجد جامع گوهرشاد بسیار عالمانه تنظیم گردیده و در نوع خود بی نظیر است.
مسجد جامع گوهرشاد؛ آئینه‌ای از جلوه ملکوتی و هنر معماری اسلامی
صفرزاده با بیان اینکه یکی از مساجد با شکوه و دیرینه‌ی اسلامی که پس از قریب شش قرن در شهر مشهد مقدس بر همچنان شکوه و عظمت خود را حفظ کرده مسجد گوهرشاد است که آئینه ای از جلوه ملکوتی و هنر معماری کشور اسلامی ما ، ایران بشمار می رود؛ اذعان داشت: مسجد جامع گوهرشاد به خاطر موقعیت مکانی خود از امتیازات خاصی برخوردار است چرا که مسجد در جوار بارگاه ملکوتی حضرت رضا (ع) قرار گرفته و همواره محل رفت و آمد زائران حرم امام رضا(ع) می‌باشد لذا در تمام ساعات شب و روز درهای آن برای عبادت کنندگان و قاریان قرآن و راز و نیاز مومنان گشوده است..
وی متذکر شد: جالب اینست که گوهرشاد خود در وقفنامه تصریح کرده که این مسجد باید با حرم رضوی در ارتباط باشد لذا الوان شمالی از طریق دارالسیاده به حرم مطهر راه دارد و از سوی دارالحفاظ هم به حرم ارتباط برقرار می‌شود و زائران از دو در مسجد به حرم مشرف می شوند.
صفرزاده خاطرنشان کرد: مسجد گوهرشاد بدست هنرمندان و مهندسان و معماران تیموری بنا گردیده و مانند مساجد بخارا، سمرقند و هرات که در زمان سلاطین تیموری بنا شده اند بنا شده و بناء اصلی آن با آجر بوده و روی آجرها با کاشیهای الوان و خطوط و نقوش زیبا تزئیین گردیده است.
بنای رواق در اماکن متبرکه
وی همچنین تشریح کرد که گوهرشاد آغا از مسجد جامع مشهد که بنام او معروف گردیده، سه رواق در کنار حرم مطهر حضرت رضا (ع) ساخت که امروز بنام دارالسیاده و دارالحفاظ و دارالسلام معروف هستند؛ دارالسیاده پس از رواق دارالولایه بزرگترین رواق در حوزه اماکن متبرکه بوده و رواق دارالزیاره و دارالذکر هم در کنار دارالسلام قراردارند .
بیت المغفره گوهرشاد
صفرزاده در پایان سخنانش به بیت المغفره اشاره کرد و در این باره گفت: بیت‌المغفره نام باغ و مقبره ای است که اکنون در محله خیابان هرات قرار دارد؛ در میان این باغ تاریخی گنبدی زیبا و مجلل بنا گردیده و گوهرشاد و فرزندان و اعضا خاندان او در آنجا دفن شده‌اند؛ گوهرشاد در این باغ مقبره‌ای ساخته بوده تا اعضا خانواده و خود او در اینجا دفن شوند؛ گوهرشاد در نهم رمضان سال 861 وفات کرد و در بیت المغفره مذکور در هرات به خاک سپرده شد و بالای قبر او گنبدی زیبا که با کاشیهای الوان تزیین یافته قرار دارد.
