معروف‌ترین خوشنویس افغانستان آرمیده در جوار امام رئوف

خبرگزاری رضوی ـ آزیتا ذکاء؛ نیاکانش همگی از عالمان دینی روزگار خود بودند، اما پدرش منبر را ترک کرد و به پیشه عطاری و خوشنویسی روی آورد و فرزندش را نیز در این رشته پرورش داد.
محمدعلی عطار هروی از معروف‌ترین خوشنویسان افغانستان است که در جهان اسلام چهره‌ای شناخته شده بود و آثار قرآنی بسیاری از وی در افغانستان و ایران منتشر شده است که در گزارش پیش‌رو، بیشتر با او آشنا خواهیم شد.
 
از کسوت روحانیت تا هنرمندی
محمدعلی عطار هروی که به «آخوند عطار» نیز شهرت دارد در سال ۱۲۹۳ شمسی در محله خواجه عبدالله مصری ولایت هرات متولد شد. محمدعلی هروی آموزش‌های ابتدایی را در مکتب‌خانه‌های سنتی هرات نزد آخوند ملا محمدرحیم و پدرش آغاز کرد.
نیاکانش همگی از عالمان دینی روزگار خود بودند، اما پدرش محمداسماعیل منبر را ترک کرد و به پیشه عطاری و خوشنویسی روی آورد و در مغازه عطاری به محمدعلی خوشنویسی آموزش می‌داد.



خوشنویسی ارث پدری
از کودکی شوق و علاقه بسیاری به خط خوش داشت و از روی نوشتار پدرش مشق می‌کرد. این علاقه‌مندی روز بروز در او زیادتر می‌شد. روزهای جمعه با قلم، دوات و کاغذ به مسجد جامع هرات، مصلا و گازرگاه شریف می‌رفت و از روی کتیبه‌ها و سنگ‌های قبور خطوط متنوع را می‌نوشت، بدون آنکه بخواندن آن قادر باشم.
همیشه فکر می‌کرد که این خط‌ها را چگونه بخواند تا آنکه یک روز یکی از دوستان پدرش که کارهای او را دیده بود، پیشنهاد داد تا این خطوط را آخوندزاده ملا محمد صدیق نیازی می‌تواند، بخواند. از قضای روزگار آقای نیازی از جلو مغازه پدرش عبور کرد و باب آشنایی اینگونه شکل گرفت و استاد محمدصدیق این خطوط را برایش خواند و همه را توضیح داد که از کجا نقل شده است.
همچنین استاد نیازی، او را به شاگردی پذیرفت و از روز بعد با قلم، دوات و کاغذ نزد استاد رفت و از وی سرمشقی به خط معقلی گرفت. همان شب با شوق و علاقه زیاد از روی جمله «عن مدینة العلم علیا بابها». بارها نوشت. هر روز به مسجد کنار خانه استاد رفته و از اِیشان سرمشق می‌گرفت. به این صورت خطوط اسلامی را نزد مرحوم ملامحمد صدیق نیازی آموخت».



هجرت به مشهدالرضا(ع)
عطار هروی از طریق مغازه عطاری در بازار قندهار امرار معاش می‌کرد. استاد در دکان خود در هرات به آموزش هنر خط و خطاطی استمرار داشت و شاگردان برگزیده و معروفی در مکتب وی پرورش یافتند.
استاد مدتی نیز مسئولیت موزه آثار تاریخی شهر هرات را بر عهده داشت. با ورود نیروهای شوروی به افغانستان و آغاز جنگ در این کشور، عطار هروی سال 1361 به ایران مهاجرت کرد و در بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی مشغول شد و تا پایان عمر در آنجا فعالیت می‌کرد.

آشنایی با حدود 60 خط اسلامی
استاد عطار هروی اعجوبه هنر خوشنویسی بود و در نوشتن انواع خطوط دَری و عربی یَد طولایی داشت. وی در بازنویسی و احیای مجدد انواع خطوط مَدنیت پُردرازنای هرات از هیچ تلاشی دریغ نورزید. استاد حدود 56 نوع خط اسلامی نوشته است.



تنوع هنری استاد
تنوع هنری در زندگی استاد بسیار برجسته بود. او هر یک از انواع خطوط فارسی و عربی مثل نسخ، ثلت، نستعلیق، تعلیق و کوفی را به شیوه‌های متعدد می‌نوشت. بُعد پژوهشی کارهای عطار هروی نیز به اندازه کیفیت هنری آثار او برجسته است.
وی با کاوش در آثار باستانی، اسناد تاریخی و گردآوری مسکوکات دوره‌های قرن اول و دوم اسلام، بخصوص رسم‌الخط دوره خلفای راشدین، به نمونه اصلی خط کوفی دست پیدا کرد و سپس با تحقیق در دوره‌های بنی‌عباس، بنی‌امیه، غزنویان و دوره تیموری، به انواع و اقسام تفاوت‌هایی که در خط کوفی وجود داشت، آشنا شد.

آثار قرآنی استاد عطار
انواع خط کوفی، ثلث، ریحانی، محقق، شجری، نسخ، نستعلیق، شکسته و... در گنجینه خطوط جمع‌آوری شده و در سال ۱۳۴۶ شمسی توسط وزارت اطلاعات و فرهنگ در کابل انتشار یافته است. قرآنُ «الْمُحَلّیٰ» یکی دیگر آثار است است که در آن ۶۸ کتیبه از سوره‌های قرآن کتابت شده و در سال ۱۳۶۶ شمسی توسط انتشارات سروش در تهران به چاپ رسید. هنر آینه‌نگاری قرآن کریم نیز با همت محمدمهدی هراتی و با طراحی محمدعلی کشاورز در تهران چاپ شد. همچنین قرآن «اَساوِر» پس از ۱۵ سال از درگذشت وی توسط رفیع اصیل یوسفی در مشهد منتشر شد.



کتیبه‌های قرآنی عطار هروی
علاوه ‌بر مجموعه‌های چاپی، کتیبه‌های زیادی در افغانستان، ایران  و کشورهای مختلف از مرحوم عطار هروی بر جا مانده است که از جمله آنها می‌توان به کتیبه‌های مسجد جامع هرات، مسجد گوهرشاد مشهد، مسجد قبا در تربت جام، مزار «خواجه مودود چشتی»، مسجد لشگرگاه، خرقه شریف در هرات، مسجد «حاجی یعقوب» در کابل، ایوان مسجد زیارت «عبدالرحمان جامی»، مسجد بکرآباد در هرات، مسجد «سکندر جان» در هرات و  مسجد هامبورگ در آلمان اشاره کرد.

آثار موزه‌ای
هم اکنون برخی از آثار عطار هروی، در افغانستان و موزه آستان قدس رضوی و برخی دیگر از موزه‌های کشورهای خارجی نگه داری می‌شوند. همچنین برخی از کتیبه‌ها و تابلوهای وی هم در نزد اشخاص و علاقمندان به هنر و خوشنویسی نگهداری می‌شود.
 


رحلت و تدفین در مشهد
وی 10 سال در مشهد زندگی کرد و آثار متفاوتی از خود برجای گذاشت و عاقبت در ۲۷ اسفندماه سال 1371 شمسی برابر با ۲۴ رمضان ۱۴۱۳ قمری در سن ۷۸ سالگی درگذشت و پیکر استاد را در داخل حرم مطهر امام رضا(ع)، جایی که سالها در آن به کار خوشنویسی و کتیبه‌نگاری مشغول بود، به خاک سپردند.