نگاهی به تاریخ اُنس با کلام وحی در جوار امام رئوف؛
شش قرن انس با قرآن در مسجد گوهرشاد
خبرگزاری رضوی ـ آزیتا ذکاء؛ قرآن و عترت دو واژه نام‌آشنایی است که ما را یاد حدیث شریف ثقلین می‌اندازد. جلوه این حدیث با ساخت مسجد گوهرشاد در جوار امام هشتم(ع) نمود پررنگی پیدا کرد. قرآن‌خوانی یکی از وقف‌های این بانوی خیراندیش بود، با اینکه شش قرن از قدمت این مسجد می‌گذرد، همچنان افراد بسیاری در این مکان با قرآن و آموزه‌های آن آشنا می‌شوند.
ماه مبارک رمضان فرصت خوبی فراهم شد تا در سلسله گزارش‌های چهارشنبه امام رضایی، این هفته با معرفی اساتید و فعالیت‌های قرآنی این مسجد، گوشه‌ای از تبلور قرآن در جوار عنرت را به نمایش بگذاریم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
کشیک‌خانه و محل قرائت قرآن
بخش جنوبی شبستان گرم دری جداگانه داشت که محل استراحت خدام کشیک مسجد بوده و «کشیک‌خانه» شهرت داشته است و در گوشه شمال شرقی مسجد و شرق ایوان درالسیاده نیز مسجد کوچکی وجود داشته که حفّاظ طبق شرایط وقف‌نامه مسجد گوهرشاد برای شادی روح آن واقفه به قرائت قرآن مشغول بوده‌اند.
دارالحفاظ؛ جلسه ثابت حرم
تنها جلسه ثابت قرآن حرم مطهر رضوی قبل انقلاب توسط مرحوم سیدحسن حافظیان همه شب در دارالحفاظ اداره می‌شد. محمدعلی دوستی استاد پیشکسوت قرآن در توضیح بیشتر می‌گوید: «سال 1361 به علت کهولت و کسالت استاد حافظیان، رئیس اداره اوقاف و امور خیریه وقت، استاد سیدمرتضی سادات فاطمی را به سمت دارالحفاظ مسجد گوهرشاد منصوب کرد. بجز ایام کوتاهی در همان سال‌های اول دهه 1360 استاد احمد مهرمشهدی بجای مرحوم حافظیان این جلسه را در شبستان نجف‌آبادی عهده‌دار بود. اکنون جلسه قرآن دارالحفاظ زیر نظر استاد سیدمرتضی سادات فاطمی اداره می‌شود. البته جلسه تا سال 1396 در محل دارالحفاظ بوده و از این سال هر شب بعد از نماز مغرب و عشا در محل شبستان نجف‌آبای در حال برگزاری است».
تأکید بر صحیح‌خوانی قرآن
مرحوم سیدحسین حافظیان صدرالقراء آستان قدس رضوی یکی از شاگردان مرحوم سیدمحمدعرب زعفرانیه بود که علاوه بر تدریس قرآن و تعلیمات دینی در مدارس آموزش و پرورش، جلسه قرآن دارالحفاظ را نیز مدیریت می‌کرد. مردم مشهد با جلسات او آشنا بودند و در آن شرکت می‌کردند. برای حضور زائران امام هشتم(ع) در این جلسه مانعی وجود نداشت و آنها نیز می‌توانستند پای رحل قرآن بنشینند. علیرضا آخوندی یکی از شاگردان استاد حافظیان از ویژگی‌های این جلسه می‌گوید: «جلسه مرحوم حافظیان هر شب پس از اقامه نماز مغرب و عشا برگزار می‌شد، نظم و تأکید بر صحیح‌خوانی قرآن ویژگی جلسه استاد حافظیان بود. هر فردی که در جلسه او حضور می‌یافت مرحوم حافظیان خیلی قاطع، مصمم و محترمانه از او می‌خواست تا آخر جلسه بنشیند یا هر شخصی قرآن را با صوت می‌خواند و تلاوتش از لحاظ روخوانی و تجوید ایراد داشت، می‌گفت: «اول غلط هایت را درست کن بعد با آهنگ بخوان». شیوه درست خواندن برای او خیلی مهم بود و من که آن زمان محصل بودم و در جلساتش شرکت می‌کردم اگر 10 بار هم اشتباه می‌خواندم، برمی‌گرداند تا دوباره آیه را درست تلاوت کنم.
مرحوم محمدعلی اوحدی یکی از قاریان خوب مشهد به شمار می‌رفت که آن زمان تازه از عراق به ایران مهاجرت کرده بود؛ تنها او در جلسه مرحوم حافظیان با قرائت و لحن جدید عرب قرآن را تلاوت می‌کرد. استاد حافظیان نیز به تمامی افراد در جلسه می‌گفت: «گوش کنید تا خوب یاد بگیرید».
شعری در وصف ابوالعینین شعیشع
ایوان مقصوره یکی از وسیع‌ترین و بزرگترین ایوان‌های مسجد گوهرشاد و حرم مطهر رضوی به شمار می‌رود و این ایوان در سال‌های قبل انقلاب و پس از آن، میزبان برگزاری محافل باشکوه اُنس با قرآن بوده است. احمد مهرمشهدی معروف به افخمی پیرمرد 86 ساله خوش‌مشربی است که از او به عنوان موذن قدیمی مسجد گوهرشاد یاد می‌شود. این چهره ماندگار قرآنی به یکی از خاطرات خود از محفل اُنس با قرآن در این مسجد اشاره و می‌گوید: «سال 1353 از سوی اوقاف و امور خیریه وقت، محفل قرآن در ایوان مقصوره مسجد گوهرشاد برگزار شد؛ میهمان ویژه این محفل، قاری مصری به نام شیخ ابوالعینین شعیشع بود و از من، مرحوم عباسعلی نازدار، مرحوم محمدعلی اوحدی، مرحوم محمدکاظم محمدزاده، جواد رفیعی و سیدمرتضی سادات فاطمی نیز دعوت شد تا قبل از این قاری مصری قرائت قرآن داشته باشیم. در همین محفل قرآنی یک لحظه ابیاتی به ذهنم آمد، آنها را روی کاغذ آوردم و زمانی که از من دعوت شد به جایگاه تلاوت قرآن بروم، شعرم را به آقای طسوجی از میزبانان این جلسه نشان دادم و گفتم: اجازه دهید به جای قرآن این ابیات را که در وصف این قاری مصری سروده‌ام، بخوانم. او، شعرم را دید و گفت: «خوب است، ولی چرا از بانی این محفل، شاهنشاه نامی نیاوردی»؟
من که از شاه و حکومتش متنفر بودم، نمی‌توانستم شعری در وصفش بسرایم. خدا کمک کرد و در پاسخش بیان کردم شاه بزرگتر از آن است که من برای او شعر بگویم. او هم حرفم را پذیرفت و اجازه داد من شعرم را بخوانم که چند بیت آن بدین شرح است...
مژده ای دوست که دلداده ما باز آمد از بَر نیل به سرچشمه اعجاز آمد
طاهر قدس فلک بادزنان از فردوس امشب به اینجا به تماشای پرواز آمد
بلبل نغمه‌سرایی از سوی گلشن مصر با صدای ملکوتیش به صدناز آمد
فخر قراء مصر جهان مظهر تجوید و بیان ابولعینین شعیشع مع‌الاعجاز آمد
و بیتی هم درباره استاد سیدحسین حافظیان که در آن جلسه حضور داشتند، خواندم:
مرد حق حافظیان استاد بزرگ آنکه تعلیم و کلاسش همه اعجاز آمد
آقای طسوجی اشعار من را برای مرحوم ابوالعینین شعیشع ترجمه کرد و او نیز از شعر من خوشش آمد و یک عکس یادگاری با من گرفت.
نکته قابل توجه این محفل قرآنی این بود که از ورود روحانیت به این جلسه ممانعت به عمل می‌آمد. رهبر معظم انقلاب که چهره شناخته شده مشهد از دو حیث سیاسی و قرآنی بودند و به قاریان مصری نیز ارادت داشتند در صحن این مسجد حضور یافتند و از دور مستمع تلاوت‌های این محفل قرآنی بودند.
.jpg)
دانش‌آموز مدرسه مرحوم عابدزاده
همان‌طور که دارالحفاظ به عنوان قدیمی‌ترین مکان قرائت مسجد گوهرشاد شناخته می‌شود، هر گوشه دیگر این مسجد نیز یادآور محل جلوس تلاوت قرآن در زمان‌های مختلف چه قبل و چه بعد انقلاب بوده است. مرحوم علی‌اصغر عابدزاده از افراد دینی برجسته و فعال خراسان بود که در دوران خفقان پهلوی طی یک دهه اقدام به ساخت 12 بنای آموزشی به نام ائمه‌معصومین(ع) کرد. دهه‌های 1330 و 1340 عظیم‌ترین و باشکوه‌ترین محفل قرآنی قبل انقلاب توسط دانش‌آموزان مرحوم عابدزاده طی یک ماه رمضان در مسجد گوهرشاد برگزار می‌شد. محمدصادق جعفری‌یگانه، مدرس و پیشکسوت قرآنی از خاطرات خود در سال‌های تحصیل در مدارس جوادیه و کاظمیه مرحوم علی‌اصغر عابدزاده چنین می‌گوید: «خانواده سال 1339 من را در مدرسه جوادیه ثبت‌نام کردند و سه سال بعد شاگرد مدرسه کاظمیه شدم. آموزش قرآن یکی از ویژگی‌های مدارس مرحوم عابدزاده در پایه‌های اول تا سوم بود و دانش‌آموزان در زنگ اول قرآن داشتند. ماه مبارک رمضان سال‌های 1340 تا 1343 توفیق داشتم به عنوان شاگرد مدرسه این بانی خیر قرآنی همراه بقیه دانش‌آموزان در محافل باشکوه قرآن در مسجد گوهرشاد حاضر شوم.
مدرسه جوادیه نزدیک حرم بود و دانش‌آموزان به صف و پیاده راهی حرم می‌شدیم؛ ولی مسیر مدرسه کاظمیه به حرم دورتر بود و دانش‌آموزان را با اتوبوس به حرم می‌آوردند. ماه مبارک رمضان در نوبت عصر دانش‌آموزان مدارس مرحوم عابدزاده کلاس نداشتند و همه بچهها ساعت 14 تا 16 در شبستان تبریزی پای رحل قرآن می‌نشستند. هر دانش‌آموز یک رحل و قرآن داشت و داخل شبستان مملو از حضور دانش‌آموزان می‌شد. مردم نیز برای تماشای این جلسه باعظمت و استماع تلاوت دانش‌آموزان پشت شیشه جمع می‌شدند. در این دو ساعت، 15 تا 20 دانش‌آموز قرآن می‌خوانند و بین تلاوت دو و سه نفر از بچهها، یکی روحانی برای دانش‌آموزان احکام و روایت از ائمه‌اطهار(ع) می‌گفت: «بچهها در کنار تلاوت قرآن با آداب قرائت قرآن، طهارت، شیوه درست وضو گرفتن، احترام به والدین و... آشنا می‌شدند. خود مرحوم عابدزاده نیز در این محافل حضور می‌یافت و به بچهها جایزه می‌داد و جایزه‌ها هم متفاوت بود. من هم خودکار سه رنگ جایزه گرفتم و یکی از این خودکارها را تا همین اواخر به عنوان یادگاری داشتم».
.jpg)
پایگاه قرآنی
پس از پیروزی انقلاب اسلامی و واگذاری مدیریت مسجد گوهرشاد در سال 1368 به آستان قدس رضوی، فعالیت‌های مختلف قرآنی حرم مطهر رضوی باشکوه‌تر در این مکان در حال برگزاری است.
اوایل دهه 1390 مسجد گوهرشاد به عنوان پایگاه قرآنی آستان قدس رضوی نام‌گذاری و تمامی فعالیت‌های آن مبتنی بر فعالیت‌های قرآنی تعریف شد، یعنی در ایوان مقصوره کرسی‌های ترتیل و تلاوت قرآن کریم و در شبستان‌ها کلاس قرآن برگزار می‌شود.
همچنین اکنون قدیمی‌ترین جلسه مسجد گوهرشاد با مدیریت استاد سیدمرتضی سادات فاطمی در شبستان تجف‌آبادی میزبان زائران و مجاوران علاقه‌مند به قرآن است.
ماه مبارک رمضان فرصت خوبی فراهم شد تا در سلسله گزارش‌های چهارشنبه امام رضایی، این هفته با معرفی اساتید و فعالیت‌های قرآنی این مسجد، گوشه‌ای از تبلور قرآن در جوار عنرت را به نمایش بگذاریم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
کشیک‌خانه و محل قرائت قرآن
بخش جنوبی شبستان گرم دری جداگانه داشت که محل استراحت خدام کشیک مسجد بوده و «کشیک‌خانه» شهرت داشته است و در گوشه شمال شرقی مسجد و شرق ایوان درالسیاده نیز مسجد کوچکی وجود داشته که حفّاظ طبق شرایط وقف‌نامه مسجد گوهرشاد برای شادی روح آن واقفه به قرائت قرآن مشغول بوده‌اند.
دارالحفاظ؛ جلسه ثابت حرم
تنها جلسه ثابت قرآن حرم مطهر رضوی قبل انقلاب توسط مرحوم سیدحسن حافظیان همه شب در دارالحفاظ اداره می‌شد. محمدعلی دوستی استاد پیشکسوت قرآن در توضیح بیشتر می‌گوید: «سال 1361 به علت کهولت و کسالت استاد حافظیان، رئیس اداره اوقاف و امور خیریه وقت، استاد سیدمرتضی سادات فاطمی را به سمت دارالحفاظ مسجد گوهرشاد منصوب کرد. بجز ایام کوتاهی در همان سال‌های اول دهه 1360 استاد احمد مهرمشهدی بجای مرحوم حافظیان این جلسه را در شبستان نجف‌آبادی عهده‌دار بود. اکنون جلسه قرآن دارالحفاظ زیر نظر استاد سیدمرتضی سادات فاطمی اداره می‌شود. البته جلسه تا سال 1396 در محل دارالحفاظ بوده و از این سال هر شب بعد از نماز مغرب و عشا در محل شبستان نجف‌آبای در حال برگزاری است».
تأکید بر صحیح‌خوانی قرآن
مرحوم سیدحسین حافظیان صدرالقراء آستان قدس رضوی یکی از شاگردان مرحوم سیدمحمدعرب زعفرانیه بود که علاوه بر تدریس قرآن و تعلیمات دینی در مدارس آموزش و پرورش، جلسه قرآن دارالحفاظ را نیز مدیریت می‌کرد. مردم مشهد با جلسات او آشنا بودند و در آن شرکت می‌کردند. برای حضور زائران امام هشتم(ع) در این جلسه مانعی وجود نداشت و آنها نیز می‌توانستند پای رحل قرآن بنشینند. علیرضا آخوندی یکی از شاگردان استاد حافظیان از ویژگی‌های این جلسه می‌گوید: «جلسه مرحوم حافظیان هر شب پس از اقامه نماز مغرب و عشا برگزار می‌شد، نظم و تأکید بر صحیح‌خوانی قرآن ویژگی جلسه استاد حافظیان بود. هر فردی که در جلسه او حضور می‌یافت مرحوم حافظیان خیلی قاطع، مصمم و محترمانه از او می‌خواست تا آخر جلسه بنشیند یا هر شخصی قرآن را با صوت می‌خواند و تلاوتش از لحاظ روخوانی و تجوید ایراد داشت، می‌گفت: «اول غلط هایت را درست کن بعد با آهنگ بخوان». شیوه درست خواندن برای او خیلی مهم بود و من که آن زمان محصل بودم و در جلساتش شرکت می‌کردم اگر 10 بار هم اشتباه می‌خواندم، برمی‌گرداند تا دوباره آیه را درست تلاوت کنم.
مرحوم محمدعلی اوحدی یکی از قاریان خوب مشهد به شمار می‌رفت که آن زمان تازه از عراق به ایران مهاجرت کرده بود؛ تنها او در جلسه مرحوم حافظیان با قرائت و لحن جدید عرب قرآن را تلاوت می‌کرد. استاد حافظیان نیز به تمامی افراد در جلسه می‌گفت: «گوش کنید تا خوب یاد بگیرید».
شعری در وصف ابوالعینین شعیشع
ایوان مقصوره یکی از وسیع‌ترین و بزرگترین ایوان‌های مسجد گوهرشاد و حرم مطهر رضوی به شمار می‌رود و این ایوان در سال‌های قبل انقلاب و پس از آن، میزبان برگزاری محافل باشکوه اُنس با قرآن بوده است. احمد مهرمشهدی معروف به افخمی پیرمرد 86 ساله خوش‌مشربی است که از او به عنوان موذن قدیمی مسجد گوهرشاد یاد می‌شود. این چهره ماندگار قرآنی به یکی از خاطرات خود از محفل اُنس با قرآن در این مسجد اشاره و می‌گوید: «سال 1353 از سوی اوقاف و امور خیریه وقت، محفل قرآن در ایوان مقصوره مسجد گوهرشاد برگزار شد؛ میهمان ویژه این محفل، قاری مصری به نام شیخ ابوالعینین شعیشع بود و از من، مرحوم عباسعلی نازدار، مرحوم محمدعلی اوحدی، مرحوم محمدکاظم محمدزاده، جواد رفیعی و سیدمرتضی سادات فاطمی نیز دعوت شد تا قبل از این قاری مصری قرائت قرآن داشته باشیم. در همین محفل قرآنی یک لحظه ابیاتی به ذهنم آمد، آنها را روی کاغذ آوردم و زمانی که از من دعوت شد به جایگاه تلاوت قرآن بروم، شعرم را به آقای طسوجی از میزبانان این جلسه نشان دادم و گفتم: اجازه دهید به جای قرآن این ابیات را که در وصف این قاری مصری سروده‌ام، بخوانم. او، شعرم را دید و گفت: «خوب است، ولی چرا از بانی این محفل، شاهنشاه نامی نیاوردی»؟
من که از شاه و حکومتش متنفر بودم، نمی‌توانستم شعری در وصفش بسرایم. خدا کمک کرد و در پاسخش بیان کردم شاه بزرگتر از آن است که من برای او شعر بگویم. او هم حرفم را پذیرفت و اجازه داد من شعرم را بخوانم که چند بیت آن بدین شرح است...
مژده ای دوست که دلداده ما باز آمد از بَر نیل به سرچشمه اعجاز آمد
طاهر قدس فلک بادزنان از فردوس امشب به اینجا به تماشای پرواز آمد
بلبل نغمه‌سرایی از سوی گلشن مصر با صدای ملکوتیش به صدناز آمد
فخر قراء مصر جهان مظهر تجوید و بیان ابولعینین شعیشع مع‌الاعجاز آمد
و بیتی هم درباره استاد سیدحسین حافظیان که در آن جلسه حضور داشتند، خواندم:
مرد حق حافظیان استاد بزرگ آنکه تعلیم و کلاسش همه اعجاز آمد
آقای طسوجی اشعار من را برای مرحوم ابوالعینین شعیشع ترجمه کرد و او نیز از شعر من خوشش آمد و یک عکس یادگاری با من گرفت.
نکته قابل توجه این محفل قرآنی این بود که از ورود روحانیت به این جلسه ممانعت به عمل می‌آمد. رهبر معظم انقلاب که چهره شناخته شده مشهد از دو حیث سیاسی و قرآنی بودند و به قاریان مصری نیز ارادت داشتند در صحن این مسجد حضور یافتند و از دور مستمع تلاوت‌های این محفل قرآنی بودند.
دانش‌آموز مدرسه مرحوم عابدزاده
همان‌طور که دارالحفاظ به عنوان قدیمی‌ترین مکان قرائت مسجد گوهرشاد شناخته می‌شود، هر گوشه دیگر این مسجد نیز یادآور محل جلوس تلاوت قرآن در زمان‌های مختلف چه قبل و چه بعد انقلاب بوده است. مرحوم علی‌اصغر عابدزاده از افراد دینی برجسته و فعال خراسان بود که در دوران خفقان پهلوی طی یک دهه اقدام به ساخت 12 بنای آموزشی به نام ائمه‌معصومین(ع) کرد. دهه‌های 1330 و 1340 عظیم‌ترین و باشکوه‌ترین محفل قرآنی قبل انقلاب توسط دانش‌آموزان مرحوم عابدزاده طی یک ماه رمضان در مسجد گوهرشاد برگزار می‌شد. محمدصادق جعفری‌یگانه، مدرس و پیشکسوت قرآنی از خاطرات خود در سال‌های تحصیل در مدارس جوادیه و کاظمیه مرحوم علی‌اصغر عابدزاده چنین می‌گوید: «خانواده سال 1339 من را در مدرسه جوادیه ثبت‌نام کردند و سه سال بعد شاگرد مدرسه کاظمیه شدم. آموزش قرآن یکی از ویژگی‌های مدارس مرحوم عابدزاده در پایه‌های اول تا سوم بود و دانش‌آموزان در زنگ اول قرآن داشتند. ماه مبارک رمضان سال‌های 1340 تا 1343 توفیق داشتم به عنوان شاگرد مدرسه این بانی خیر قرآنی همراه بقیه دانش‌آموزان در محافل باشکوه قرآن در مسجد گوهرشاد حاضر شوم.
مدرسه جوادیه نزدیک حرم بود و دانش‌آموزان به صف و پیاده راهی حرم می‌شدیم؛ ولی مسیر مدرسه کاظمیه به حرم دورتر بود و دانش‌آموزان را با اتوبوس به حرم می‌آوردند. ماه مبارک رمضان در نوبت عصر دانش‌آموزان مدارس مرحوم عابدزاده کلاس نداشتند و همه بچهها ساعت 14 تا 16 در شبستان تبریزی پای رحل قرآن می‌نشستند. هر دانش‌آموز یک رحل و قرآن داشت و داخل شبستان مملو از حضور دانش‌آموزان می‌شد. مردم نیز برای تماشای این جلسه باعظمت و استماع تلاوت دانش‌آموزان پشت شیشه جمع می‌شدند. در این دو ساعت، 15 تا 20 دانش‌آموز قرآن می‌خوانند و بین تلاوت دو و سه نفر از بچهها، یکی روحانی برای دانش‌آموزان احکام و روایت از ائمه‌اطهار(ع) می‌گفت: «بچهها در کنار تلاوت قرآن با آداب قرائت قرآن، طهارت، شیوه درست وضو گرفتن، احترام به والدین و... آشنا می‌شدند. خود مرحوم عابدزاده نیز در این محافل حضور می‌یافت و به بچهها جایزه می‌داد و جایزه‌ها هم متفاوت بود. من هم خودکار سه رنگ جایزه گرفتم و یکی از این خودکارها را تا همین اواخر به عنوان یادگاری داشتم».
پایگاه قرآنی
پس از پیروزی انقلاب اسلامی و واگذاری مدیریت مسجد گوهرشاد در سال 1368 به آستان قدس رضوی، فعالیت‌های مختلف قرآنی حرم مطهر رضوی باشکوه‌تر در این مکان در حال برگزاری است.
اوایل دهه 1390 مسجد گوهرشاد به عنوان پایگاه قرآنی آستان قدس رضوی نام‌گذاری و تمامی فعالیت‌های آن مبتنی بر فعالیت‌های قرآنی تعریف شد، یعنی در ایوان مقصوره کرسی‌های ترتیل و تلاوت قرآن کریم و در شبستان‌ها کلاس قرآن برگزار می‌شود.
همچنین اکنون قدیمی‌ترین جلسه مسجد گوهرشاد با مدیریت استاد سیدمرتضی سادات فاطمی در شبستان تجف‌آبادی میزبان زائران و مجاوران علاقه‌مند به قرآن است.
