حرم مطهر امام رضا(ع) کانون استکبارستیزی و مبارزه با استبداد

خبرگزاری رضوی- الهام اسماعیلی؛ بررسی تاریخ معاصر نشان از آن دارد که مردم مشهد همواره حرم مطهر امام رضا (ع) را کانون مبارزه علیه استبداد و استکبار قرار می‌دادند. آن‌ ها در اعتراض به امتیازنامه رژی در مسجد گوهرشاد اجتماع كردند. به دنبال حوادث دوران استبداد صغیر بار دیگر مردم در حرم متحصن شدند. در دوران رضاخان نیز، حرم مطهر امام رضا (ع) همچنان محلی برای دادخواهی مردم محسوب می‌شد که مهم‌ترین آن قیام گوهرشاد است. 

با آغاز نهضت امام خمینی (ره)، مردم بار دیگر در مواقع حساس نهضت و برای گسترش مبارزات خود، حرم مطهر امام رضا (ع) را بهترین مکان برای مبارزه می‌دانستند.

ترس رژیم شاهنشاهی از تاثیر فضای حرم در مبارزات مردمی

از سوی دیگر رژیم که پی به تأثیر حرم امام رضا (ع) در مبارزه مردمی برده بود، سعی می‌کرد در مواقع حساس و بزنگاه‌های نهضت مانع از ورود مردم به حرم بشود. به دنبال تبعید امام خمینی(ره)، علمای مشهد تصمیم گرفتند در مسجد گوهرشاد صدای اعتراض خود را به گوش جهانیان برسانند که با کنترل شدید از پیش تعیین شده، این جلسه لغو شد. آیت‌الله خامنه‌ای که قرار بود سخنران این مجلس باشد می‌گوید: «صبح بلند شدیم برویم مسجد گوهرشاد، میهمانی داشتیم آن روزها از علمای تبریز به اسم آقای نصرالله شبستری...قبل از اذان رفته بود حرم، ایشان را نگذاشته بودند وارد شود... معلوم شد که از پیش از اذان صبح پاسبان و نظامی .... تمام حرم را احاطه کردند....از در بازار پاسبان ایستاده، هیچ کس را اجازه نمی‌دهند که عبور کند.... نقشه ما به این ترتیب خنثی شد.» 

حرم رضوی مرکزیت تظاهرات و همایش ها در سال 57

علیرغم ایجاد این فضای پلیسی، شواهد فراوانی از رجوع و تحصن مردم در حرم مطهری رضوی در طول نهضت امام خمینی(ره) وجود دارد که این روند در روزهای منتهی به انقلاب گسترده می‌شد به طوری که مردم مشهد بخشی از همایش‌ ها و تظاهرات خود را در حرم مطهر برپا می‌کردند به عنوان نمونه در روز 29 آبان 1357 عده‌ای از تظاهر کنندگان در صحن عتیق به هنگام ورود به صحن نو با پرتاب سنگ، تابلو نئون آگاهی حرم را شکستند. دژخیمان رژیم پهلوی نیز به حرم مطهر حضرت رضا (ع) حمله بردند و تعدادی از زنان و مردان به شهادت رسیدند و تعدادی نیز زخمی شدند. مأموران حتی در داخل حرم و رواق‌ها به سوی مردم شلیک می‌کردند. آنها با پرتاب گاز اشک آور به داخل رواق ها، مردم را متفرق می‌کردند و چادرها، کفش ها و کلاه‌های زیادی رواق‌ها و صحن عتیق را پوشانده بود. عده شهدای این واقعه یازده نفر اعلان شد.

علاوه بر این در بهمن ماه 57 و آستانه ورود امام خمینی(ره) از پاریس به ایران، جامعه روحانیت مبارز مشهد، در اعتراض به ممانعت دولت بختیار از بازگشت امام خمینی(ره) به میهن، در حرم مطهر تحصن کرده و در تاریخ یازدهم بهمن، بیانیه خود درباره ادامه اعتصاب را منتشر کردند. محل تحصن تالار تشریفات و دارالزهد مبارکه بود. به تدریج اقشار مختلف مردم همراه با دسته گل‌ها و پلاکاردهایی وارد حرم مطهر شده و همبستگی خود را با متحصنین اعلام کردند.

مردم مشهد همچنین جشن ورود امام در 12 بهمن ماه را نیز در حرم مطهر برگزار کردند؛ در این روز از مقابل مدرسه نواب تا صحن امام خمینی(ره) در حرم مطهر رضوی بین مردم نقل و شیرینی توزیع شد. تحصن علما در صحن حرم مطهر نیز با شعار «صل علی محمد، رهبر ما خوش آمد» پایان یافت.

همچنین به دنبال پیروزی انقلاب اسلامی مردم مشهد به آستان ملکوتی ثامن الحجج (ع) آمده و این پیروزی باشکوه را جشن گرفتند

مرکزیت حرم مطهر رضوی، وجود حوزه‌های علمیه و گروه‌های سیاسی فعال از دهه 20، فضای شهر مشهد را در قبل از سال 1357، به طور کامل سیاسی نشان می‌دهد. 
حرم مطهر امام رضا(ع) مأمنی برای افرادی که کار سیاسی نیز انجام می‌دادند، بود. البته پس از واقعه مسجد گوهرشاد در سال 1314، اتفاق خاص سیاسی همچون تظاهرات در حرم مطهر رخ نداده بود و فقط مراسم بزرگداشت در مسجد گوهرشاد برگزار می‌شد. 

اولین اتفاق سیاسی سال 57 در حرم مطهر

شاید بتوان گفت اولین اتفاق سیاسی سال 1357 در حرم مطهر رضوی مربوط به تشییع پیکر و تدفین مرحوم کافی در روزهای پایانی تیر و اول مرداد بود که درگیری آن با مسجد نواب و حرم مطهر ادامه یافت و به نوعی از آن‌جا جرقه حرکت‌های اولیه سیاسی انقلاب که در حرم مطهر اتفاق می‌افتاد یا از حرم شروع می‌شد، روشن شد.

بیشتر راهپیمایی‌ ها و تظاهرات‌ نیز از چهارراه شهدا به سمت حرم مطهر رضوی شروع می‌شد، چون تمرکز بیوت علما در این چهارراه در نزدیکی حرم مطهر قرار داشت. همچنین این تظاهرات‌ از حرم مطهر به مسیرهای دیگری همچون بیمارستان‌های امام رضا(ع)، هفده شهریور و قائم(عج) یا از خیابان‌هایی همچون خسروی به حرم مطهر منتهی می‌شد. 

برخی از وقایع تاریخی مهم انقلاب اسلامی با محوریت حرم مطهر رضوی در سال 1357 همچون هتک حریم حرم مطهر توسط مأموران نظامی پهلوی در 29 آبان‌ماه و بحث خطبه عاشورا در آذرماه بود. همچنین بیشتر قطعنامه‌ها در مقابل حرم مطهر رضوی به ویژه صحن موزه خوانده می‌شد.

حرم امام رضا(ع) مامنی برای استکبارستیزان

بدین ترتیب آستان مقدس رضوی مأمنی برای تظاهرکنندگان و پایگاهی برای هدایت و رهبری این حرکت سیاسی بوده است و  مشهد به برکت امام رضا(ع)، دو ماه زودتر از پیروزی انقلاب اسلامی به پیروزی رسید