به گزارش خبرگزاری رضوی، فعالیتهای گروههای مسلح و فرقههای مذهبی ناهمگون، با ادعای پیروی از اسلام در قرنهای نخستین هجری موجب شده بود که فضای فرهنگی جهان اسلام جولانگاه اختلاف، کینهورزی و خشونت دستگاه خلافت و گروههای مختلف مسلمان نسبت به یکدیگر گردد. این روند در آستانة خلافت مامون عباسی به اوج خود رسید. تحمیل ولایتعهدی از جانب مامون بر امام رضا(ع) و حضور ایشان در ایران فرصت مناسبی برای پیگیری و تحقق آرمانهای ارزشمند وحدتگرایی در جامعه پر از آشوب توسط امام بود.
در این موضوع، پژوهشی توسط بنیاد بین المللی امام رضا علیه السلام به روش توصیفی تحلیلی و با تکیه بر منابع و دادههای روایی و تاریخی میکوشد به پاسخ این پرسش بپردازد که راهبردهای فرهنگی امام رضا(ع) بهعنوان یک دانشمند و رهبری دینی برای ایجاد وحدت در میان مسلمانان چه بود؟
یکی از اهداف مهم اجتماعی پیامبران و امامان شیعه تلاش برای ایجاد همدلی تحت آرمان های الهی در میان مردم بوده است. البته این هدف مهم در صورت همارهی مردم با آنان امکان تحقق می یافت. امام رضا علیه السلام به عنوان امام شیعیان با موجود موانع بسیار اقدامات سنجیده و اثرگذاری در کاهش اختلافات و برداشتن گام های مفید فرهنگی در جهت دستیابی به وحدت اسلامی انجام داد.
به نوشته پژوهشگر این مقاله که دانشیار دانشگاه لرستان است دوران امامانت امام رضا علیه السلام جهان اسلام در شرایط بغرنجی به سر می برده است.
سه سال پایانی دوران امامت بیست ساله امام رضا(ع) از اواسط سال 201 تا آخر ماه صفر سال 203 مصادف با حضور ایشان در مرکز خلافت عباسی در مرو بوده است و لذا بعد از تحمیل مقام ولایتعهدی به امام رضا(ع) و احضار ایشان به ایران آن حضرت بیش از گذشته در معرض اذهان عمومی جامعه اسلامی آن روز قرار گرفتند.
آنچه از نگاه نویسنده ضرورت چنین پژوهشی را دوچندان می کند وقایع و حوادث ناگوار و مصیب آمیزی است که در طول تاریخ در میان مسلمانان در قالب کستارها و ترورها اتفاق افتاده است و متآسفانه همزمان با حیات امام رضا(ع) و دوران امامت ایشان نیز در بلاد اسلامی در جریان بوده است از این رو هدف اساسی تحقیق دستیابی به تعالیم امامت در خصوص چگونگی نیل به وحدت اسلامی است.
از منظر امام(ع) مسئله وحدت موضوعی مبنایی و اساسی بود و ریشه در نوع تفکر و باورهای جامعه اسلامی داشت بنابراین ایشان با استناد به قرآن و سیره نبوی با طرح راهبردهای فرهنگی به بازسازی و پی ریزی بنیان فکری جامعه برای نجات از اختلافات و کشتارهای داخلی و نزدیک کردن قلوب مردم به یکدیگر پرداخت.
این پژوهش تأکید می کند مهم ترین راهبردهای فرهنگی آن حضرت برای نیل به این هدف مهم، رهایی از فرهنگ جاهلی التقاطی حاکم بر جامعه و توجه به فرهنگ قرآن و سنت نبوی بود؛ در این زمینه اصل توحید که مبنا و محور دعوت همه پیامبران الهی بود و همچنین عموم مسلمانان به آن اعتقاد ظاهری داشتند اما از محتوایش غافل بودند مورد تأکید امام قرار گرفت.
ایشان تحقق توحید در حیات دنیوی انسان ها را منوط به پیروی آگاهانه از امامان معصوم دانشت و آنها را اساس وحدت حقیقی جامعه قلمداد کرد.
با توجه به غلبه تعصبات و برداشت های نابجا از تعالیم دین گام دیگر ایشان برای وحدت جلب نظر مردم و دادن آگاهی به آنان از طریق پرورش شاگرد، پاسخ به سؤالات، گفتگو و مناظره با دانشمندان بود.
امام همچنین رعایت جایگاه انسان و کرامت مردمان را در حفظ همبستگی عمومی ضروری و حمایت از حقوق عامه مردم را موجب کاهش اختلاف می دانستند.
در راهبردهای امام، نزدیک شدن رهبران و بزرگان به مردم و کاهش فاصله بین آنها، دو گام مهم دیگر برای نیل به همبستگی است و سرانجام مبارزه ایشان با افکار منحرف، التقاطی و اختلاف برانگیز بود که زمینه گرایش برخی مردم به آنها و در نتیجه کشمکش و درگیری بیشتر را کم می کرد.
یافتههای این پژوهش بیانگر آن است که امام با محوریت رهنمودهای قرآن مجید و سنت نبوی در منصب جدید و در پایتخت در ایران با اتخاذ راهبردهای فرهنگی هدفمند و کارآمد بیشترین بهرهبرداری را برای نیل به وحدت اسلامی کرد.
آن حضرت مهمترین عنصر تاثیرگذار را در نوع نگرش و تفکر جامعه دانست و راهبردهای فرهنگی خود را نیز بر این اساس ساماندهی کرد. در این زمینه، گفتوگو بین مسلمانان یا با غیرمسلمانان بهجای دستور قتل مخالف اعتقادی بهکار گرفته شد؛ نقش و جایگاه مقام امام در این چهارچوب تبیین شد؛ ارتقای آگاهی عالمان و عامه مردم از حقایق دینی و نه توهمات منحرفان محور قرار گرفت و سرانجام اینکه در تمامی شرایط بر حسن خلق و رعایت احترام و کرامت انسانها تاکید شد.