کد QR مطلبدریافت صفحه با کد QR

کتابداری از گذشته های دور تا آینده؛

سبقه هزار ساله حرفه کتابداری در ایران

25 آبان 1401 ساعت 12:58

تهران- از ابتدای شکل گیری کتابخانه ها، اعم از کتابخانه های الواح گلی، طومار های پاپیروسی و کتاب های پوستی تاکنون؛ کتابداری به عنوان یک حرفه در حفظ و نگهداری کتاب مرسوم بوده است.


خبرگزاری رضوی، الهام اسماعیلی؛ آموزش كتابداري و اطلاع رساني در ايران را بايد در گذشته كتابخانه هاي اين سرزمين جستجو كرد. در اين صورت بايد پذيرفت كه آغاز اين نوع آموزش ها همراه با تاسيس اولين كتابخانه ها يا به تعبير درست تر برپايي اولين مجموعه ها بوده است.

تاريخ آموزش هاي كتابداري به مفهوم اداره مجموعه ها را كه البته حفاظت و نگهداري ركن اساسي آن را تشكيل مي دهد بايد به دوران دور يعني زمان هخامنشيان (640ق.م- 338 ق.م) نسبت داد. ادامه اين آموزش ها را بايد در كتابخانه هاي ساسانيان و به ويژه در كتابخانه دانشگاه جندي شاپور دنبال کرد.

توقف رشد کتابداری در دوران قاجار
 
در قرن نوزدهم میلادی كه دوران رشد كتابداري و نظريه هاي آن در ايالات متحده و انگلستان بود؛ قاجاريان بر ايران حكومت مي كردند كه نه انديشه توسعه ملي داشتند و نه در فكر آن بودند كه در رقابت هاي بين المللي براي توسعه و نوآوري شركت كنند. آنها حتي در مقابل انديشه هاي نو افرادی چون قائم اميركبير ايستادگي مي كردند. بدين ترتيب در ايران قرن نوزدهم و نيمه قرن بيستم، نوانديشي سياسي كه مقدمه و زيربناي توسعه اجتماعي و فرهنگي بود متوقف شد. لذا نمي توان انتظار داشت در چنين شرايطي كتابخانه هاي ايران فراتر از كتابخانه سلطنتي كاخ گلستان رود و استفاده كنندگاني به جز شاه و دربار قاجار داشته باشد. در همين دوران كتابخانه هاي عمومي در ايالات متحده رشد مي يابند و شرايط اجتماعي و فرهنگي مناسب ظهور كتابداري حرفه اي و تاسيس دانشكده هاي كتابداري مي شود.

در ايران در دوران حكومت پهلوي اول وزارت فرهنگ براي تحول در نظام  آموزشی تاسيس شد. تاسيس وزارتخانه فرهنگ شرايط بنيان نهادن كتابخانه ملي را به وجود آورد؛ بدون اينكه جامعه كتابداري ايران هنوز با ايده هاي كتابداري نوين آشنا شده باشد.

آغاز دوره آموزشی کتابداری در دهه 30

نخستين دوره آموزشي كتابداري در سال 1318 در دانشسراي عالي كه بعدها به دانشگاه تربيت معلم تغيير نام داد برگزار شد و اولين كتاب فارسي در زمينه كتاب و كتابداري را دكتر محسن صبا با عنوان اصول فن كتابداري و تنظيم عمومي و خصوصي در سال 1332 تاليف و در دانشگاه تهران منتشر شد و در دهه چهل شمسي شاهد رشد و توليد منابع كتابداري در ايران شديم. با ايجاد مركز خدمات كتابداري در سال 1347 و نياز به منابع فارسي براي انجام دادن روند فهرست نويسي و رده بندي براي كتابهاي فارسي و عربي از منابع مورد نياز تهيه و تدوين شد و در اين دهه اولين نشريات كتابداري ايران منتشر كرد.
 
وضعیت کتابداری در دوران پس از انقلاب اسلامی

اوایل انقلاب اسلامي، درهاي دانشگاه براي ادامه فعاليت هاي آموزشي و پژوهشي گشوده شد و گروه هاي كتابداري در تهران و شهرستان ها با مشكل كمبود و حتي نبود استاد مواجه شدند لذا تحصیل در این رشته با تعطیلی موقت در دانشگاه مواجه شد.

در دهه شصت با ادغام مركز خدمات كتابداري در كتابخانه ملي ابزارهاي اصلي فهرست نويسي و كتابشناسي ملي با اصول علمي منظم تري تهيه و تدوين شد. در اين سالها سازمان مطالعه و تدوين كتب علوم انساني كه مسئول تهيه و تدوين كتابهاي علوم انساني دانشگاه ها است با ايجاد كميته كتابداري، نسبت به تهيه و تدوين كتابهاي فارسي كتابداري اقدام كرد كه اولين ثمره آن در سال 1374 منتشر شد. در سال 1365 علي رغم اينكه هنوز تعداد زيادي از كتابخانه ها به ويژه كتابخانه هاي دانشگاهي و اختصاصي، نظام كتابخانه هاي خود را از نظام هاي دستي به رايانه اي تغيير نداده بودند و همچنين امكانات رايانه اي شدن به طور مطلوب در اختيار بسياري از كتابخانه ها نبود، كميته برنامه ريزي ضرورت توجه به موج جديد را كه فناوري هاي نوين اطلاعاتي موجب شده بود احساس نمود. همچنين درباره تغيير وضعيت كتابخانه ها و تنوع آنها انديشيده شده بود. بر مبناي چنين پيش فرض هايي، كميته برنامه ريزي كتابداري برنامه دوره كارشناسي ارشد را در چهار گرايش كتابخانه هاي عمومي، دانشگاهي، آموزشگاهي و اطلاع رساني كه در واقع همان كتابخانه هاي اختصاصي باشد تدوين نمود.
 
كتابداري نوين

اكنون، كتابخانه ها مي توانند بخشي از اطلاعات مورد نياز مراجعان خود را مستقيما از شبكه هاي موجود، به ويژه اينترنت، به صورت رايگان بدست آورند، گر چه روز به روز ميزان دسترسي كتابداران به اطلاعات بيشتر خواهد شد، اما ميزان كنترل آن ها بر آثار كتابشناختي كاسته خواهد شد، زيرا هر شخصي يا سازمان  به راحتي و بدون هيچ حد و مرزي، مي تواند اطلاعات توليد شده توسط خود يا اطلاعات ديگر را براي دسترسي ديگران وارد شبكه ها كند. با ورود رايانه به عرصه كتابخانه ها تحولات مثبتي در شيوه هاي ذخيره و سازماندهي منابع اطلاعاتي به وجود آمده به صورتي كه برخي از امور دستي از فهرست كارهاي كتابخانه ها حذف شد. كتابداران نيز ناچار شدند. مهارت هاي لازم براي استفاده از رايانه ها را فرا گيرند. از سال 1377، گروه كتابداري دانشگاه فردوسي اقدام به افزودن درس خاصي در زمينه نظام هاي رايانه اي كتابداري كرده است و دانشجويان عملا با چند نرم افزار داخلي و خارجي كار مي كنند. و به تجزيه و تحليل ساختار آن مي پردازند.
 
فناوري در كتابخانه ها در آينده

پيشرفت هاي دنياي كنوني كتابخانه ها را نيز دگرگون كرده و براي آن ها، دنياي وسيعي از اطلاعات را در يك مكان كوچك و حتي بدون ديوار فراهم آورده است. «كتابخانه هاي رقمي» يا «كتابخانه هاي الكترونيكي» شكلي از كتابخانه هاي آينده خواهند بود كه مواد اطلاعاتي آن ها را الواح هاي ليزري و شبكه هاي اطلاعاتي تشكيل مي دهد.

وجود شبكه ها و پايگاه هاي بزرگ اطلاعاتي، افراد را از مراجعه به كتابخانه بي نياز نخواهد كرد چرا كه اطلاعات موجود در شبكه ها چنان وسيع و متنوع است كه افراد كارآزموده نيز در استفاده از آن ناتوان هستند. 

در مجموع كتابخانه هاي آينده بايد محل تلاقي نيازهاي استفاده كنندگان و انبوه اطلاعات پايگاه ها باشند و كتابداران خود را براي رويارويي با دنياي عظيمي از اطلاعات و طيف وسيعي از نيازها و خواسته ها آماده كنند و با به خدمت گرفتن ابزارهاي مناسب و بهبود سازو كارهاي اطلاع يابي و اطلاع رساني خود به رشد جوامع انساني كمك كنند.


کد مطلب: 101300

آدرس مطلب :
https://www.razavi.news/fa/report/101300/سبقه-هزار-ساله-حرفه-کتابداری-ایران

رضوی
  https://www.razavi.news