یادداشت؛
تابآوری اجتماعی؛ درس امام رضا(ع) برای امروز جامعه
غلامرضا بنی اسدی، جهان امروز به رغمِ فراوانی امکانات و فناوری های ظاهرا خادم و آسایش ساز، رویه دیگری هم دارد؛ خشن و آرامش زدا و توان فرسا.سیاهه بحرانهای بشر ساخته، بلایا طبیعی و غیر طبیعی، فشارهای اقتصادی هر روز طولانی تر می شود. جنگ در انواع گوناگون شُخم به روح و روان و امروز و فردای خلق می کشد. هجمههای فرهنگی و چالشهای اجتماعی به امری روزمره بدل شدهاند، جوامع برای بقا و پیشرفت نیازمند چیزی فراتر از منابع اقتصادی و سیاسی هستند. تابآوری اجتماعی، بهعنوان توان جمعی یک جامعه در مقابله با سختیها، بازسازی پس از بحران، و حرکت در مسیر رشد، امروز به یک نیاز راهبردی بدل شده است. این مفهوم نه امری وارداتی یا صرفاً آکادمیک، بلکه ریشهدار در آموزههای قرآنی و سیره اهلبیت (ع) است. در متون دینی ما، تابآوری اجتماعی تحت عناوینی چون صبر، حلم، پایداری، حسن خلق، توکل، مدارا و رضایت به قضای الهی مورد توجه قرار گرفته است. خداوند متعال در قرآن کریم، بارها و بارها از مؤمنان میخواهد که در برابر مشکلات، صبر پیشه کنند:"يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَصَابِرُوا وَرَابِطُوا...؛ ای کسانی که ایمان آوردهاید، صبر پیشه کنید، یکدیگر را به پایداری فراخوانید، و آماده باشید." (1)
در این آیه، «صبر» تنها یک فضیلت فردی نیست، بلکه بهعنوان یک رفتار جمعی و راهبرد اجتماعی مطرح شده که انسجام جامعه مؤمن را در برابر تهدیدها تقویت میکند. تابآوری، یعنی تحمل هوشمندانهی سختیها برای رسیدن به هدفی بزرگتر؛ و قرآن کریم پاداشی والا برای صابران قائل شده است: "إِنَّمَا يُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُم بِغَيْرِ حِسَابٍ؛ به راستی که شکیبایان پاداش خود را بیحساب دریافت میکنند." (2)
در سیره امام رضا (علیهالسلام)، تابآوری نه فقط یک توصیه اخلاقی، بلکه یک راهبرد اجتماعی برای حفظ کرامت جامعه مومنان در دل حکومت عباسی بود. آن حضرت، با موقعیتشناسی، صبر بر سختیهای دوران، مدارا با مخالفان، و ارتباط گسترده با مردم، الگویی عینی از تابآوری اجتماعی ارائه کرد. در روایت نورانیِ" لَا يَكُونُ الْمُؤْمِنُ مُؤْمِناً حَتَّى يَكُونَ فِيهِ ثَلَاثُ خِصَالٍ: سُنَّةٌ مِنْ رَبِّهِ، وَسُنَّةٌ مِنْ نَبِيِّهِ، وَسُنَّةٌ مِنْ وَلِيِّهِ..." سنتی که باید از ولی آموخت را صبر بر سختیها عنوان می کنند. این بیان، صبر و پایداری را نهتنها نشانهی ایمان، بلکه بخشی از شخصیت یک فرد مؤمن در نسبت با امام و ولایت معرفی میکند. امام رضا (ع) در پاسخ به فشارهای سیاسی، با حکمت و صبوری عمل کرد و در رفتار با مردم، همواره رأفت، بردباری، و آرامش را اصل قرار داد؛ چیزی که امروز از مولفههای کلیدی تابآوری اجتماعی محسوب میشود. امام رضا علیه السلام صرفا مردمان را به این فضیلت راهبردی اخلاقی توصیه نمی کردند بلکه خود شخصاً سختترین رنجها را تجربه کرده و به صبر و حلم معلم و تعلیم دهنده انسان ها شدند. تامل در حیات مبارک امام علیه السلام به ما می گوید که ایشان از غربت و اجبار در هجرت، تا حضور تحمیلی در دستگاه خلافت را زیست و شرایط سخت حفظ امت در مسیر هدایت را تجربه کرده اند. در این سخت هنگامه، حفظ ثبات روانیِ آحاد امت، امید، و ارتباط اجتماعی مؤثر را برنامه ریزی و اجرا نمودند. در نامهنگاریها، مجالس مناظره، و برخورد با پیروان و حتی مخالفان، او هرگز زبان به شکوه نگشود، بلکه جامعه را به «حُسن ظن به خدا»، «تحمل»، و «امید به گشایش» دعوت کرد. در شرایط کنونی، که جامعه با فشارهای گوناگونِ نظامی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و روانی مواجه است، بازگشت به این سیره نورانی میتواند راهگشا باشد. تابآوری اجتماعی، تنها با توصیه حاصل نمیشود؛ بلکه نیازمند سیاستگذاری دقیق، تقویت سرمایه اجتماعی، اعتماد عمومی، همبستگی، عدالت، و بهویژه آموزش فضیلتهایی مانند صبر، مدارا، و امید در میان نسل جوان است. فرهنگ رضوی، با تکیه بر عقلانیت، مدارا، و صبوری در سختترین شرایط، میتواند الگوی بومی و اصیلی برای ارتقای تابآوری اجتماعی در جهان امروز باشد. زمان آن است که با بازخوانی این سیره، به جامعه خود قدرت ایستادگی و رشد در دل بحرانها را بازگردانیم.
پی نوشت:
1 - آلعمران، آیه ۲۰۰
2- زمر، آیه10
در این آیه، «صبر» تنها یک فضیلت فردی نیست، بلکه بهعنوان یک رفتار جمعی و راهبرد اجتماعی مطرح شده که انسجام جامعه مؤمن را در برابر تهدیدها تقویت میکند. تابآوری، یعنی تحمل هوشمندانهی سختیها برای رسیدن به هدفی بزرگتر؛ و قرآن کریم پاداشی والا برای صابران قائل شده است: "إِنَّمَا يُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُم بِغَيْرِ حِسَابٍ؛ به راستی که شکیبایان پاداش خود را بیحساب دریافت میکنند." (2)
در سیره امام رضا (علیهالسلام)، تابآوری نه فقط یک توصیه اخلاقی، بلکه یک راهبرد اجتماعی برای حفظ کرامت جامعه مومنان در دل حکومت عباسی بود. آن حضرت، با موقعیتشناسی، صبر بر سختیهای دوران، مدارا با مخالفان، و ارتباط گسترده با مردم، الگویی عینی از تابآوری اجتماعی ارائه کرد. در روایت نورانیِ" لَا يَكُونُ الْمُؤْمِنُ مُؤْمِناً حَتَّى يَكُونَ فِيهِ ثَلَاثُ خِصَالٍ: سُنَّةٌ مِنْ رَبِّهِ، وَسُنَّةٌ مِنْ نَبِيِّهِ، وَسُنَّةٌ مِنْ وَلِيِّهِ..." سنتی که باید از ولی آموخت را صبر بر سختیها عنوان می کنند. این بیان، صبر و پایداری را نهتنها نشانهی ایمان، بلکه بخشی از شخصیت یک فرد مؤمن در نسبت با امام و ولایت معرفی میکند. امام رضا (ع) در پاسخ به فشارهای سیاسی، با حکمت و صبوری عمل کرد و در رفتار با مردم، همواره رأفت، بردباری، و آرامش را اصل قرار داد؛ چیزی که امروز از مولفههای کلیدی تابآوری اجتماعی محسوب میشود. امام رضا علیه السلام صرفا مردمان را به این فضیلت راهبردی اخلاقی توصیه نمی کردند بلکه خود شخصاً سختترین رنجها را تجربه کرده و به صبر و حلم معلم و تعلیم دهنده انسان ها شدند. تامل در حیات مبارک امام علیه السلام به ما می گوید که ایشان از غربت و اجبار در هجرت، تا حضور تحمیلی در دستگاه خلافت را زیست و شرایط سخت حفظ امت در مسیر هدایت را تجربه کرده اند. در این سخت هنگامه، حفظ ثبات روانیِ آحاد امت، امید، و ارتباط اجتماعی مؤثر را برنامه ریزی و اجرا نمودند. در نامهنگاریها، مجالس مناظره، و برخورد با پیروان و حتی مخالفان، او هرگز زبان به شکوه نگشود، بلکه جامعه را به «حُسن ظن به خدا»، «تحمل»، و «امید به گشایش» دعوت کرد. در شرایط کنونی، که جامعه با فشارهای گوناگونِ نظامی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و روانی مواجه است، بازگشت به این سیره نورانی میتواند راهگشا باشد. تابآوری اجتماعی، تنها با توصیه حاصل نمیشود؛ بلکه نیازمند سیاستگذاری دقیق، تقویت سرمایه اجتماعی، اعتماد عمومی، همبستگی، عدالت، و بهویژه آموزش فضیلتهایی مانند صبر، مدارا، و امید در میان نسل جوان است. فرهنگ رضوی، با تکیه بر عقلانیت، مدارا، و صبوری در سختترین شرایط، میتواند الگوی بومی و اصیلی برای ارتقای تابآوری اجتماعی در جهان امروز باشد. زمان آن است که با بازخوانی این سیره، به جامعه خود قدرت ایستادگی و رشد در دل بحرانها را بازگردانیم.
پی نوشت:
1 - آلعمران، آیه ۲۰۰
2- زمر، آیه10
