گوهر حجاب و عفاف از منظر امام رضا(ع)

 

بی‌شک مهمترین و شاخص‌ترین مولفه وجودی حضرت زهرا(س) به عنوان اسوه‌ی یک بانوی مسلمان، حجب و حیا و عفت و پاکدامنی این بانوی بزرگوار است که با آوردن نامش در ذهن مخاطب تصویرگری می‌کند. 

 

با هجمه‌های فرهنگی دشمنان در هدف قرار دادن عفاف و حجاب در جوامع اسلامی به ویژه ایران؛ پوشش و حجاب دستخوش تغییراتی شد که حتی نه فقط با دین بلکه در برخی موارد با عرف ایرانی نیز در تضاد و ستیز قرار گرفته؛ لذا تبیین ابعاد حجاب و عفاف در سیره فاطمی آن هم از دیدگاه و منظر ائمه معصومین(ع) در ایامی که به نام این بانوی بزرگوار شناخته می‌شود و در مراسم و محافلی که به یاد ایشان برگزار می‌گردد اهمیت ویژه‌ای دارد.

 

نکته حائز اهمیت در این خصوص اینست که تولید محتوا در امر "حجاب و عفاف " می‌بایست به زبان و سیلیقه‌ی مخاطب امروز و با بهره‌گیری از ابزارهای جذاب هنری مورد توجه قرار گیرد چرا که انتقال مفاهیم معنوی به شیوه سنتی و بر پایه خطابه و منبر و نصیحت محور، گیرایی مورد نظر را برای نسل امروز نخواهد داشت.

 

بی شک ، فلسفه پوشش و حجاب اسلامی از شاخص‌ترین موضوعاتي است كه امروزه در جامعه اسلامي ما مطرح است و تشريح حكم اسلامي حجاب و پاسخ به شبهات آن برای مبلغان و آمران به معروف و دغدغه مندان فرهنگ دینی، امری مهم و حائز اهمیت است که توجه همه‌جانبه‌ای می‌طلبد.

 

اما از آنجا که امام هشتم حضرت علی‌بن‌موسی‌الرضا(ع) به عنوان امام معصوم و حاضر در کشور محسوب شده و همگان به ساحت مقدس ایشان ارادت و دلبستگی ویژه‌ای دارند بر آن شدیم که امر حجاب و عفاف را از دیدگاه این امام همام به بازخوانی بنشینیم لذا به شرح دو سخن حكيمانه امام رضا علیه السلام در اين باره مي‏پردازيم:

 

 

روایت است که ؛ محمّد بن سنان مي‏‏گويد: حضرت امام رضا علیه السلام در جواب سؤالات من، نامه‏ای برایم ارسال داشتند كه در فرازی از آن فرموده بودند: «نگاه كردن به موهاي زنان شوهردار وغیرشوهردار، حرام است؛ زيرا اين نگاه، مرد را تهييج و تحريك مي‌كند و تهييج، شخص را به فساد و داخل شدن در حرام و اعمال ناپسنديده مي‌كشاند و همچنين است حكم نگاه به غير مو،‌ [كه نگاه مرد به آنها حلال نيست،] مگر در موردی كه حق‌تعالی[در قرآن، آن را استثنا كرده و] فرموده است: ‏(وَ الْقَوَاعِدُ مِنَ‌ النِّسَاءِ اللَّاتِي لَا يَرْجُونَ نِكَاحاً فَلَيْسَ عَلَيْهِنَّ جُنَاحٌ)؛ «بر زنان سالخورده كه از ولادت و عادت بازنشسته، اميد ازدواج ندارند باكی نيست كه لباس‌هایشان را غير از چادر بر زمين بگذارند و اشكالي ندارد كه به موهاي مثل اين زنان نگاه شود.»[علل الشرايع، شيخ صدوق، نشر داوري، قم، ج 2، ص 565، باب علة تحريم النظر إلي شعور النساء.]

 

 

 

همچنین در روایت دیگری نقل شده که روزی حسن بن جهم به محضر امام رضا علیه السلام‌ مشرف شد. وی متوجه شد كه حضرت، ظاهري آراسته دارد و خضاب هم كرده است؛ با تعجب پرسيد: «خضاب كرده‌ايد؟» امام فرمود: «بله، با حنا و برگ نيل خضاب كرده‌ام؛ مگر نمي‌دانيد كه اين كار، سودی فراوان دارد؛ از جمله آنكه همسر تو دوست دارد در تو همان زيبايی و آراستگی را ببيند كه تو دوست داري در او ببينی، و زناني [در اقوام گذشته] از دايره عفت، بيرون رفتند و فاسد شدند. و چنين نشدند، مگر به دليل كم‌توجهي شوهرانشان به آرايش خود.»[مكارم الأخلاق، حسن طبرسي، نشر شريف رضي، ص 81، الفصل الثالث في الخضاب.]

 

از این روایات محرز می‌شود که نکته بینی و اشارات ویژه امام رضا(ع)، به مبحث حجاب و عفاف نه فقط معطوف به زنان 

بلکه از سوی مردان نیز مورد توجه و تاکید قرار گرفته تا با رعایت همه شئون امر حجاب و عفاف به درستی در جامعه اسلامی پیاده شود .

 

در همین راستاست که حضرت رضا علیه السلام در سخن ديگری در همين باره فرمود:«زنان يهود از عفت بيرون رفتند و فاسد شدند و چنين نشدند مگر به دليل كم‌توجهی شوهران به آرايش و نظافت خود.»[مكارم الأخلاق، حسن طبرسی، نشر شريف رضی، ص ۸۰، الفصل الثالث في الخضاب.]

 

و روایت دیگری که در آن باز هم به وظیفه مردان در حفظ عفت زنان اشاره کرده‌اند آنجا که فرمودند: «همسرت از تو همان را می‌خواهد كه تو از او توقع داری.»

 

با توجه به منویات و تاکیدات امام رضا علیه السلام در خصوص حجاب و عفاف مسلم است که هدف دين از توجه دادن و تاکید بر امر حجاب، حذف زمينه‌های فساد است.

 

 

 علاوه به امام هشتم، دیگر ائمه اطهار(ع)، نیز به طرق مختلف نسبت به ابعاد مختلف ترویج و رعایت حجاب و عفاف در جامعه اسلامی، توجه داده‌اند که در این راستا از حضرت علی علیه السلام‌ روایت شده که فرمودند:" با جمعی از اصحاب در محضر رسول خدا صلی الله علیه و آله نشسته بوديم؛ پيامبر صلی الله علیه و آله به ما رو كرد و فرمود: «أَخْبِرُونِي أَيُّ شَيْ‏ءٍ خَيْرٌ لِلنِّسَاءِ؛ به من خبر دهيد كه خير و سعادت زن در چيست؟» كسی پاسخی نگفت تا اينكه متفرّق شديم و من به خانه آمدم و به حضرت زهرا علیه السلام گفتم: پيامبر صلی الله علیه و آله چنين سؤالي برای ما طرح کرده آیا تو پاسخ آن را میدانی؟

 

حضرت زهرا علیها السلام فرمود: پاسخ سؤال رسول خدا(ص) این است كه «خَيْرٌ لِلنِّسَاءِ أَنْ لَا يَرَيْنَ الرِّجَالَ وَ لَا يَرَاهُنَّ الرِّجَال؛ بهترين دستور برای زنان آن است كه نه آنها مردان نامحرم را بنگرند و نه مردان نامحرم آنها را ببينند.»

 

اميرالمؤمنين(ع) در این هنگام فرمودند که محضر مقدس رسول خدا(ص)، بازگشتم و گفتم: «چه چيز برای زنان، بهتر است؟» پاسخش اين است كه برای ايشان بهترين چيز، آن است كه نه مردان نامحرم، آنها را بنگرند و نه آنها مردان نامحرم را ببينند؛ پيغمبر اسلام(ص) در این لحظه فرمود: «اين پاسخ از كيست؟» عرض كردم: «از حضرت فاطمه علیها‌السلام» . ایشلن خوشحال شد و فرمود: «إِنَّ فَاطِمَةَ بَضْعَةٌ مِنِّي؛ همانا كه فاطمه علیه السلام پاره تن من است.»[وسائل الشيعه، شيخ حرّ‌ عاملي، مؤسسة آل البيت علیهم السلام ، قم، ج 20، ص 67.]

 

آری؛ حضرت زهرا سلام الله به عنوان اسوه بانوان اسلام و بانوی دو عالم مظهر واقعی عفاف و حجاب و اسوه کامل عفت و عصمت و پاکدامنی معنای واقعی حجب و حیا را در رفتار و سیره خود به تصویر کشید و در همه دوران زندگی، خود را كاملاً از ديد نامحرمان می‌پوشاند و دختران خود را نیز اینگونه تربیت کردند.

 

رفتار ایشان در سیره پاکدامنی به انحا و اقوال مختلف روایت شده که در همین راستا "یحيای مازنی"، يكی از اهالی مدينه می‌گويد كه من در مدينه و در همسايگی امير مؤمنان، علي علیه السلام بودم و منزل من، پهلوی منزلی بود كه زينب(س)، در آنجا زندگی می‌كرد؛ به خدا سوگند! هيچ‌گاه كسی، قد و قامت او را نديد و صدای او را هم نشنيد، او هرگاه می‌خواست به زيارت جدّ بزرگوارش پيامبر خدا(ص) برود، در دل شب و به همراه پدرش اميرمؤمنان علیه السلام و برادرانش حسن و حسين علیهما السلام می‌رفت. علی علیه‌السلام درباره تشرف اين‌گونه زينب علیه السلام به امام حسن علیه السلام مي‌فرمود:«اَخْشَي اَنْ يَنْظُرَ اَحَدٌ اِلَي شَخْصِ اُخْتِكَ زَيْنَبُ؛ (15) بيم دارم كه كسي به اندام خواهرت زينب نگاه كند.»[وفيات الائمة، جمعي از نويسندگان، نشر دار البلاغة،‌ بيروت، ص 435.]

 

 

زينب كبری(س)، در مجلس بيداد يزيد به اهميت حجاب اشاره می‌كرد و با ندای رسا اعلام فرمود كه آيا معنای عدالت در قاموس اهل باطل اين است كه فرزند طلقا (آزادشدگان) زنان و كنيزان خود را در پس پرده و حجاب نگه دارند؟؛ اما دختران رسول خدا صلی الله علیه و آله را هتك حرمت كنند و آنان را در كوچه و بازار به عنوان اسير جنگی بگردانند؟! آری اين توقع بيجايی است كه زينب، از فرزند هند جگرخواره داشته باشد!

 

آری؛ این روایت و روایت‌های دیگری با این مضمون در حساسیت و کمال توجه حضرت زینب به رعایت امر حجاب و عفاف و پاسداری از حریم این واجب شرعی موجب شد تا ایشان در عمل به سیره فاطمی سرآمد دختران زمان خود باشند.

 

در واقع، حضرت زينب علیها السلام، با الهام از پيام آسمانی قرآن و طبق آموزه‌های جدش حضرت محمد(ص) و خاندان نبوت و امامت؛ حجاب و عفت را همچون گوهری ارزشمند برای يك زن مسلمان قلمداد می‌کرد و بر لزوم آن همواره تاکید داشت و بر اين باور بود كه زن، هنگامی به پروردگار خویش، نزديك‌تر است كه خود را از معرض ديد مردان بيگانه ـ به غير موارد ضروري ـ حفظ كند.

 

زینب در واقف به زیبایی از مادرش آموخته بود که «لَيسَ شَيءٌ خَيراً لِلمَرأَةِ مِن اَن لاَ يَرَاهَا الرَّجُلُ وَلاَ تَرَاهُ؛ چيزی براي زن نيكوتر از اين نيست كه مرد [نامحرم] او را نبيند و او هم مرد [نامحرم] را نبيند.»[مناقب اميرالمؤمنين علیه السلام ، محمد كوفي، نشر مجمع إحياء الثقافة الإسلامية، قم، ص 210.]

و در عمل به این سخن در تمام لحظات عمرش، مراقبت می‌نمود تا نخستین فرد به رعایت سیره فاطمی باشد.

 

و این مهم، در تمام اقوال و رفتار خاندان عصمت و طهارت تا منجی مورد توجه و تاکید قرار گرفته است ‌و احادیث بسیاری در امر "حجاب و عفاف " از زبان ائمه اطهار(ع) بر جای مانده است.

 

حسن ختام این نوشتار توجه دادن به نگاه امام عصر(عج) به اهمیت رعایت عفت در زنان در پیشگامی به سعادت و رستگاری است که اهمیت رعایت عفت را در نزدیک شدن به امام زمان محرز می‌کند .

 

 

روایت شده که آيت الله سيد باقر مجتهد سيستانی پدر آيت الله سيد علی سيستانی در مشهد مقدس، برای آنكه به محضر امام زمان(عج) شرفياب شود، ختم زيارت عاشورا در چهل جمعه هر هفته در مسجدی از مساجد شهر آغاز می‌کند؛ ايشان فرمود: در يكی از جمعه‌های آخرين، ناگهان شعاع نوری را مشاهده كردم كه از خانه نزديك آن مسجدی كه من در آن،‌ مشغول زيارت عاشورا بودم می‌تابيد؛ حال عجيبی به من دست داد، از جای برخاستم و به دنبال آن نور، به آن خانه رفتم؛ خانه كوچك و فقيرانه‌ای بود، از درون خانه، نور عجيبی مي‌تابيد. در زدم، وقتی در را باز كردند، مشاهده كردم حضرت ولي عصر(عج)؛ در يكی از اتاق‌های آن خانه تشريف داشتند و در آن اتاق، جنازه‌ای را مشاهده كردم كه پارچه‌ای سفيد، روی آن كشيده بودند؛ وقتی من وارد شدم و اشك‌ريزان سلام كردم. حضرت به من فرمودند: چرا اينگونه دنبال من می‌گردی و رنج‌ها را متحمّل می‌شوی؟ مثل اين باشيد (اشاره به آن جنازه خانم كردند) تا من دنبال شما بيايم! [گوهر صدف، دفتر تحقیقات مسجد علی بن حسین علیه السلام . نشر سازمان چاپ و نشر وزارت ارشاد، 1374 ش، ص 48.]