خبرگزاری رضوی- الهام اسماعیلی؛ با توجه به رشد لحظهای تکنولوژی و رقابت شدید بین کشورها در عرصههای مختلف، برخورداری از دانش روز و دستیابی به روشهای نوین بهترین راهحل برای گام برداشتن در مسیر پیشرفت در زمینههای گوناگون است لذا برای رسیدن به چنین هدفی باید مراکز علمی، صنعتگران و بنگاههای اقتصادی کشور با یکدیگر تعامل داشته باشند. در واقع، میتوانیم بگوییم اگر در یک جامعه توجهی به ارتباط صنعت و دانشگاه نشود آن جامعه هیچگاه جزو کشورهای توسعهیافته و پیشرفته نخواهد نشد.
خوشبختانه طی سال های گذشته با تاکیدات رهبر معظم انقلاب و ورود شرکت های دانش بنیان به عرصه تولید محصولات در بخش های مختلف، ارتباط صنعت ودانشگاه پررنگ تر شده و حالا بسیاری از پروژه های دانشگاهی به حل مشکلات صنعت اختصاص یافته است.
وظایف صنعت و دانشگاه در قبال یکدیگر
دانشگاه ها دو وظیفه آموزش و ارتقای دانش دانشجویان و آماده کردن آنان برای حضور در بازار کار، شناخت و برطرف کردن نیازهای تحقیقاتی بخش صنعت و به روز نگهداشتن آن را برعهده دارند و در مقابل نیز صنعت باید نتایجی را که به کمک تحقیقات از حوزه فناوری به دست آمده در عملیات تولید محصول خود دخالت دهد و برای جوانان اشتغال ایجاد کند که متاسفانه این مهم در کشور ما آنطور باید تحقق نیافته است و تعامل دو سویه بین این دو نهاد وجود ندارد.
یکی از مهمترین شاخصهایی که با استفاده از آن میتوان عملکرد دانشگاهها در رفع نیازهای صنعت را ارزیابی کرد، تعداد پایاننامههای مورد حمایت دستگاههای اجرایی است این عدد در سال ۱۳۹۹ معادل ۶۴۶ مورد بوده است که نسبت به سال پیش از آن (۱۸۷۶ مورد)، کاهش ۳ برابری را نشان میدهد. این امر نمایانگر وضعیت بسیار بد ارتباط دانشگاه با صنعت میباشد چرا که یکی از مهمترین خروجی دانشگاهها و موسسات آموزش عالی، پایاننامههای کارشناسی ارشد و رسالههای دکتری هستند. در این بازه زمانی، تعداد پایاننامههای مورد حمایت مالی نسبت به کل پایاننامهها از ۴.۴ درصد به ۱.۵ درصد رسیده است.
همچنین تعداد دانشگاههایی که از نظر ارتباط دانشگاه با صنعت در سطح قابل قبولی هستند بسیار پایین میباشد. دانشگاه صنعتی شریف، امیرکبیر، تهران و پژوهشگاه بینالمللی زلزلهشناسی به ترتیب با مقادیر ۱۳۷، ۱۰۰، ۹۷ و ۸۲ میلیارد تومان از نظر شاخص ارتباط دانشگاه با صنعت در رتبه یک تا چهار قرار دارند.
صنایع به دانشگاه ها میدان نمی دهند
محمد زلفیگل؛ معاون وزیر علوم، تحقیقات و فناوری عملکرد دفتر ارتباط با صنعت و جامعه وزارت علوم را ناکارآمد اعلام کرد و گفت: متاسفانه این بخش زیاد موفق نبوده است چرا که صنایع به دانشگاهها میدان نمیدهند. در واقع ما به یک حلقه واسط احتیاج داریم که مانند یک بنگاه معاملاتی این ارتباط را میان صنعت و دانشگاه برقرار کند. از این رو ما طرح «نان» را که نظام ایدهها و نیازهاست طراحی کرده ایم تا نیازهای صنایع دولتی و خصوصی را مشخص کنیم و در معرض دید پژوهشگران، اساتید و دانشجویان قرار دهیم و بگوییم که اگر موضوعاتتان را در حوزه نیارهای صنایع تعریف کنید هم خود صنعت و هم وزارت علوم از دانشجویان ارشد و دکترایی که پایان نامه و رساله دکترایشان مرتبط با این نیازها باشد، حمایت میکند.
در همین رابطه «محسن عمادبیگی» کارشناس علم و فناوری با توضیح درخصوص چرایی وضعیت نامناسب کشور در شاخص ارتباط دانشگاه با صنعت میگوید: علیرغم اتفاقات مثبتی مانند ایجاد معاونت فناوری در وزارت علوم افتاده است ولی اثرات چنین اتفاقاتی در کوتاه مدت قابل ارزیابی نیست. اداره ارتباط با صنعت مسئول پاسخگویی به وضعیت فعلی است و در طول یک دهه گذشته نتوانسته است مدلهای ارتباط با صنعت را به روز نموده و کارآمد سازد. واقعیت این است که ساز و کار دولتی ارتباط با صنعت کارآمد نیست به عبارت دیگر، ادارات ارتباط با صنعت شامل مدیران و کارمندانی هستند دغدغه و تخصص حل چالشهای صنعت را ندارند و در صورت واداشتن مدیران دانشگاهی برای ارتباط بیشتر با صنعت، این مدل جوابگو نخواهد بود چرا که ارتباط با صنعت خود یک شغل تخصصی است.
دلایل عمده سستی ارتباط صنعت و دانشگاه
بهطور کلی مهمترین دلایل ضعف ارتباط میان دانشگاه و صنعت در ایران، ناشی از سیاستگذاریهای توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی گذشته است. نامشخص بودن سیاستهای توسعه اقتصادی، نبود یک نظام منسجم و کارآ بهعنوان رابط بین دانشگاه و صنعت و نبود هماهنگی بین وزارتخانههای صنعتی و آموزش عالی در برنامهریزیهای آموزشی و توسعه صنعتی از جمله عواملی بودند که ارتباط دانشگاه با صنعت را سست کردهاند. همچنین پذیرش در دانشگاههای کشور، متناسب با نیاز بازار کار و صنعت نبوده، بلکه براساس الگوی تقاضای اجتماعی است و در این راستا دانشجو جذب میشود که در این صورت به مرور زمان شکاف بین بخش صنعت و دانشگاه بیشتر میشود.
نقش دولت در طراحی سیاستها و ابزارهایی که هر دو بخش صنعت و دانشگاه را به یکدیگر نزدیک کند بسیار مهم است اما طبق آمار و گزارشات، ابزارهای سیاستی حمایت ارتباط صنعت و دانشگاه نشان میدهد که از ۴۱ بند قانون و آئین نامه که به این موضوع مرتبط است، تنها ۶ ماده قانونی به شکل مستقیم و ۳۲ ماده به صورت غیرمستقیم از ارتباط صنعت و دانشگاه حمایت میکردند. همچنین ۵ ماده ظرفیت حمایت از ارتباط صنعت و دانشگاه را داشتهاند. این یعنی حدود ۸۶ درصد از قوانین تنها به شکل غیرمستقیم و ظرفیتدار به ارتقای ارتباط صنعت و دانشگاه ربط دارند.
راهکارهای برقراری ارتباط موثر دانشگاه و صنعت
دکتر رضا حسان؛ استادیار پژوهشکده جامعه و اطلاعات پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران «برگزاری جلسه، کارگاه و کنفرانس»، «مشاوره و قرارداد پژوهش»، «پژوهش مشترک»، «راهنمایی و انجام پایاننامههای دانشجویی»، «انتقال موقت دانشگاهیان به صنعت (فرصتمطالعاتی)»، «ایجاد مراکز تحقیقاتی مشترک»، «ایجاد شرکتهای زایشی»، «کارآموزی در صنعت و مهارتآموزی صنعتگران در دانشگاه» و «ایجاد رشتههای جدید یا تغییر مواد آموزشی رشتهها بر اساس نیازهای صنعت»، را از پرکاربردترین مسیرهای ارتباط صنعت و دانشگاه برشمرد.
دور زدن تحریم ها
لزوم ارتباط صنعت با دانشگاه همزمان با آغاز تحریم های دشمنان جمهوری اسلامی بر همگان روشن است. همه ساله مقام معظم رهبری بر این موضوع تأکید کرده و از مسئولین امر خواستار پیگیری موانع این ارتباط بوده اند. واضح است که در صورت برقراری این ارتباط مزایایی همچون یافتن موقعیت هایی برای پژوهش های تازه و کاربردی، افزایش درآمد برای اعضای هیئت علمی فارغ التحصیلان و دانشجویان، شناخت بهتر نیازها و توانمندی های صنعت برای دانشگاه و اثر گذاری بر برنامه های علمی و پژوهشی دانشگاه ها را برای صنعت به ارمغان خواهد آورد.